Sayı 39- Temmuz 2013

Basın Açıklaması

Prof. Dr. Tolga Yarman

Aşağıdaki metin, önce Tüm Öğretim Elemanları Derneği (TÜMÖD) İstanbul Şubesi Yönetimi tarafından kaleme alınmıştır. İmza veren dernek yönetimlerinin görüşleriyle olgunlaştırılmıştır.

Metin, 3 Ağustos 13.30’da, Galatatasaray Lisesi önünde, Prof. Tolga Yarman tarafından basına ve kamuoyuna duyurulmuştur. (Parantez içindeki ifadeler, Prof. Yarman’in, “irticalen” telaffuz ettiği, vurgulardır.)

Metni bu köşede, daha yaygın olarak duyurulmasına omuz vermek üzere,  okurun dikkatine sunuyorum. Nice mutlu bayramlara…

T. Yarman

4 Ağustos 2013

PROFESÖR RENNAN PEKÜNLÜ’NÜN ÖZGÜRLÜĞÜ, BİLİMİN ÖZGÜRLÜĞÜDÜR, ÜNİVERSİTENİN ÖZERKLİĞİDİR.

BASIN AÇIKLAMASI

(Bu mübarek günümüzde, “Esirgeyen, Bağışlayan Allah’ın adıyla, konuşmaya başlıyorum.) 

Profesör Rennan Pekünlü’nün özgürlüğü, bilimin özgürlüğüdür; üniversitenin özerkliğidir.

Prof. Dr. Esat Rennan Pekünlü hakkında, türbanlı öğrencilerin “eğitim ve öğrenimini engellediği”gerekçesiyle verilen 2 yıl 1 ay’lık mahkûmiyet kararının Yargıtay tarafından oyçokluğuyla onaylandığını, üzülerek öğrenmiş bulunuyoruz. Bu konuda, daha önce, Anayasa Mahkemesi ve yüksek yargı organları ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM)  verdiği kararların hiç birini, dikkate almayan, bu gelişme, görevini yürürlükteki yasalara göre gerçekleştirmeye çalışan akademisyenlere karşı, bugüne kadar yapılan en büyük haksızlıklardan birini doğurmuştur.

Prof. Dr. Esat Rennan Pekünlü, ülkemizin önemli bilim insanlarından biridir. Astronomi alanında çok sayıda araştırma yaparak, eserlerini ulusal ve uluslararası platformlarda sunmuştur; öğrenciler ve akademisyenler yetiştirmiştir. Tüm yaşamını bilime, eğitim ve öğretime adamış, sıradışı bir öğretim üyesidir.

12 Eylül 1980 Sonraıs, 2547 sayılı YÖK Yasası nedeniyle, 1402 sayılı Sıkıyönetim Yasası’na dayanılarak üniversiteden uzaklaştırılmıştır. Günümüzde de düşüncelerinden (ve meşruiyetten) ödün vermeyen tavrı nedeniyle bir grup medya organının hedefi haline getirilerek, üniversitedeki görevinden ayrılmaya zorlanmıştır. Aynı “özel hukuk mantığıyla”, bir kez daha cezalandırılmak istenmektedir. Bu kez O’nu hedef alan ortaçağ (engizisyon) anlayışı, (O’nu) üniversiteden uzaklaştırmakla yetinmeyip, 21. Yüzyıl’da bir bilim insanını yürürlükteki hukuk kurallarından, ödün verilmesine, boyun eğmediği için, bir cezaevi hücresine tıkmaya çalışmaktadır.

Prof. Dr. Esat Rennan Pekünlü’ye yönelik medya organlarının da içinde yer aldığı sistemli, örgütlü “baskının” amacı, O’nun Şahsın’da tüm üniversiteyi tahakküm altına almaktır. Ne yazık ki iktidar ve YÖK’ün ağır politik, malî ve idarî kuşatması altında olan üniversite yöneticileri, bu müdahalelere karşı, kendi öğretim üyelerini ve yürürlükteki hukuk kurallarını savunamamaktadırlar; (hatta onları, ne acıdır, sata dahi bilmektedirler).

(İnançlara derin bir saygı içinde olarak, ifade ediyoruz…) Yürürlükteki Anayasa hükümleri, Anayasa Mahkemesi, Danıştay, AİHM kararları çerçevesinde, “türbanlı öğrencilerin üniversitelere girmesi”hukuken, yasaktır. (Ortada bir uygulama zaafiyeti varsa, bu düpedüz iktidarın kusurudur.)

Prof. Dr. Esat Rennan Pekünlü, hiç bir “türbanlı öğrencinin” üniversiteye veya ders yapılan sınıflara girmesini engellememiştir; sadece “türbanlı öğrencileri” mevcut hukuksal durum konusunda bilgilendirerek uyarmış ve durumu tutanağa bağlamıştır.Tutanağı ilgili idareye göndermiştir. Öğrencilerinin, üniversiteye devam edip etmediği konusunda, kayıtlar incelenmeden, dinlenen tanıkların anlatımlarından, önyargılı bir tutumla çıkarılan hatalı gerekçelerle (Prof. Rennan Pekünlü), hapse makum edilmiştir.   

(Hazindir ki)Yargıtay’ın (hapis mahkumiyetini) onama kararında da, Anayasa hükümleri, Anayasa Mahkemesi, Danıştay, AİHM kararları, yok sayılmıştır. Yargı kararları, yürürlükteki hukuk kurallarına değil, dönemin politik güç dengelerine ve esen (poliltik) rüzgârlara göre verilirse; Anayasa’nın ve Anayasa Mahkemesi’nin anlamı, kalmamış, demektir.

İdarecileri, muktedirler karşısında boyun eğse bile, üniversiteler, Prof. Esat Rennan Pekünlü’nün, yasaları ve bilimi hiçe sayan güç odaklarına kurban verilmesine, seyirci kalmayacaktır. Ağır yaralar alsa da, 12 Eylül karanlığından çıkan üniversitelerimiz, toplumumuzu, çağın gelişmelerinin çok gerisinde tutmak için şiddete başvuran, olağanüstü dönemlerin hukukunu dayatan bir yaklaşımın da, esiri olmayacaktır.

Aşağıda(ki) (imzalarını açıklayacağım) öğretim elemanları dernekleri olarak, haklı davasında Prof. Dr. Esat Rennan Pekünlü ile dayanışma içinde olduğumuzu, bilimi ve hukuku ödünsüz savunacağımızı, kamuoyuna ilan ediyoruz. Öğretim elemanlarını, öğrencileri, basın kuruluşlarını, hukukçular başta olmak üzere tüm halkımızı, bu saygıdeğer bilim insanına uygulanmakta olan şiddetli haksızlığa seyirci kalmamaya, üniversite özerkliğine ve bilimsel özgürlüklere sahip çıkmaya, çağırıyoruz.

