Çocuklarınız sizin çocuklarınız değildir.
Onlar yaşamın yaratıcı gücünün oğulları ve kızlarıdır.
Onlar sizden değil, sizin aracılığınızla doğmuşlar.
Sizlerle birliktedirler ama sizin değillerdir.
Onlara sevginizi verebilirsiniz ama düşüncelerinizi değil.
Çünkü onların kendi düşünceleri vardır.
Bedenlerini barındırabilirsiniz ama ruhlarını değil.
Çünkü onlar, sizin düşlerinizde bile gidemeyeceğiniz
Geleceğin evinde otururlar.
Onlar gibi olmaya çalışabilirsiniz ama onları kendinize benzetemezsiniz.
Çünkü yaşam durmaz; geriye değil, ileriye akar.
Sizler birer yay, çocuklarınız da geleceğe fırlattığınız canlı oklardır…
Khalil Gibran
(Lübnanlı yazar, ozan)
Nâbî ve Hayatı
Asıl adı Yusuf olan Nâbî, 1642 yılında Şanlıurfa‘da doğmuştur. Yokluk ve sefalet içinde yaşayarak büyümüş, 24 yaşındayken de İstanbul‘a giderek Musahip Mustafa Paşa’nın maiyetine girmiştir. İstanbul’da eğitimine devam ederek, sıkı sıkıya şiire bağlanmıştır. Şair, sanatkâr ve insan olarak paşasının gözdesi olmuş ve onun divan kâtipliğini yapmaya başlamıştır. Musahip Paşa’nın tavsiyesi üzerine Fetihname-i Kamaniçe adlı eseri kaleme almıştır. Paşası vefat edince ise Halep‘e gitmiştir. İstanbul‘da geçirdiği dönemde birçok önemli isimle arkadaşlıkları olmuş, sarayla da bazı ilişkiler kurmuştur. Bunun da etkisiyle, Halep‘te geçirdiği yıllarda (yaklaşık 25 yıl) devletin sağladığı imkânlarla rahat bir hayat sürdürmüştür. Eserlerinin çoğunu Halep’te geçirdiği bu yıllarda kaleme almıştır. Daha sonra arasının da iyi olduğu Halep Valisi Baltacı Mehmet Paşa sadrazam olunca Nâbî’yi yanına almıştır. Bu dönemlerde Nâbi Darphane Eminliği, Baş mukabelecilik gibi görevlerde bulunmuştur. Ayrıca, bazı kaynaklara göre Nâbî’nin aynı zamanda çok güzel bir sese sahip olduğu, “Seyid Nuh” ismiyle bazı besteleri olduğu bilinir. Nâbi, İstanbul‘da 1712 yılında vefat etmiştir. Ermiş bir Müslüman ve divan edebiyatımızın en usta toplumcu şairi sayılan Nâbî’nin ölümüne birçok kişi tarih düşürmüştür. “Nâbî be-huzur amed”;”Gitti Nâbî Efendi cennete dek” ve “Zeliha-yı cihandan çekdi damen Yusuf-ı Nâbî” sözleri bunlar arasında hatırlananlardır. (Pala, 2004; http://tr.wikipedia.org/wiki/Nâbî)
Edebi Şahsiyeti
Nâbî, klasik şark dillerini ve İslâm ilimlerini çok iyi bilen âlim ve fâzıl bir şâirdir. Fikri bir takim söz sanatlarıyla süslemeden, fikir olarak söylemek yolunu seçmiş ve bunda dikkate değer bir şahsiyet göstermiştir. Nâbî eğitime çok önem veren bir şairdir. Eserleri devrin pedagojik görüşlerini sunar. Türk edebiyatında hikmetli ve öğretici bir şiir üstadı olan Nâbî, kendisinden sonraki birçok şair ve edibe ideal olmuştur (Pala, 2004).
Nâbî’nin şiirde anlama çok değer verdiği görülmektedir. Nâbî’nin şiirlerinde “manâ” ile ilgili pek çok beyit bulunmaktadır. Nâbî’ye göre, şiirde “ince manâlar” kullanılmalıdır. Ona göre şiirdeki mânâlar, işitilmemiş, söylenmemiş, taze olmalıdır. Nâbî’nin “hikemî” şiir telâkkisine sahip olmasını, 17. yüzyılın sosyal ve siyâsî durumunu göz önünde bulundurarak değerlendirmek gerekir. Gerileme döneminin bütün özelliklerinin yaşandığı bu dönemde, tam altı padişahın saltanatını gören şair, Osmanlı düzeninin yavaş yavaş sarsıldığını bizzat müşahade etmiştir. Bu bakımdan Nâbî’nin şiir anlayışının şekillenmesinde, dönemin sosyal ve siyâsî şartlarının rolü büyüktür (Bilkan, 2007).
Nâbî’nin dili hakkında söylenebilecek en önemli husus, onun Türkçe’ye duyduğu hayranlıktır. Şairin bilhassa Halep’te ikâmet ettiği sırada yazdığı bazı şiirlerinde bu Türkçe hayranlığı ve hasreti açıkça ifade edilir. Şair, uzun sayılabilecek bir süre Halep’te ikâmet etttiği ve Arapça’yı çok iyi bildiği halde, Türkçeyi daima Arapça’dan üstün tutar. Şair, Teberdâr Muhammed Paşa’ya yazdığı kasidede Türkçe’yi Arapça ile mukayese ederken Türkçe’nin şiir dili olarak Arapça’dan daha zarif olduğunu belirtir (Pala, 2004).