·   Akdeniz Üniversitesi Öğretim Elemanları Derneği (AÜÖED)

·   Ege Öğretim Elemanları Derneği (EGÖDER)

·   Gazi Üniversiteli Öğretim Üyeleri Derneği (GÜÖÜD)

·   İnönü Üniversitesi Öğretim Elemanları Derneği (İNÖDER)

·   İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyeleri Derneği (İÜÖÜD)

·   Samsun Akademik Elemanlar Derneği (Akademi Samsun)

·   Tüm Öğretim Elemanları Derneği (TÜMÖD)

·   Üniversite Konseyleri Derneği (ÜKD)

·   Van Üniversite Öğretim Elemanları Derneği (VÜNİDER)

Karşıdan geliyor fıstık bir dişi

Olur mu acaba benimle işi?

Dudaktan mı öpsem yoksa yanaktan mı?

Ki olsun hayatımdaki seksi kişi

Ve belirlenir tavlama rotası

Olur artık bu beyin de bir manitası

Ardından açılır yatak odasının kapısı

Çünkü budur bu işin devam haritası

Bu kızlar namusu taşır oldu cepte

Erkelerin eli de namusu pisletir oldu her yerde

Nikâhsız evlenir oldu bu gençlik

Nikâh mı, o da ne bu modern devirde?

Cami duvarına işer oldu bunlar

Bizi haritadan siler bu pis oyunlar

Kimse bu masum gençlere dil uzatamaz

Bilseler, içlerinde şeytan taşır bu ak koyunlar

Gençlere dil mi uzattınız lan siz?

Utanın! Böyle bir şeye nasıl cesaret edersiniz?

Eski kafalar unutur mu oldu?

Bu milletin geleceğiyiz biz.

Bu gençler midir bu milletin geleceği?

Allah korusun! Belli değildir bunların ne edeceği.

Taşımaya devam edin siz Amerikan tişörtlerini

Ki gençliğin son yoludur, gideceği.

Gençlik oldu mu illet-i millet

Gelecekte görünür bir millet-i zillet

Ruhları sarhoş mu yaratıldı

Dursun artık bu illet-i millet-i zillet!

Düzelt kendini ey gençlik! Olma illet-i millet

Cehennem olmasın Anadolu’daki Cennet.

Bırak elindeki sarhoşluk şişelerini

Geçirme kuytu köşelerde bir daha cinnet.

KADINLARIN SINIFI: Ücretli Ev Emeği ve Kadın Öznelliğinin İnşası

Kadınlığın ve kadın cinsinin ev ve ev içi ile özdeşleştirilmesinin doğası nedir? Bunun cinsiyet ve sınıf çalışmalarıyla, kadın öznelliği ile bağı nedir? Ev hizmetlerinin alınıp satılması sakıncalı mıdır? Ev hizmetlerinde alınan ve satılan nedir? Hizmet ve emek gücü mü yoksa hizmetlinin kişi olarak kimliği mi? Sorularına cevap bulabileceğiniz bir kitap.

“Kadınların kendilerini eve bağlayan zincirleri kırabilmeleri için, bu zincirlerin nasıl örüldüğünü anlamak zorundayız.” Ev İşinin Sosyolojisi,1974.                           

Toplumun gelişmesine bağlı olarak kadınların artan hızla çalışma yaşamına katılması beraberinde faklı toplumsal yapılanmaları getirmektedir. Bu sürecin ürettiği bir kavram olan “çalışan kadın” kavramı, farklı kadınlık kavramlarını ve ilişkilerini üretmektedir. En dikkat çekici olan, farklı kadın grupları arasında iktidar ilişkisinin kurulması ve sürdürülmesidir.

Ev hizmetlerinin yaygınlık kazanması kadınlar arasındaki hiyerarşik yapılanmanın aracı olmuştur. Ev hizmetleri, kadınlar arasında farklı bir çalışan-çalıştıran ilişkisinin kurulmasına neden olmaktadır. Bu kitapta ev hizmetlerine giden kadınların işe erişimi, çalışma koşulları ve işin yapılışı ile ilgili konularda yaklaşımları araştırılmıştır. Kadınların ev hizmetlerine gitmesi bireysel açıdan ailenin gelişmesi ve toplumsal ilerleme açısından önemlidir. Çünkü kadınların çalıştıkları evlerdeki düzeni ve yaşam biçimini kendi evlerinde uygulamaya çalışmaktadırlar. Bu da çalışmanın sadece bir iş ilişkisi olmadığı, ailenin gelişimi açısından da değerli olduğunun kanıtıdır.

Ev hizmetleri, içeriği ve sonuçları itibariyle diğer iş biçimlerinden ayrılan çoğunlukla kadınla bağlantılı değerlendirilen bir çalışma biçimidir. Özel alana ait faaliyetleri kapsamı, farklı gerekçelerle bu işlerden bağımsızlaşan kadının bir başka kadını sorumlu kılması anlayışına dayanmaktadır. Kitapta, ev hizmetine giden kadının işe ulaşımı, çalışma koşulları ve çalışma ortamı içerisindeki evin sahibi kadınla olan ilişki biçimi ortaya konulmuştur. Derinlemesine mülakat ve odak grup görüşmesi kitabın yöntemini oluşturmaktadır. Kadınların zorunluluktan dolayı (gelir baskısı) ev hizmetlerine gittiği, işe ulaşımının ise sosyal ağlar (akraba, komşu, arkadaş) vasıtasıyla sağlandığı ortaya konulmuştur.

Yapılan işin içeriği ve kadına yönelik tutumlar açısından genel geçer bir tanım söz konusu olmamakta, her evde özgül koşullar ve kadından beklentiler gündeme gelmektedir. Ev hizmetine gitmek yabancı birinin özel alanına dâhil olma açısından sıkıntı oluştursa da, kadının güçlenmesi ve öğrenmesine de katkı sağlamaktadır.

Sınıfı da toplumsal cinsiyeti de kimlik değil süreç olarak ele alan Aksu Bora, bunlara ilişkin tanımların ve sınırların sürekli bir mücadele konusu olduğunu vurguluyor.

“Kadınlar, erkeklerden oldukları kadar birbirlerinden de farklıdırlar.” kitabın en kışkırtıcı cümlelerinden biri. Aksu Bora, gündelikçilerle ve işverenlerle yaptığı derinlemesine mülakatlara dayalı çalışmasında, kadınlar arasındaki sınıfsal farkın, cinsiyet farkı kadar etkili olduğunun altını çiziyor. Ona göre, farklı sınıftan iki kadın, erkek ile kadın arasındaki kadar kuvvetli bir ayrımı deneyimliyor. Cinsiyet değil de toplumsal cinsiyet kavramını kullanışımız, bunu bir miktar açıklıyor. Eğer cinsiyetin toplumsal olarak kurulduğunu, kadın ya da erkek doğmakla belirlenen sabit bir kimlik olmadığını düşünüyorsak, kadınlar arası farkı da cinsel fark gibi ele alabiliriz. Aksu Bora’nın kadınlar arasındaki farkların cinsiyetlerine bir ‘ek’ gibi algılanmasından duyduğu rahatsızlık, onu farkı ortaya çıkarmaya itiyor.

Kitapta, kadınların kendilerini erkekler değil de diğer kadınlar üzerinden kurdukları gayet net ortaya konmuş. Üstelik sadece başka sınıftan değil aynı sınıftan kadınlardan kendini ayrıştırma, öznelliğin kuruluşunda önemli bir rol oynuyor. Örneğin işverenlerin çoğu, değer işverenlerin ‘pis’ olduklarından ve çalışanlarını sömürdüklerinden; gündelikçiler de diğer gündelikçilerin şanslı olduklarından ve işi şişirdiklerinden söz ediyor. İşveren, gündelikçi karşısında erkeklerle eşit ve modern olarak kurarken, gündelikçi de üretici, becerikli ve fedakâr oluşuna vurgu yapıyor. Her iki gruptan kadın için diğer kadınların cinselliği veya ‘iffetsizliği’ de önemli bir ayrışma noktası. Aksu Bora, sınıfı da toplumsal cinsiyeti de kimlik değil süreç olarak ele aldığı bu analizde, bunlara ilişkin tanımların ve sınırların sürekli bir mücadelede olduğunu vurguluyor.

Ancak kadınlar sınıfsal farkı inkâr ediyor, kendi konumlarını bu kavram üzerinden ifade etmiyorlar. Kentlilik-köylülük, modernlik-geleneksellik; genel olarak bu ülkede sınıfsal farkı ifade etmenin çerçevesini oluşturuyor.

Aksu Bora, sınıfsal farkı çözümlerken sadece maddi koşulları değil, kadınların bu koşullara ilişkin algılarını, bu koşullar içindeki hareket yeteneklerini, stratejik araçları ve başkalarına ilişkin değerlendirmelerini de dikkate almak gerektiğinden söz ediyor. Kadınlar, sınıf kavramını kullanmasalar da çeşitli şekillerde bu farkı kuruyor. İşverenler, gündelikçiler üzerinde iki farklı iktidar stratejisi uyguluyor. Bunlarda biri ‘maternalizm’; daha yakın, daha kollayıcı ve haliyle bağımlılığa daha açık olan bu stratejiye genellikle öznelliğini ev kadınlığı üzerinden kuran kadınlar başvuruyor. Genç ve çalışan kadınlar ise farklılık stratejisini uyguluyor; gündelikçilerle yakınlıktan kaçınıp ev işlerinin kendileri görmeden hallolmasını istiyorlar. Denetleme daha az olsa da gündelikçiler kendileri için daha tanıdık olan, aile ilişkisine benzer bir ilişkiden mahrum kaldıkları için zorlanıyorlar. Örneğin; Aksu Bora’nın görüştüğü gündelikçilerden biri, işvereni için “verdiği bir kuru para” demiş. Başka bir çalışma ilişkisinde paradan daha fazlası pek beklenmez. Burada bekleniyor, çünkü bildiğimiz anlamda bir sözleşme ilişkisi değil bu, çünkü aileden olmayan bir kadın evin mahrem alanına giriyor. Ev işinin, paradan fazla bir karşılık gerektiğine inanılıyor. Tıpkı ‘anaların borcunun’ hiçbir zaman ödenememesi gibi.

Kitabın diğer bir özgün yanı, ev işi ile yuva işini ayırması. Simone de Beauvoir, ev işlerini Sisyphos’un işkencesine benzetiyor: “Temiz olan kirlenir, kirlenen temizlenir, tekrar ve tekrar, gün be gün. Ev kadını zamanın dışındadır, o hiçbir şey yapmaz; sadece şimdiyi sürükler.”

Oysa ev işleri, bundan ibaret değildir. Young, özgül ve kişisel olan yuva işini, genel ve anonim olan ev işinden ayırıyor. Yuva işi, ailenin tarihini ve toplumun tarihini kurar. Kadınlar, annelerinden kalma yemek tarifini kullanır, belirli işleri belirli şekilde yapmayı öğrenirler. Orta sınıftan, kentli, kariyer sahibi bir kadının evinin dekorasyonuyla uğraşması ya da yemekleri belli bir şekilde pişirmesi, yuva işinin parçasıdır. Evle ve bakımla ilgili tüm işler, aynı kategori altında değerlendirilemez. Çocuk yetiştirmek, yemek yapmak, lavabo ovmak ve yer silmek birbirinden farklı işlerdir. Aksu Bora’nın, Young’ın görüşlerinden bahsetmesi kadın işlerini ve rolünü anlamlandırma açısından önemlidir.

Eve gündelikçi de gelse, kadınlar karşılıksız emek harcamaya devam ediyorlar. “Ev işi-yuva işi” ayrımı, bunu gösterdiği için de anlamlı. Yuva işi bütün kadınlar için var; gecekonduda oturan ve gündeliğe giden kadında yuva kuruyor. Aradaki fark, orta ve üst sınıftan kadının ev işinin bir kısmını devretmesinde. Bu devir, orta sınıf kadınlığının üretilmesinde önemli bir rol oynuyor. Hem yuva işine vakit bırakması anlamında hem de yer, duvar, cam ve halı silmek gibi bazı rutin işlerin orta sınıf kadınlarına ‘yakıştırılmaması’ anlamında. Bu tür işleri gündelikçinin yapması gerektiği düşünülüyor.

Ev işi, ister ücretli ister ücretsiz olsun, ‘kadın işi’ olarak tanımlanır. Ev hizmetlisinin yaptığı işler, yani ‘yeniden üretim işleri’, onun tarafından yapılmadığında, ev kadınları ve anneler tarafından, ücretsiz olarak yerine getirilir. Ev işinin düşük statüsü-ister ev kadını ister hizmetli tarafından yerine getirilsin-bu işlerin fiziksel ve ekonomik görünmezliğine neden olur. Evde yapılan işler ya elle tutulur, somut sonuçlara yol açmaz, ya da çok çabuk tüketilirler; özel alanda gerçekleştirilirler, kar getirmezler, yalnızca kullanım değeri üretirler. Bu işlerin insan ilişkileri ile sarılıp sarmalanmış olmaları, gerçek bir çalışmadan çok ‘sevgi emeği’ olarak değerlendirilmelerine neden olur.

Aksu Bora, ev işi ve yuva işi ile ilgili pratikler çevresinde kurulan cinsiyet kimliklerinin, aynı zamanda sınıf, toplumsal statü ve kişisel kimliklerin kurulmasında doğrudan etkili olduğunu ileri sürüyor ve bu nedenle de kadınların ev ve ev işi hakkındaki kişisel anlatılarının, cinsiyet ve sınıfın kurulmasında işveren ve çalışan arasındaki etkileşimi analiz etmenin cinsiyet ve sınıf ilişkilerine bakmak için çok uygun bir giriş noktası sunduğunu söylüyor. ‘Kadınların Sınıfı’, derinlemesine görüşmeler yoluyla ev hizmetlerinde işçi ve işveren arasındaki etkileşimi inceliyor; orta sınıf evlerinin bu evlerdeki işin sınıf eşitsizliklerini yeniden üretirken aynı zamanda bu eşitsizliğe karşı çıkışları da barındırdığını söylüyor. Sonuçta, ev hizmetlileri ve işverenlere ilişkin fazlasıyla basitleştirici değerlendirmelerin ötesine geçen, özgün ve güçlü bir analiz sunuyor.