Eserleri
17. yüzyılın ikinci yarısında yetişmiş şairlerin en ünlüsüdür. Ününü, edebiyatımızda ” Nâbî Ekolü” olarak da bilinen hikemi şiir akımının kurucusu ve en güçlü temsilcisi olmasından alır. Nâbî’nin edebi kişiliğini ortaya koyan ve ona ün kazandıran en önemli eserleri manzum eserleridir. Nâbî’nin altı tanesi manzum olma üzere toplam on eseri vardır. Bu eserlerden söz etmek gerekirse (Bilkan, 2007; Pala, 2004);
Divan: Divan Halep valisi Silahtar İbrahim Paşa’nın önerisiyle tertiplenmiştir. Yurt içinde ve yurtdışında Nâbî Divânı adıyla kayıtlı 124 divan nüshası tespit edilmiştir. Bunlardan 10 tanesi mecmu”a olup Nâbi Divânı adıyla kaydedilmiştir.
Divançe: Nâbî’nin Türkçe Divânı içerisinde bulunan Farsça Divânçesinde, 33 gazel, 20 tahmis, 2 tarih, 2 manzume olmak üzere toplam 57 şiir bulunmaktadır. Nâbî, Mevlânâ, Hafız, Molla Câmî, I.Sultan Selim, Feyzî-i Hindî, Şifâî, Urfî, Sâib, Kelîm, Nazîrî, Şevket, Meylî, Garibi ve Tâlib gibi pek çoğu İran şairi olan ünlü şairlerin şiirlerine tahmis yazmıştır. Eser, tarafımızdan neşre hazırlanmıştır.
Tercüme-i Hadis-i Erbain: Nâbî, İran şairi Molla Câmî’nin “Hadîs-i Erba’în” adlı eserini manzum olarak tercüme etmiştir. Eserde toplam 42 kıt’a mevcuttur. Şair yaptığı tercümede oldukça serbest davranmış ve didaktik bir gaye gütmüştür.
Hayrâbâd: Nâbî’nin ikinci mesnevisi budur. Nâbî bu eserini Halep’te yaşadığı sırada, 1117 (1705) yılında kaleme almıştır. Yer yer masal anlatımıyla devam eden bu eser, açık ve sade bir Türkçe ile söylenmiştir.
Surnâme: Surname, IV. Mehmed’in emriyle şehzadeleri Mustafa ve Ahmed’in sünnetleri münasebetiyle 1675 yılında yazılmıştır. Şair, bu eserde IV. Mehmed’in şehzadeleri için Edirne’de yapılan sünnet düğünü ile ilgili hazırlıkları, sadrazam ve vezirlerin getirdiği hediyeleri, on beş gün devam eden şenlikleri, mevlit ve sünnet törenini kendine has üslubuyla anlatmaktadır.
Fatihnâme-i Kamaniçe: “Târih-i Kamaniçe” adıyla 1284 (1867) yılında İstanbul’da basılan eser, 1082 (1671) yılında IV. Mehmed’in Lehistan’a yaptığı sefer sırasında yazılmıştır. Nâbî, 1672’de alınan kaleye IV. Mehmed ile beraber girmiş ve Musahip Mustafa Pâşâ’nın isteği üzerine bu gaza-nâmeyi yazmıştır.
Tuhfetü’l– Harameyn: Nâbî’nin, 1089(1678) yılında hacca gidişinden lam beş yıl sonra, 1094(1683) yılında yazdığı bu eseri, XVII. yüzyıl süslü nesrinin önemli örneklerindendir.
Zeyl-i Siyer-i Veysi: Nâbî, Veysî’nin “Mekkî” ve “Medenî” olmak üzere, iki cilt olarak kaleme almayı tasarladığı ve ömrü vefa etmediği için yarım bıraktığı bu eseri tamamlamak istemiş ve eserini bu maksatla yazmıştır. Şair bu eserinde süslü ve sanatlı bir dil kullanarak konuya gereken itinayı göstermiştir.
Münşeat: Nâbî’nin mektuplarını ihtiva eden bu eser, şairin vefatından sonra, Şehîd Alî Pâşâ’nın tezkirecisi olan Habeşî-zâde Abdurrahîm Çelebi tarafından Alî Pâşâ’nın emriyle bir araya toplanmıştır.
Hayriyye: Şair Nâbî’nin aruz vezniyle yazdığı manzum bir öğüt kitabıdır. Bir divan edebiyatı şairi olan Yusuf Nâbî, daha çok bu eseriyle tanınır. Şair bu eserini oğlu Ebü’1-Hayr Mehmed Çelebi adına yazar ve muhatap da oğludur. Kitap kendi dönemi için olduğu kadar günümüz için de şaşmaz ve değişmez dersler, öğütler ve nasihatlerle doludur. Kitabın diğer önemli yönü de, devrinin iç yüzünü ve sosyal hayatını yansıtmasıyla da tarihî bir vesika oluşudur.