Aksu Bora’nın Kadınların Sınıfı adlı kitabında ev işi ve kadın öznelliği arasındaki bağı çözümleyebileceksiniz. Bu kitaptaki tanıklıkların her biri bizden sınıf ve kültüre ilişkin fikirlerimizi ve eve ilişkin işlerin anlamlarını gözden geçirmemizi sağlıyor. Kitaptaki kişisel anlatılar ise yeterince ilginç.

Aksu Bora için kadınların öznelliklerini kurmaları, yaşam boyu devam eden bir süreç. Kadınlık ve erkeklik çocuklukta içine girilen sabit kalıplar değil; gündelik yaşamdaki karşılaşmalarda sürekli gözden geçirilen, sınanan, yeniden ele alınan şeyler. Ev işinin cinsiyetin kurulmasında kritik bir önemde olduğunu söylemekle birlikte, bunun sadece erkeklerle kadınlar arasındaki farka işaret etmekle kalmayıp, farklı kadınlık tarzlarının kurulmasında da rol oynadığını ileri sürüyor.

Bu kitap, kadınların öznelliklerinin kurulmasında evin ve ev işlerinin rolünü araştırıyor. Bu kitabın yöntemsel yaklaşımı, pek çok bakımdan örnek olacak nitelikte. Her bir gruptaki kadınların birbirleri hakkındaki anlatıları merkezde duruyor. Yazar, işveren ile hizmetli arasındaki ilişkiye gündelik yaşamın dokusu içinde sürekli mücadelenin yaşandığı bir süreç olarak yaklaşıyor. Aksu Bora görüşmelerin kendisini gerçekliğin yorumlanma ve üretilme araçları olarak görüyor. Kişisel anlatıların yaratılmasını sağlayan ortama ve bu anlatıları besleyen dünya görüşlerine özel bir dikkat sarf ediyor. Gerçeğin araştırılanlar, araştırmacı ve okurlar tarafından yorumlanabilmesi, okuru büyük ölçüde güçlendiriyor. Okur başka biçimlerde de güçleniyor. Kendisini bu araştırmaya soruları ve bu soruları ele alma biçimini metin boyunca ortaya koyarak yazar bizi sadece çalıştığı kadınlarla yaptığı görüşmelerin özeline sokmakla kalmıyor, aynı zamanda; kendi kurumsal yaklaşımının inşasına da aktif olarak katılmaya davet ediyor.

Aksu Bora’nın görüştüğü işveren ve hizmetli kadınlar kendi aralarındaki sınıf farklılıklarının önemini sürekli inkâr ediyorlar. Sınıfsal farka ilişkin yorumları, farklı kişilik özellikleri üzerinden ve insanları kişisel nitelikleri ile değerlendirmenin öneminin vurgulanmasıyla ifade ediliyor.  Kadınların toplumda ve kendi yaşamlarında son derece göze çarpan bir şey olmasına karşın sınıfsal farklılığı ‘görmeme’ çabaları, yazara göre; Türk toplumundaki farklı bölünmelerin, kentli-köylü, modern-geleneksel ayrımlarının belirginliğine bağlanabilir. Aksu Bora her gruptaki kadınların birbirlerini nasıl tanımladıklarını ve bu tanımların onların kendi kimliklerini oluştururken oynadığı rolü başarılı biçimde açıklıyor.

Hizmetliler eğitimsiz, köylü ve kültürel olarak geriyken, orta sınıf kadınlar kentli, eğitimli, modern ve zarifler. Ancak, bu türden ikili ayrımların, hangi kadınların kendi cinsiyetlerini gerçekleştirmekte başarılı hangilerinin başarısız olduğuna ilişkin sözlerle, ev içi işlerin ayrımı ve yorumlanması yoluyla sürekli tartışma şeklinde olunduğunu da görüyoruz. İşveren kadınlar kendileri ile çalışanlar arasında katı bir sınırı sürdürüyorlar. Farklılığı vurgulamak için, hizmetlilerin kadın olarak ezildiklerini vurguluyorlar. Onlara göre hizmetliler, kendi evlerine yoksulluğun ve erkek baskısının kurbanı oluyorlar. Ama aynı kadınlar, işverenin evinde kendilerini güçlendirecek taktikler kullanıyorlar ve bu ilişki içinde ‘uyanık’ fırsatçılara dönüşüyorlar.

Ev hizmetlileri, işveren kadınları ben merkezcilikle, bencillikle, tembellikle, kendi zevkleri için eş ve anne görevlerini ihmal etmekle eleştirerek kendi kadınlık becerilerinin üstünlüğünü vurguluyorlar. Böylelikle ev hizmetlileri, işveren kadınları kadınlık rollerini yerine getirmekten aciz, eksik kadınlar olarak göstererek onların saygınlığını zedeliyorlar. Hizmetli kadınlar; kendilerini namuslu, becerikli, çocuklarının istikbali için ağır koşullarda çalışan tutumlu kadınlar olarak görüyorlar. Bu da onları ahlaken üstün hale getiriyor. Bu düşünce, kadınlık kimliğinin çekirdeğini ev içine bağlar ve kocanın ev işlerinden muafiyetine mazeret getirir; ev işini kadının bir yükümlülüğü ve aile vazifesi olarak tanımlamaya devam eder.

Sınıf ayrımları aynı zamanda her iki sınıftan kadını temizlik üzerinden böler. İşverenler ev hizmetlilerini kirli, hijyene dikkat etmeyen kişiler olarak resmediyor. Ev hizmetlileri ise, orta sınıf kadınların evlerinin pisliğinden söz ederler ve bu kadınların en basit ev temizliği işlerini bile yapmaktan aciz olduklarını vurgularlar.

Aksu Bora, ev işini ve kadınların öznelliğini çalışmak için bir çerçeve geliştirirken, Bourdieu’nun sınıfın yeniden üretimi ve habitus kavramlarını ve Young’ın ev işi-yuva işi ayrımını başarıyla bir araya getiriyor. Sınıfın yeniden üretiminde anahtar kavram, Bourdieu’nun ‘habitus’ dediği şey, üyelerinin kendi sınıflarının beğenilerini ‘doğal’ olarak içselleştirmeleridir. Kültür içinde edinilen bir beğeni, doğalmış gibi sunulur. Sınıfsal ayrım, sadece ekonomi ile belirlenen bir sınır değil, sembolik mücadelelerin yürütüldüğü bir çatışma alanıdır.

Sınıflar, kendilerini üyelerinin belirli beğenileri içselleştirmeleri ve sergilemeleri ile yeniden üretirler. Bu beğenilerin kaynağında, beden ve ev vardır. Örneğin, beğeni bedene yazılmıştır ve bedenin boyutları, yeme içme, yürüme, oturma, konuşma ve jestlerinde görünür hale gelir. Ev, ister onu özgün biçimiyle yeniden üretsin ister bir başka sınıfınkini taklide kalkışsın, habitusu yansıtır.