Hayriyye; metin ve tercümesi ile birlikte 1647 beyit, 34 bölüm ve 223 sayfadan meydana gelmiştir. Hayriye’nin güzel ahlak bölümündeki beyitleri daha çok günümüze ışık tutacağı ve çocuklarımızın karakterine katkı sağlayacağı düşüncesiyle inceleme gereği duyulmuştur. İskender PALA’nın çevirisini yaptığı Hayriye adlı eserdeki ahlak beyitlerinden alıntı yapılarak, beyitlerinin altına açıklaması yazılmıştır.
Der-bayan- şeref-i hulk-i hasen
(Güzel ahlakın şerefi hakkındadır)
Ey ser-âmed güher-i bahr-i hayât
Nüsha-i müntehab-i hüsn-i sıfât
Ey hayat denizinin en birinci incisi; ey güzel vasıfların seçkin örneği (oğul)!
* Ey hayatımın en değerli varlığı, en güzel vasıfların örneği, nitelikleriyle övülmeye layık olan oğlum!
Meskenet hasletin eyle a’dâd
Ol mülâyim-dil ü dervîş-nihâd
Yoksun olduğun iyi huyları bir say hele! Sonra da mülayim gönüllü ve derviş yaratılışlı ol!
* Sende olması gereken iyi huyları söyle, kendini değerlendir ve alçakgönüllü olup varlığına şükret.
Ol ganî -tab’u tevâzü’pîşe
Sal gülistân-ı felâha rîşe
Huyca zengin, alışkanlıkça alçak gönüllü ol da böylece kurtuluş gülistanına kök sal!
* Kendindeki eksiklikleri gidermeye çalış, güzel ahlaklı ol ki huzura erip gül bahçesinde kök sal.
Sana hilm ü edeb ü hüsn-i süluk
ider ahrârı zarurî memluk
Yumuşaklık, terbiye ve iyi yolda olmak, hür olanları bile zaruri olarak sana köle eder.
* İyi ahlakınla, örnek yaşantınla diğer insanları etkileyerek onları kendine bağla.
Hüsn-i ahlâka degül erzânî
Çîn-i ebru girih-i pîşânî
Çatık kaş ve kırışık alın( suratını buruşturmak), iyi ahlaka hiç de uygun düşmez.
* İçinin güzelliğini dışına yansıtıp, daima güler yüzlü olmalısın.
Virür âyîne-i kalbe işrâk
Vüs’at-i meşreb ü tîb-i ahlâk
Ahlakça iyi yaratılışlı ve meşrepçe geniş olmak, kalp aynasına parlaklık verir.
* İyi ahlaklı olmak kadar karşındakini “ne olursa olsun, kim olursa olsun” anlamaya çalışmak, iyi niyetli yaklaşmak senin zenginliğini artıracaktır.
Hande-ruluk eser-i rahmetdür
Türş-ruluk sebeb-i nefretdür
Güler yüzlülük rahmet alametidir. Suratı ekşitme ise nefrete sebep olur.
* Güler yüzlü olma, bizim olduğu kadar çevremizdekilerin de yaşantısını güzelleştirir; asık suratlı olma ise insanların nefret duymasına sebep olarak yaşantımızı zorlaştırır. Tatlı dil ve güler yüzün açamayacağı kapı yoktur.
Huy-ı bed âdet-i bed meşreb-i bed
İder erbâbını merdud-ı ebed
Kötü huy, kötü alışkanlık ve kötü meşrep, sahibini, ebedi olarak istenmeyen kişi yapar.
* İnsanlar iyilikleri ve güzel ahlakları ile öldükten sonra da anılır; kötü huylular ise hiçbir zaman toplum tarafından sevilmez.
Hazm olunmaz reviş ü etvârı
Her kimin k’ola tekebbür kârı
Her kimin ki işi büyüklenme olsa, gidişatı ve hareketleri başkaları tarafından hazmedilmez.
* Ey oğul, “derviş yaratılışlı, mülayim gönüllü ol” dedim ya; kibirli olma ki kibirli insanların kendilerini üstün görmeleri çevresindeki insanların kendinden uzaklaşmasına sebep olur ve kibirli insan yaşamı boyunca yalnızlığa mahkûm olur.
Gurre olmak sıfat-ı şeytândur
Rânde-i bâr-geh-i Rahmân’dur
Gururlu olmak şeytanın sıfatıdır. Gururlu kişi tıpkı şeytan gibi Allah katından kovulur.
* Gurur ve kibir şeytanı tanımlayan sıfatlardır. Gururlu kişi de şeytan gibidir, girdiği hiçbir toplumda kabul görmez.
İtme erbâb-ı tekebbürle sühen
Ol girîzân mütekebbirlerden
Büyüklenen kişilerle oturup konuşma. Bu tip kişilerden daima kaçın.
* Tevazu göstermeyen, kendini üstün gören insanlardan daima kaçın, onlardan daima uzak dur.
Hem-nişîn olmak olursa nâ-çâr
Sen ana eyle tevâzu’izhâr
Eğer onlarla bir arada bulunmak kaçınılmaz olursa, artık çaresiz sen ona karşı tevazu göster.
* Şayet kendini kibirli insanlardan uzak tutamayıp, aynı ortamda bulunman gerekirse; karşındaki insanın bu özelliğinin farkında olarak, uyanık ol ve bunun geçici bir durum olduğunu düşünerek hoşgörülü davran, beladan uzak dur.
Ukalâ gerçi şekerler yidiler
Sana kibr idene kibr it didiler
Gerçi akıllı kişiler şeker gibi tatlı bir söz söyleyip “Sana karşı kibirli olana sen de kibirli ol,” dediler…
* Toplumda kabul gören akıllı(!) diye nitelendirilen kişiler böyle bir kişi ile karşılaşıldığında “Sana karşı kibirli olana sen de kibirli ol.” der, ancak böyle davranmak kısa bir süre insanı rahatlatır, ya sonra…
Lîk gavgâya çıkar bir yanı
Sen tevâzu’la savuşdur anı
…Lakin yine de onun bir ucu kavga ve kötülüğe çıkar. Onun için sen yine de onu tevazu ile savuştur.
* Evet Oğul, bilgelik kişinin içinde gizlidir, sezgilerin seni kavga ve kötülükten uzak tutmalı!
Tab’ı âdemde olur kibr ü gurur
Maraz-ı müzmin ü zahm-ı nâsur
Kibir ve gurur insanın yaratılışında mevcuttur. Bunlar müzmin bir hastalık ve nasır yarasıdır.
* Kibir ve gurur insanın mayasında vardır; o yüzdendir ki şeytan ruhunu terbiye edemeyen insanları kandırmaktadır. “Ahlakça iyi yaratılışlı, meşrepçe geniş olmayan kişilerde” de kibir; müzmin bir hastalık, nasır yarası gibidir, bu duyguyu isteseler de içlerinden söküp atamazlar.
Düşen ol vâdîye iflâh olmaz
Maraz-ı nikbeti ıslâh olmaz
Bir vadiye düşen kişi iflah olmaz. Onun kötü hastalıkları düzeltilmez.
* Kibirli kişi farkında değildir aslında çevresinden ziyade kendine zarar verdiğinin… Geri dönüşü olmayan bir yoldur onun yolu.
Olma mestâne-i câh u pâye
Karşu turma gazab-ı Mevlâ’ya
Sakın mertebe ve makam sarhoşu olma; Allah’tan gelen kötü şeylere de karşı durmaya çalışma.
* “Devlet malına güven olmaz, mevkii şehrin kapısından çıkmaz.” O yüzden makam ve mevkiinin geçici olduğunu bil ve hüner öğren, kendini geliştir.
Haa oğul , bir de, bazı şeyler vardır ki yazılmıştır alnına, istesen de değiştiremezsin. İşte bu kaderdir! Kadere de boyun eğmen gerekir…
Kibriyâ vü azamet Hakk’a yarar
Kul olanda bu sıfatlar ne arar
Büyüklük ve ululuk, Allah’a aittir, kullarda bu sıfatlar bulunmamalı.
* Kişi kibirli olmamalı, kendini büyük görmemelidir; çünkü yaradandır büyüklük ve ululuk sahibi…
Bendelük tavrına olsun amelün
Hak âzârına dırâz itme elün
Yaptığın her şey kullara yakışır şekilde olsun. Allah’ı gücendirecek bir şeye sakın elini uzatma.
* Her bir davranışın ve atacağın adım sana yakışır olmalı. Yaradanın emirlerine uy, kendini daima kontrol et, harama el uzatma ki kulluk vazifeni yerine getiresin.
Sende zâhir olıcak kibr ü gurur
Kasm ider zahrunı Allah-ı Gayur
Sende kibir ve gurur göründüğü zaman gayur olan Allah, senin boyunu ikiye büker.
* Kibir ve gurur senin toplumdan dışlanmana sebep olduğu kadar Allah katında da hoş görülmez; çünkü büyüklük ve ululuk Allaha mahsustur. Kul olarak yoksun olduğumuz iyi huyların farkında olmazsak yaradanın zulmüne uğrarız. Her şeye kadir olan yüce Allah gururlu kişilerin sırtını öyle bir yere getirir ki gururlanacak halleri de kalmaz.
Tutalum çerha irişmiş câhun
Yine ednâ kulısun Allah’un
Tutalım ki merteben dokuzuncu kat göğe çıkmış olsun, sonuçta yine de Allah’ın alelade bir kulusun.
* Kul olarak, kişi olarak her ne kadar üstün vasıflara sahip olsan, iyi bir mertebeye ulaşsan da nihayetinde Allah nezdinde bir kul olduğunu unutmamalısın.
Unf ile halkı kapandun sürme
Kimseye damen ü dest öpdürme
Sertlik ve kabalıkla halkı kapından kovma. Kimseye el ve eteğini öptürme.
* Makam ve mevkii sahibi olduğunda o görevde oluş amacın “Halka hizmet, Hak’ka hizmet” olmalı; kendini insanlardan üstün görmemeli, kimsenin de senin karşında küçülmesine izin vermemelisin, gerçek bir lider olmalısın.