Ev işine yakından bakmak, ev işini oluşturan farklı faaliyetleri birbirinden ayırmak ve bu işlerin nasıl örgütlendiğini, yönetildiğini ve hizmetli ile ev hanımı arasında nasıl müzakere edildiğini anlamak, Aksu Bora’nın bu kitaba kattığı en önemli stratejilerden biridir. Aksu Bora ev işinin çeşitli bedensel ve zihinsel emek biçimlerini ve yeteneklerini gerektiren işlerin bir toplamı olduğunu öne sürüyor. Camların silinmesiyle patates soyulması ya da sofranın kurulması arasındaki farkları gösteriyor. Ütü yapmakla fırını temizlemek ya da yerleri süpürüp toz aldıktan sonra büfenin içini düzenlemek. Bazı işler rutindir, bazıları törensel ya da tekrara dayalıdır. Kitaptaki bazı yorumlar, ev işlerinin ahlaki açıdan değerlendirilmesi üzerine kurulmuş. Örneğin, iç çamaşırlarını yıkamayan bazı orta sınıftan kadınlarına ev hizmetlileri tarafından onay verilmediklerini görüyoruz.

Aksu Bora, Young’ın geliştirdiği ev işi-yuva işi ayrımına dayanarak, yemek pişirmek gibi işlerin aile tarihini ve statüsünü kurduğunu gösteriyor. Bu işler, ailenin geçmişi ve bugünü arasındaki bağları kurar ve hizmetliye bırakılmaz, ev hanımı tarafından yapılır. Yemek hazırlamak ve sunmak, insanların sevgiyi ve başkalarıyla ilişkilerini ifade ettikleri işler, yaratıcı işler olarak görülür. Tersine, gündelik yaşamın düzeninin sürmesini sağlayan, şimdiyi sürüklemeye dayalı, tarih dışı işler,  ev hizmetlisine devredilir. Bir başka deyişle, işveren kadınlar dekorasyon ya da ev idaresinin kararlar almayı gerektiren daha teknik boyutlarını ev hizmetlisine devretmeyi istemezler. Çünkü bu işler, işveren kadının sınıf beğenisini, düzen duygusunu ifade eder, ailenin statüsü, saygınlığı ve standardının tanıklarıdır. Farklı işler arasındaki bu hiyerarşi, işveren ile hizmetli arasındaki sınıf hiyerarşisin, kentli-köylü, modern-geleneksel ayrımlarına dayalı kimlikleri somutlar ve yansıtır. İşverenler, hangi işlerin kendilerinin modern, orta sınıftan ev kadınları olarak konumlarına ya da evlerinin statüsüne bir zarar vermeden ev hizmetlisine devredilebileceğini dikkatle belirler. İşverenin özel alanı, onun kimliğinin kurulduğu ve hayata geçtiği bir alandır. Bu özel alana kabul edilen ev hizmetlisinin orta sınıf kadınlarının sahip oldukları şeylerle, kurdukları düzenle ilgili duygularına saygı göstermeleri, bunları paylaşmaları beklenir. Ev hizmetlileri işverenin evindeki düzeni kabullenmek zorundadır. Bu da çalışanların yaratıcılık ve özerklik için çok az bir alana sahip olduklarını gösterir çünkü ev, işverenin kimliğinin kurulduğu yerdir. Bunu farklı bir biçimde ele alırsak, işveren kadınların çalışanların kendi sınıf habituslarına dahil olmasına izin verilmediğini söyleyebiliriz. Yine de, ev işleri ve yuva işleri her zaman açık ve net bir biçimde ayrılamaz. Bu ikisi arasındaki ayrım, çok ince olabilir. Bu nedenle Aksu Bora sınıf hiyerarşisini sabit ve bir kez kurulduğunda hep öyle süren bir şey olarak değil, işveren ile işçi arasındaki etkileşim içinde sürekli bir müzakere ve mücadele alanı olarak görmemiz gerektiğini söylüyor.

Bu kitap okurunu yöntemsel özeni ve kuramsal yeniliği ile ödüllendiriyor. Ücretli ev hizmetlerini cinsiyet ve sınıf temelli ayrımların ve eşitsizliklerin yaratıldığı, sürdürüldüğü ve bunlara karşı çıkıldığı gündelik olaylar içinde değerlendirilebilmesi açısından da çerçeve kurucu ve ender bir çalışma. Aksu Bora bizlere kadınları eve bağlayan zincirlerin nasıl örüldüğüne ilişkin güçlü bir bakış açısı sunuyor.

Değerlendirmeye başlamadan önce şunu belirtmeliyim ki haddim olmayarak bu değerlendirmeye kalkışıyorum. Bu kitabı eleştirecek kadar bilgi ve deneyime sahip değilim. Bu işi sadece ödev amaçlı yapıyorum. O yüzden kitabın kim tarafından yazıldığını, hangi tarihte yazıldığını ve içeriğinin ne olduğu hakkında bilgi verdikten sonra bu kitabı neden seçtiğimi, ilgimi çeken yönlerini ve bende bıraktığı izlenimleri paylaşmayı amaçlıyorum. Bu yüzden yazdığım bu yazının bu hususları gözden geçirilerek okunmasını ümit ediyorum. Son olarak bu kitapla tanışmamı sağlayan babama ve bu ödevi yapmama vesile olan sevgili hocama teşekür ederim.

1.   Kitap Tanıtımı ve İçeriği

Kitabın yazarı Dr. Ali Şeriati’dir. Bu kitap 1997 yılında İşaret Yayınları tarafından çevirisini Prof. Dr. Hasan Hatemi’nin yapmış olduğu eserdir. Aslında yazarın bu ve bunun gibi kitapları daha çok yazarın yaptığı konuşmaların bir derlemesidir. Daha sonradan kitap haline getirilmiş ve çevrilerek bize ulaştırılmıştır. Saman kağıdına yazılmış bu eser ancak kütüphanelerde bulunmaktadır.

  Yazar kitaba başlarken önce bazı kelimelerin anlamlarını ve kendisinin bu kelimeleri ne anlamda kullandığını belirterek başlamıştır. Örneğin küfr, şirk vb. kelimelerin ne anlama geldiğini ve bu kelimeleri ne anlamda kullandığını belirtir. Daha sonra yazar kitapta geçmişten bu güne kadar olan olayların -konuları farklı olsa da- bu çekişmelerin hepsinin din kavgası olduğundan bahseder. Bunlar ister semavi dinler olsun ister diğer tağuti dinler olsun bunların savaşından söz eder. Ona göre hiçbir zaman dinsizlik ile din karşı karşıya gelmemiştir. Dinsiz diye tabir edilenlerin de dini vardır ve bunun için mücadele etmişlerdir. Onların da kendilerine göre din anlayışları vardır. Örneğin Hz. İsa’yı öldüren Ferisilerin, Hz. Musa dönemindeki Samiri’nin dinsiz olmadığını hatta din görevlileri olduklarını söylemiştir. O’na göre dinler her zaman tağuti dinlerin karşısında yer almıştır. Bu iki dinin özelliklerinde çatışma sebeplerini açıklayan yazar tarihten de örnekler vererek konuyu pekiştirir. Yazara göre insanların tüm haklarını ele geçirmek üç unsura bağlıdır. Bunlarda biri sermaye ikincisi yönetim en sonuncusu ve en önemlisi ise dindir. Din insanların en zayıf noktasıdır. O yüzden insanların dini kullanarak sahip olunamayacakları şeyleri yoktur. Yazar bazı yabancı yazarların şu sözlerine yer vererek bu sözlerinde ne kadar haklı olduğunu göstermiştir. Örneğin Karl Marx’ın “din insanın afyonudur.” Halkın dinini ellerinden alan, halka her istediğini yaptıran, onlara zulmeden ve halkın kendi hakkını isteyemeyecek duruma getiren bu kesimin tarihin her döneminde var olduğunu söyleyen yazar bu dönemde de aynı savaşın devam ettiğini sadece bu savaşın isim değiştirmiş versiyonu ile karşımıza çıktığı kitabında göstermiştir.