Ne kadar câhun olursa âlî
Dâmanün buseden olsun hâlî
Merteben ve yerin ne derece yüksek olursa olsun eteğini öpülmekten uzak tut.
* Evet oğlum lider olmalısın, tebaana-emrinde çalışanlara, senden talepte bulunanlara- dik durmayı öğretmelisin. Kul olduğunu ve hiçbir makamın kalıcı olmadığını bil, insanların senin önünde eğilmesine asla izin verme!
Sana lâzım yire yüzün sürmek
Kula düşmez el etek öpdürmek
İnsan olarak sana düşen, yüzünü yere sürmendir. Hele el-etek öptürmek de asla kula düşmez.
* Yüksek bir mertebeye erişmiş olsan da mütevazılığını kaybetme, kimsenin senin önünde eğilmesine, sana yalvarmasına izin verme. Çünkü sadece Allah için yüzsuyu dökülür. Sen tek ve kusursuz değilsin.
Kendüne ucbı tasavvur itme
Kâdir oldukca tasaddur itme
Kendin için ayıp olan bir şeyi aklından bile geçirme, elinde olduğu müddetçe sakın başa geçme.
* Etik olmayan bir şeyi asla aklından bile geçirme! Fikrin zikrine etki edip seni yanlış yapmaya itebilir, düşüncelerin kendine olan saygını ve inancını kaybetmene sebep olabilir.
Bulunduğun konumu, elindeki imkânları kendi çıkarların doğrultusunda kullanma! Çünkü önemli olan senin hak etmeden iyi bir mevkiiye gelmen değil toplumun seni o göreve layık görmesidir.
Katı dâ’vâcısı çokdur sardun
Karkarum zâyi’iderler kadrün
Gerçekte devlet idareciliğinin davacısı çoktur, onun için o makamda senin kıymetini bilemezler diye korkarım.
* İnsanlar, özünde makam ve mevkiinin cazibesine dayanamazlar. Bu sebeple devlet idareciliğinin de davacısı çok olur. İnsanlar, o makama seni hak ettiğin için getirirlerse görevin sırasında sana rahatsızlık vermeyecek, değerini bileceklerdir.
Kimseye satma sakın izz ü celâl
İtmesün kimse seni istiskâl
Sakın kimseye büyüklük ve kibir satma ki kimse de seni saymamazlık yapmasın.
* Makam ve mevkiinden ötürü insanlar sana saygı gösterir lakin bu, “gerçek saygı” mıdır, makamını kaybettiğinde de seni sayarlar mı?
Sana tâ’zîm olunursa ne güzel
İtmeyen cahil ile itme cedel
Sana hürmet gösterilirse ne güzel; sana hürmet göstermeyen cahil ile de sakın takışma.
* Çevrende sana saygı duyan kişiler olursa bunun kıymetini bil; çünkü bu en büyük mutluluktur. Seni hazmedemeyen, senin değerini anlamayan kişilerle de elbette ki karşılaşacaksın. Sakın ola onlara kendini kabul ettirmeye çalışıp münakaşa etme.
Sende âmâde ise şerm ü edeb
Olur elbetde mürââta sebeb
Utanma duygusu ve edep sende mevcut iken elbette bunlar senin saygınlığına sebeptir.
* İnsan hayatının vazgeçilmezleri utanma duygusu ve edeptir. Çünkü edepsiz insan nerede duracağını bilmediği için örnek teşkil edemediği gibi seviyeli ilişkiler de kuramaz. Böyle bir insanın toplum tarafından saygı görmesi mümkün değildir.
Şermdür gâze-i nur-ı imân
Bî -hayâlık iki âlemde yamân
Utanma duygusu iman nurunun düzgünüdür(süsüdür). Utanmazlık ise dünya ve ahrette ne yaman şeydir.
* Utanma duygusu olmayan insandan her şey beklenir. Böyle insanların yaşarken de öldükten sonra da hali haraptır. Oysa utanma duygusu olan insan, düzgün insandır ve böyle insanlar dünyada da ahirette de daima baş tacıdır.
Hüsn-i hulk ile gözet âdâbı
Gör hayâtunda olan şâdâbı
Yolu yordamı iyi huylulukla göz önünde bulundur da hayatının nasıl tazeleşiverdiğini gör.
* İnsan önyargılardan arınır, hayatın kendisine sunduklarına olumlu bakarsa, hayat nehrinde bir kez daha yıkanır.
Edeb ârâyişidür insânun
Bî -edeb tâbi’idür şeytânun
Edep insanın süsüdür. Edepsiz ise şeytanın arkasından gidendir…
* Güzel ahlaktır insanı güzelleştiren. Güzel ahlak; insan için ayırıcı özelliktir, kişiyi girdiği toplumda diğer insanlardan ayıran süstür. Nasıl ki şeytan her kötülüğün anası ise, edepsiz insandan da her türlü fenalık beklenir. Edepsiz insan, bu özelliklerinden dolayı toplumda endişe yaratır, ilişki kuramaz, saygı göremez.
Bî edeb olmag-ıla oldı hasud
Dergeh-i rahmet-i Hak’dan merdud
… Ki o şeytan edepsizliği yüzünden hasede düştü ve Allah’ın rahmet dergahından kovuldu…
* Ahlaksız olan şeytan, nefsinin tutuşturduğu kıskançlık ateşi ile kavruldu. Edepsizliği öyle bir boyuttaydı ki, herkesi her şeyi affeden yüce Allah bile onu affetmeyip, huzurundan kovdu.
Haşre dek vâkıa-i ukbâda
Sâha-i mahkeme-i kübrâda
Re’f-i re’se bulamazsın kudret
Çeşm taklîbine yokdur fursat
…(Eğer sende o şeytan gibi edepsizleşirsen) kıyamete kadar ahirette ve büyük mahkemenin kurulduğu mahşer yerinde başını yükseltmeye güç bulamazsın. Gözünü çevirmeye fırsat ve kudretin olmaz.
* Güzel ahlaklım, bizler ölümlüyüz; şu fani dünyada şeytanın izinden gitme, hasede düşme ki, Allahın huzuruna çıktığın da başın dik, yüzün ak, gönlün ahlak güneşinin nuruyla dolsun…
Yine dîvan-ı Huda hazırdur
Hak Teâla her işe hâzırdur
Kudretinde nazar-ı Mevlâ’nun
Farkı yok âhiret ü dünyânun
Naksdan pâk masundur Barî
Olmaz Allah’a tagayyür târî
Hâzır u nâzır iken Hazret-i Rab
Eyleme terk-i murâ’âr-ı edeb
Allah’ın yüce divanı hazırlanmıştır yine de… Ve Allah şüphesiz her işi (hakkıyla) görendir.
Allah Teala’nın nazarında- ki her şey onun kudretindedir-dünya ile ahiretin bir farkı yoktur.
Allah Teala noksanlıktan münezzeh ve uzaktır. Allah’ın bir benzeri ve eşi yoktur.
Hazreti Allah hazır ve nazır(her yerde daima mevcut ve her şeyi görücü) iken, sakın ona karşı edebini terk etme.
* Hazreti Allah için aslında dünya ile ahiretin bir farkı yoktur. Yüce Allah şüphesiz ki her şeyi gören, bilen, hakkıyla değerlendiren kâinatın halikı ve yegâne Rabbidir. Dilediğini dilediğine verir ve istediği zaman da almak kudretinin sahibidir. Yüce Allah biz kullarından da güzel ahlaklı olmamızı ister. Evet, aslında Allah’a karşı edep diye ayırmak istemiyorum. Bütün fiillerimizi, sadece onun için yapmalıyız zaten. Ve her fiilimizde huzur-u daimîde olduğumuzu bilip ona göre davranmalıyız oğlum.
Süfehâ ile müdârâ eyle
Enbiyâ kavlini icrâ eyle
Enbiyâ mesleğini eyle kabul
Oldı me’mur müdârâya Resul
Bî-müdârâ olamazsın râhat
Fahr-i alem didi “re’s-i hikmet
Peygamberler sözüne uyup “Aşağılık da olsa her kişinin yüzüne gül”.
Peygamberlik mesleğini kabul et ki Peygamberimiz böyle yapmakla emrolunmuştur.
Böyle yapmazsan zaten rahat edemezsin. Alemin övüncü olan Peygamber dedi ki:”Hikmetin başı yüze gülmedir”.
* Güler yüz, gülleri açmış bir bahçe gibidir. Seyredenlere bir güzellik verir. Güler yüzlülük ruhtaki inceliğin yüze yansımasıdır. Kendisi de güler yüzlü olan Peygamber efendimiz bizlerin de güler yüzlü olmasını buyurmuştur. Karşımızdaki kişinin özelliklerine bakmaksızın güler yüzle yaklaşmamız gerektiğini belirtmiş ve gerçek bilgeliğin ancak güler yüzle kendini göstereceğini vurgulamıştır.
Bî-sebeb halk ile gavgâ itme
Terk-i bâru-yı müdârâ itme
Olmaga mihnet-i âlemden emîn
Hiç müdârâ gibi yok hısn-ı hâsîn
Sebepsiz yere insanlarla kavga etme ve aşağılıklara karşı yüze gülme siperini terk etme!
Dünya mihnetinden emin olmak için böyle kişilerin yüzüne gülmekten daha sağlam bir kale olamaz.
* Yaşamak nefes almaktan ibaret değildir; yaşamın hakkını vermeli, onurlu yaşamalısın, karşılaştığın sorunları iyi niyetle çözmelisin, aklını kullanarak cahil- aşağılık- insanlarla muhatap olmamalı, belayı başından defetmek için “yüze gülme silahını” kullanmalısın.
Bâd-veş eyleme her bezme şitâb
Mihr-veş eyleme devr-i ebvâb
Hâneden çıkma ki oldur cennet
Kuşe-i hânede künc-i halvet
Rüzgar gibi her yere girip çıkma, güneş gibi de her kapıyı dolaşma.
Evinden dışarı çıkma ki evinin köşesindeki halvet(yalnız kalma) köşesi, senin için cennet sayılır.