Ali Şeriati kitabın sonunda din adamı kılığındaki şirk ile dinin apaçık olduğu dönemlerde mücadele etmenin kolay olduğunu fakat bu şirkin tevhidi dinin bulunduğu ortamda kılık değiştirmiş hali ile mücadele etmenin çok zor olacağını söylemektedir. Bu konuyu izah ederken de Hz Ali ve Muaviye dönemi ile Resulü Ekrem zamanını kıyaslamaktadır. Resulü Ekrem döneminde şirk dininin apaçık örtüsüz, dosdoğru ortada olduğunu, Ebu Süfyan, Ebu Cehil gibi müşriklerin açıkca “ işte bunlar benim putlarımdır’’ diyebildikleri halde Hz Ali döneminde şirk dininin gizlendiğini ve bu nedenle de mücadelenin yenilgi ile sonuçlandığını söylemektedir. Bu sözlerinin hemen ardından ‘’Peki bu gizli şirk ne yapmaktadır’’ diye soru yönetmektedir. “Cihada gitmekte, İslam adına fetihlere çıkmakta, hutbe okutmakta, mescit kurmakta, mescitlerde cemaat namazı kıldırmakta, Kur’an-ı Kerim okutmakta, bütün İslam bilgin ve imamlarını kendisine tabi kılmakta, Resulü Ekrem’in tebliğ ettiği dinin ilkelerini yücelten ve savunan bir kişi olarak kendisini göstermektedi.

Kitabımızın en son bölümlerinde kitabı çeviren kişi tarafından dipnotlara yer verilmiştir. Burada kitapta geçen isimler ve olaylar hakkında kısa açıklamalar mevcuttur. Bir nevi sözlük tarzındadır. Yine son söz olarak ta kitabın çevirisini yapan Hüseyin Hatemi tarafında son söz şeklinde bir sunum yapılmış.

2)   Kitabın Kattıkları

Ali Şeraiti’nin de belirttiği gibi gerçektende böyle bir şirk dini ile mücadele etmek çok zordur. Bu şirk ile mücadele yani dost giysisini giymiş bir şirk ile mücadele geçekten de çok zordur. Yani din kisvesi altında halkı sömüren halkın sırtından geçinen ve bunu bir hakmış gibi gösteren o kadar insan var ki…  Sadece bizim ilçede sayabileceğim sürü ile insan var. Benim ailem dahi imamlara çok değer verir ve onların yaptıklarını hiç sorgulamaz. Örneğin imam herhangi bir çocuğu öldüresiye dövse ailesi ses çıkarmaz bir de “İmam dövdüyse haklı bir sebepten dövmüştür hem dayak cennetten çıkmıştır” gibi saçma sebepler sıralarlar. Ben bu sebepten kendi kutsal kitabını okumaktan vazgeçen bir sürü insan tanıyorum ve şimdi hepsi dini hor görüyor, yanlış anlıyor,  yanlış yorumluyor,  benimsemiyor. Bunu başaranlar o kadar belli ve dine o kadar bağlılar ki… Maalesef insanımız bunu göremiyor. Suçu başkalarına atıyor.

Din yavaş yavaş batıllaşıyor,  yozlaşıyor. Bunu – nadir insanlar hariç- kimse görmüyor. Bu eksikliğin farkına varınca da söz aldığınızda ya dinsiz ya da kafir oluyorsunuz. Kimse ne olduğunu anlamıyor ama din elden gidiyor. Üstelik -bu sözde imamlarda-her türlü yolsuzluk onlarda… Eskiden imam maaşları ödenmediğinden halk kendine namaz kıldıran imama kendi zekatını fitresini verirmiş. Şu an bir memurla aşağı yukarı aynı maaşı alan imama bu yardımları veren halktan yardım almaya devam eden imamlar da mevcut. Hele şu muska yapıp dağıtan -bazı alimleri bu konuda tenzih ederim- şarlatanlardan bahsetmiyorum bile.  Dine özellikle kendi dinimize karşı çok karşı gerçekten bir savaş var ve dinimiz büyük bir tehdit altında. İşte bu kitabı seçmemin sebebi tam da bu. Halkımızın kanayan yarası olan din meselesi hakkında yazılmış olan ilaç gibi bir kitap. Bu kitabın okuyanlar üzerinde araştırma duygularının artacağını ve okuma isteklerinin artacağını ümit ediyorum. Bu durumun faillerini görebilmemiz için de -bu kitap dahil-  tüm kitapları okumalıyız. Çünkü okudukça gelişir geliştikçe gözlerimizi açarız. Bu da yozlaşan bir dine inanan bağnaz bir halk olmamızı engeller. Böylece düşünen ne dediğini bilen, neye taptığının neye inandığının fakında olan, entelektüel bir insan olmamızı sağlar. Bu da yarına daha iyi bir gelecek sağlayacak bireyler yetiştirmemizi sağlayacak. Dini sağlam, ahlaklı, dinç, dinamik bir nesil… Bu şekilde kalkınacak olan ülkemizin tekrar eski büyüklüğüne kavuşacak bu kaos ortamının son bulmasına vesile solacaktır. Yazının başında da belirttiğim gibi yineliyorum. Bunu başarabileceğimiz tek silahımız okumaktır. Okumadan bu hedeflerimizi gerçekleştiremeyiz. Zira Yüce Allah’ın ilk emri de Alak suresinin ilk beş ayetinde belirtilen “oku” emridir. Bu sayede o kadar insan bilinçlendirilmiş kendi dinleri, namusları, hürriyetleri için savaşmışlardır. Bunların tümü de okuma sayesinde gerçekleşmiştir. Bu yüzden kültürümüz üzerinde okumanın önemi büyüktür. Kitaplarımızı elimizden düşürmemeliyiz ve kitaplarımıza sahip çıkmalıyız. Artık okumanız dileğiyle…

İYİ OKUMALAR..!