* İnsan, hayatında seçici olmalı, rüzgâr gibi rast gele savrulmamalıdır. Sıkıntılarına geçici çözüm bulacağını zannederek kendini evinden dışarı atmamalı, evindeki cennetin farkına varmalıdır.
Keşf-i râz eyleme bi-gânelere
Virme yol meclise dîvânelere
Herkesi mahrem-i esrâr itme
Sırını zîver-i bâzâr itme
Ehli olmayan kişilere sırrını açma. Adilere( layık olmayanlara)da meclise girmeleri için yol verme.
Herkesi sırlarına ortak edinme; sırrını pazarlarda satılan süs malı haline getirme(pazara düşürme).
* Oğul demiştim ya seçici ol, seçici ol ki sevgini, alakanı hak etmeyen kişilerle oturup kalkma. Çünkü senin ayarında olmayanlar kendini bir şey zanneder, boy gösterir. Böylelerini senin yanında görenler de onları adam zannederler. O tür adamlardan uzak dur, sırrını açma, mahremine girdirme ki azametin kaybolmasın.
Kimsenün mehdine mehdine magrur olma
Kesr-i nefs eylemeden dur olma
Olur âlude-i çirk-âb-ı riyâ
Yüzüne karşu olan medh u senâ
Cürbden fark idemem ol süheni
Ki şifâhen ideler medh seni
Senden eylerse eger kat’ı ümid
Ugramaz dâirene olsa da id
Kimsenin seni methetmesiyle gururlanma; nefsini kırmaktan (körletmekten) da sakın geri kalma.
Yüzüne karşı yapılan övgü ve medih elbette riya (gösteriş) pisliğine bulaşmıştır.
Seni yüzüne karşı söz söyleyerek övüyorlarsa, o sözlerin uyuz hastalığından bir farkı yoktur.
Bu kişiler senden ümidi kestikleri andan itibaren-bayram bile olsa-artık kapını çalmaz, yanına uğramazlar.
* Sevgili oğlum, senin gibi nitelikli bir insan elbette ki çevresinden övgüler alacaktır. Güzel ahlaklı bir insan olarak niteliklerinin fark edilmesi doğaldır; ancak bu methiyeler senin yüzüne de söyleniyorsa, bu tehlike işaretidir. Kendini bu övgülerin seline kaptırırsan seni övme basiretsizliğini gösterenlerden bir farkının kalmadığını, uyuza yakalandığını geç de olsa anlarsın. Sakın ola böyle kişilerle ahbaplık kurma, bil ki onlar menfaatleri bittiği anda sana sırt çevireceklerdir.
Varma gayrun evine bi-da’vet
Ola ammâ o da ehl-i hürmet
Vardugun meclis ola ehl-i reşâd
Olmaya encümen-i fısk u fesâd
Da’vete gerçi icâbet lâzım
Olmaya fıskı velî müstelzim
Öyle meclis olamaz sana mahal
Ki ide ırzına îcâb-ı halel
(Ey oğul!) Başkalarının evine davetsiz olarak gitme! Hatta her davet edildiğin yere değil, hürmet ehli olanların evine git.
Vardığın meclis doğru yolda insanlarla dolu olmalıdır, fesat ve kötülük kumkuması olmamalıdır..
Gerçi davete icabet etmek gerekir ama davet, kötülük ve dedikodudan da emin olmalıdır.
Öyle kötü meclisler sana bir oyalanma yeri olamaz, oralar senin namusuna leke düşürür.
* Ey oğul! Başkalarının evine çağırılmadan icabet etme; ancak her davet edildiğin yere de “nezaketen diyerek, baba öğüdü sayarak” gitme. Öyle yere git ki; gittiğin meclis dost meclisi olsun, saygınlığına saygınlık katsın. Nezaketen ya da zaman öldürmek için fesat insanlarla oyalanma, böyle insanlar senin namusuna, kişiliğine zarar verir, değerini azaltır.
Olsun ârâyiş-i dehenün bu makâl
İnkisâr alma yamân olur hâl
Terk-i âyîn-i cefâ vü sitem it
Bed-şiken dil-şiken olma kerem it
Hele n’eylersen it ey ruh-ı revân
Olma hâtır-şiken ü tîz-zebân
Kesr-i hâtır günehün ekberidür
Cümle-i masıyetün bed-teridür
Eyle hâtırları ta’mîre şitâb
Eyleme arş-ı ilâhî’yi harâb
Kâil olur mı Hudâvend-i Gayur
Ki harâb ola o beyt-i ma’mur
Ol gözüm nurı bu ma’nâyı habır
Olmaz aslâ bu güneh afv-pezîr
Bu söz dudaklarının bir süsü olsun: “Kimsenin ahını alma, halin yaman olur.”
Cefa ve sitem işini terk et. Aman ha! Kerem et de kötü bir iş olan kalp kincilik yapma.
Cancağızım! Hele ne yaparsan yap da, tek kalp kırıcı ve keskin dilli olma.
Hatır yıkmak günahların en büyüklerindendir, hatta bütün günahların en kötüsüdür.
Bunun yerine kalpleri kazanmaya, hatır yapmaya çalış da Allah’ın Arş’ını harap etme.
Hiç yüce Allah, mamur birer ev olan kalplerin harap olmalarına razı olur mu?
A gözümün nuru! Şundan da haberin olsun ki böyle bir günah; asla affedilmez.
* Cancağızım yüce Allahın dergâhına çıkacağımız günü düşünerek salih bir kişi ol,
salih bir Müslüman’ın korkusu, bir başkasının kalbini kırmak, onu incitmektir. Çünkü kalb kırmak, Allah ü teâlânın lütfünü incitmektir. Neye uğrarsa uğrasın, sâlih kimse, aslâ kimseye kötü söylememeli ve lânet etmemelidir. Daha önce de söyledim ya güler yüzlü olmak, yapıcı olmak bizim insanlık vazifemizdir. Peygamber Efendimizin zikrettiği gibi “Kalp kırmak, Kabe’yi yıkmakla birdir.” Evet oğlum yaşamın boyunca kimsenin ahını almamaya, kalbini kırmamaya itina et ki rahman ve rahim olan yüce Allah böyle bir günahı asla affetmez.
“İnsanlık, çocuğa verebileceğinin en iyisini vermekle yükümlüdür.”
Çocuklarımızı aile saksısına yeni fidelenmiş nadide bir çiçek olarak görmeliyiz… Nasıl çiçekler, istedikleri ortam olmadığı zaman güzelliklerini ortaya koyamıyorlarsa, çocuklar da istedikleri ortamı bulamazlarsa vücut, düşünce ve duygu sağlığına kavuşamazlar.
Çocukların bedenlerine, sağlıklarına, giyimlerine verilen önem kadar okudukları eserlere de önem veren duyarlı insanlar, onları pek çok olumsuz yönlendirmeden de korumuş olurlar. Çocuklarımızın ahlak ve karakter gelişimlerine hakikatler doğrultusunda katkıda bulunmak gerekir.
Çocukların eğitimi, olgunlaşması, sosyalleşmesi ve diğer ruhî ihtiyaçlarını karşılaması gibi konularda en büyük yardımcı, edebiyattır. Bu bağlamda da edebiyat çocuk ilişkisine önem verilmelidir.
Bugün bizim gibi çocuklarımız da, zengin kültürlü bir toplumda yaşamaktalar. Dolayısıyla kendi inanç, ahlâk, gelenek ve kültür dokumuz çeşitli farklılıklar arz edebilmektedir. Çocuklarımıza kitap seçerken bu kültürel zenginliğimizin, inanç, ahlâk ve geleneklerimizin kazandırılmasına önem vermeliyiz. Seçtiğimiz kitapların; çocuklarımızın milli duygularını geliştirici, şekillendirecek masallar, şiirler, öyküler olmasına; kitaplarda verilen mesajların çocuklarımızda görmek istediğimiz kimlik ve kişilikle örtüşüp örtüşmediğine dikkat etmeliyiz.
Milli benliğinin farkında olan, yüreği bu toplumun değerlerini korumak için atan, kimliği ve kişiliği olabilen bireyler olmaya çabalayan, geçmişini ve değerlerini kişisel çıkarları için yadsımayan, doğruyu her zaman, her koşulda dile getiren, fikri olmadığında itibar görmeyen, yanlışı doğru gibi göstermeyen, önceliği “etik” olan çocukların temelini atacağı bir toplumun oluşmasında kuşkusuz sanat ve sanatçının önemi büyüktür. Bu gerçeğin bilincinde olup sanatçı duyarlılığına sahip olan şairlerimizden biri de Nâbî’ dir.
18. yy da yaşamış olan Nâbî, Hayriyye adlı eserinde oğlu aracılığıyla bütün çocuklara “İyi ahlakınla, örnek yaşantınla diğer insanları etkileyerek onları kendine bağla, hiçbir makam ve mevki ayrımı gözetme, nereden ve kimden gelirse gelsin kötülüklere hep karşı çık, utanma duygusuna sahip ol, düşkünlerin ve yoksulların elinden tut, edepli ve seçici ol, insanlara devamlı bir ümit ve yaşama şevki ver, hayatı güzelleştirmeyi hedef edin…” şeklinde seslenerek günün yaralanmış Osmanlı toplumu için bir ilâç olmuştur. Çünkü eser; yetersiz kişilerin imparatorluğun yönetiminde söz sahibi olduğu, toplum düzeninin bozulmaya yüz tuttuğu, bağımsızlığın tehdit edildiği ve en önemlisi de halkın bütün bu olumsuzluklardan rahatsızlık duymadığı bir dönemde yazılmıştır.
Şüphesiz ki Şair Nabi tarihin tekerrür etmemesi, yaşanılanlardan diğer insanlarında ders alması dileğiyle beyitleri kaleme almıştır. Hayriye’den alınan ve belki de insanı kelimenin tam anlamıyla insan yapan “ahlak beyitleri” bu çerçevede gözden geçirildiğinde insan olma çabamızın artması dileğiyle…
Yararlanılan Kaynaklar
Bilkan, A. (2007). Nâbî Hayatı-Sanatı-Eserleri, Ankara: Akçağ Yayınları
Pala, İ. (2004). Hayriye. İstanbul: Kapı Yayınları
http://tr.wikipedia.org/wiki/Nâbî