İlk olarak ismiyle daha sonra arka kapağındaki General Motors’un kurucularından Charles F. Kettering’in “Fırtınanın ortasında gemi terkedilebilseydi kimse okyanusu geçemezdi.” sözüyle sizi etkileyebilecek bir kitap. İlk bakışta klasik bir kişisel gelişim kitabı olarak görünen ancak içinde bilgilerle yazarının da dediği gibi içinde “ başarı yolunda kullanılmamış yöntemler ” barındırıyor. Yazar sadece sosyal yaşamda değil iş yaşamında da pratik ve kullanılmamış yöntemler sunuyor bize. Biz insanların tüm hayatlarını ve özellikle başarılı olmalarını etkileyen kendine güven, stres gibi konulara da açıklık getiriyor. Kitapta anlattıklarıyla ilgili dünyadaki örnekleri söyleyerek anlattıklarının imkansız olmadığını bize kanıtlıyor.

Başarılı olmak hepimizin istediği bir şeyken yazar başarının ve hangi durumlarda başarılı olunduğuna dair örnekler vererek başarının hepimiz için değişen, değişmesi gereken kişisel bir şey olduğunu bize hatırlatarak işe başlıyor. Kitabın ilk bölümünde yazar başarının ne olduğunu, başarısızlığı engellemeyle başarının aynı şey olmadığı ve başarısız olmaya karşı daha toleranslı olmaya karşı bizleri uyarırken başarıya ulaşmak için gerekli kişisel özellikleri de bizlere açıklıyor. Özellikle başarılı olma dürtüsü olan motivasyonunun, kendine güvenin, sorumluluk sahibi olmanın ve farkındalığın yani kendini tanımanın başarının elde edilmesindeki önemini bizlere sunuyor. Kısaca özetlemek gerekirse yazarında dediği gibi “ Sahip olduklarımızın değerini bilip, sahip olamadıklarımız için üzülmediğimiz zaman başarılı oluruz.” Kendimizi tanıyıp güçlerimizi ve zaaflarımızı tanıyarak başarılı olmak için tam olarak konumumuzu belirlememiz gerekir. Başarıya ne kadar yakın yada ne kadar uzağız? Bunu anladıktan sonra başarılı olmak için yolumuzu, planımızı belirlemeli ve bu planı takip etmeliyiz ki hedefimize ulaşabilelim. Programımızın iyi işleyip işlemediğini, hedeflere zamanında ulaşılıp ulaşılmadığını sorular sorarak planımızı sık sık takip etmeliyiz, değişen zamana ve şartlara göre değişiklikler yapmalıyız.

Kitabın ikinci bölümünde ise yazar kendine güvenin, düşünmenin, güven ortamı yaratmanın ve başkalarına yardım etmenin başarıya olan etkisinden söz etmektedir. Yazar güveni ve iyimserliği başarıya giden yolda bir etmen olarak görmüş ve şöyle açıklamıştır: “ Güven, başarının kilit taşlarından biridir. Günümüz ve gelecek hakkında iyimser olmayanlar bir krizle karşılaştıklarında bunun çözülemez, değiştirilemez ve sürekli olduğuna inanırlar.” Kendine güvenen insanların bir ortamda dış görünüşleriyle bile fark edilebildiklerini ve birçok özelliklerini açıklayarak başarı için ne kadar gerekli olduğunu gözler önüne sermiştir. Ayrıca ; “Neyi başarmaya çalıştığını bilmeyenler, başarısız olacaklardır.”diyerek neye ulaşılmak istenildiğinin bilinmesinin başarıya olan etkisini açıklamıştır. Düşünmenin birçok pratik yararını açıklayan yazar düşünmenin önemine şu satırlarla değinmiştir : “ Düşünmek, kullanılmadığı takdirde yenilgiye götüren en kısa yoldur. Tam kullanılırsa, başarıya götüren en güvenli yoldur. Ancak dikkat! Düşünmek en zor iştir. Kimseye kolay gelmez. Bu sebeple ondan kaçarız.”

Değerler, doğrular ve dürüstlük… Şüphesiz hepimiz bu terimler için farklı tanımlar yaparız. Ancak “Eğer doğru davranışlar öğretilmez ve değerler hiçe sayılırsa kaybedilecek çok şey var demektir.” Çünkü insanlar değerleriyle vardırlar. Ve kendi sınırlarını, hedeflerini bu doğru ve değerlere göre belirlerler. Günümüzün ayrı bir sorunu da ‘sadakat’. İlk olarak sadakat kendiliğinden olmaz kazanılması lazımdır. Peki ya kimin bizim sadakatimize layık olduğuna nasıl karar verebiliriz? Bir işyerinde lideri değerli yapan ve sadakati hak etmesini sağlayan bazı özellikler vardır. Kitapta bu özelliklere değinen yazar liderlerden beklenen özellikleri şu şekilde özetlemiştir: “Liderler başarıyı sadece paylaşmayı değil, yaratmayı da istemelidirler. Onlar takımlarının başarısını ne kadar çok istediklerini davranışlarıyla göstermeliler.” Olduğunuzu mu olabileceğinizi mi olmak istersiniz diyerek kitabının üçüncü bölümünü sonlandıran yazar kendimize yine sorular yöneltmemizi ve düşünmemizi sağlıyor.

“Dünü yarından daha çok düşünme hakkı olanlar sadece tarihçilerdir.” Yazar kitabın dördüncü bölümüne hatalardan ders almayı fakat geçmişte takılıp kalmamayı önererek başlıyor. Problemin ne olduğunu anlamak onun büyümesini engellemek için ilk adımdır. Zira bir yanlışı düzeltmediğimizde veya açık açık konuşmadığımızda problemler gittikçe büyür. Böyle bir büyümenin olmaması için atılması gerek ilk adım yanlışın, problemin, ne olduğunu analiz etmek. Problemler hakkındaki gerçekler toplanmaya başlayınca bize anlamlı gelecek ve birbirleriyle ilişkilerini belirleyecek şekilde sınıflandırmak neye ihtiyaç olduğunu belirlemeye, çözüme ulaşmaya yardımcı olur. Ne kadar çok çözüm önerisi üretilirse en doğru çözüme o kadar yakınlaşılabilir. Çözüm önerileri pratiklik, giderler ve fizibilite öğelerine dayandırılmalı ve birkaç test edilen çözümün bileşkesi olacak şekilde en uygun öneri oluşturulmalıdır. Ayrıca problemin niteliği de dikkat edilmesi gereken noktalardan biridir. Çünkü yazarın da dediği gibi “ Her problem acil değildir. Sık sık ileriyi düşünerek ne gibi problemlerle karşılaşılabileceğinizi gözden geçirin. Bu size zaman, para ve enerji kazandırması açısından son derece önemlidir.”

Kitabın beşinci bölümünde yazar günümüzün en önemli sorunlarından biri olan strese değiniyor. Strestin alışılanın dışında bir tanımı yapan yazar hayatımızda olumsuz gibi görünen strestin aslında olumlu bir yönü olduğunu iddia ediyor. En önemlisi stresin kaçınılmaz olduğunu, kişisel olduğunu ve bizim tepkimize göre bir vasıf veya yük olabileceğini anlatıyor. Stresin başlıca nedenlerini ve bununla başa çıkmak için yapabileceklerimizi bize örnekleriyle açıklıyor. Yazar kitabının bu bölümünde verdiği bilgilerindeki amacı şöyle özetliyor : “ Bu kitabın temel amaçlarından biri kendinize yardımcı olmanız konusunda faydalı olmaktır. Bunu sadece tavsiye ve yol gösterici olarak değil, gerçek hayattan pratik fikirleri göstererek stresi kontrol altına almanıza yardımcı olarak yapmaktadır.” Kitabın bu ve bundan önceki dört bölümündeki egzersizler, bu kitaptaki bilgilerin sadece tavsiye edilmekle kalınmayıp uygulamaya dökülmesine de yardımcı olmuştur.

Yazar kitabın altıncı bölümüne yine bir soruyla başlamıştır; ‘ Durdurulamaz mısınız? ‘. “ Hayatta bir seçeneğimiz vardır. Ya teslim olmayı öğrenir, ya da durdurulamaz oluruz.”diyen yazar durdurulamayan insanlardan on örnek vererek hangisi olmayı seçeceğimizi bize bırakmıştır.

Yazar kitabının yedinci ve son bölümünde bundan sonra neler yapacağımızı sormuş ve ele almamız gereken son bir noktayı belirtmiştir. Hepsini bir araya getirmek. “Başarı harekete geçmeye niyet etmenize ve hayatınızdaki önemli işleri bitirmenize bağlıdır!” diyerek bir an önce bu harekete geçmemiz için bizleri teşvik etmiştir. Ayrıca bu bölümde yazar kendi hayatındaki kişilerin hayat hikâyelerinden örnekler vererek başarının imkânsız olmadığını hayattan örneklerle ortaya koymuştur.

Başarmak ilk olarak neyi istediğini bilmekle ve kendini tanımakla mümkündür. Başarmak ve hayatında değişiklik yapmak isteyenlerin okuması gereken bir kitap. Sizin de Bir Adım Önde olmanız dileğiyle.

İnsanlar kendi hayatlarında önem arz eden unsurlar için kutlamalar tertip etmişlerdir. Birlik ve beraberliğin pekiştiği, insanlar arası paylaşım ve etkileşimin arttığı bu kutlamalar aynı zamanda eğlenmek, gülmek, sevinmek için de bir fırsat oluşturmaktadır. Türk kültüründe hayvancılığın temel geçim kaynaklarından biri olması sebebiyle hayvanların ayrı bir yeri vardır.  Bu da hayvanların insan yaşamının birçok alanına girmesini sağlamış, insanların gelenek ve göreneklerinde, kutlamalarında yer edinmesine ortam hazırlamıştır. Koç katımı geleneği de gerçekleştirilen adetler sebebiyle ilginç özellikler taşımaktadır.

Yaşadığımız coğrafya olan Kars’ın doğal bitki örtüsü genel itibariyle bozkır ve dağ çayırlarından oluşmaktadır. Buna bağlı olarak da geçim kaynağının büyük bölümünü hayvancılık oluşturmuştur. Hayvancılığın yaygın olduğu bu yörede koç katımı kutlamalarını da tüm adetleriyle görmek mümkündür. Buradan hareketle koç katımı törenlerinden, bu törenlerde yer alan başlıca adet ve ritüellerden bahsetmeye çalışacağız.

Temmuz ayının son haftası ile  ağustos ayının ilk haftası arası koçlar sürüden ayrılır. Bu aylar koçların kızgınlaştığı bir dönemdir. Sürüden ayrılan koçlar, ağıllarda cinsel performanslarını artırmak için özel bir şekilde beslenir ya da merada o yılın toklu denilen erkek kuzu sürüsüyle bir çoban eşliğinde otlatılır. Bir çoban tutulup, köyün bütün koçları toplanarak beraber otlatıldığı da olur. Ancak koç katımına yakın koçlar bu sürülerden de alınarak özel besiye alınır. Koçların bir ağılda özel olarak beslenmesi [2] verimlilik açısından daha sağlıklıdır. Çünkü sürüyle merada gezmeyeceğinden daha az hareket eder ve enerji kaybına uğramaz, bu da koçu güçlü kılar. Güçlü koçtan da iyi kuzu alınır. Aynı zamanda kuzulama döneminin kısa sürede bitmesini sağlar. 

Sıra koç katımı törenine geldi. Çok iyi beslenmiş olan ve rengarenk süslenen koçlar ekim ayının ilk haftası, bu tarih genelde 1 Ekim oluyor, koyun sürüsünün içine katılır. Bu dönem koyunların da kızgınlık dönemine denk düşmektedir. Bu koç katımı sırasında geleneksel olarak yapılan bazı ritüeller vardır. Kısaca bahsetmek gerekirse:

Koçlar, evlendirilen damatlar gibi süslenir.  Kökboyası veya kınayla özel desen veya şekiller çizilerek rengârenk boyanır. Bunun amacı koçların sürünün içinde belli olmasını sağlamaktır. Bazı çok iyi damızlık olan koyunlar da boyanır ki buradaki amaç da sürü içinde koçun boyanmış koyuna dikkatini çekmektir. İyi bir koyundan erken doğacak bir kuzu daha bereketli olacaktır. Kimi sürü sahipleri koç katımı zamanına bağlı olarak geçmişte yaşadığı olumsuz olaylar sebebiyle -herkeste farklı olmak üzere- bazı renkleri kullanmazlar, uğursuzluk getirdiğine inanırlar. Örneğin; koçu o yıl kırmızıya boyayan biri bu kutlama gününde veya birkaç gün gibi kısa bir süre sonrasında ailesinden birisinin rahatsızlanması, kaza geçirmesi, ölmesi veya evinin yanması, yıkılması gibi durumları koçu boyadığı kırmızı renkle ilişkilendirir ve bu rengin kendilerine düşmediğine inanırlar [3] .

Koçların boyunlarına yazma, leçek, mendil bağlanır [4]. Ayrıca kuruyemiş, bisküvi, çikolata gibi yiyeceklerden oluşan veya elmaların dizili olduğu bir kolye de bağlanır. Bu yiyecekler daha sonra çobanın ve etraftaki çocukların yemesi içindir. Burada en dikkat çekici olan elma, bolluğu, bereketi, üremeyi temsil eder. Elma motifini sadece Terekemelerin düğünlerinde görülen şah kaldırma geleneğinde de görmekteyiz. Ağaçtan yapılan küçük bir ağacı andıran şahın üstündeki çivilere elma iliştirilmesi ve hemen hemen bütün düğünlerde görülen gelinin kafasına elma atılması geleneği de buna örnektir. Hem burada hem de koç katımında elma motifi üreme manasındadır.  Ayrıca dünyadaki bütün mitolojilerde ağaç ve elma motifi üreme manasına gelmektedir ve hayatın evlilik, doğum gibi geçiş dönemlerinde sık kullanılan bir motif olmuştur. Oğuz Kağan Destanı’nında geçen “Yine bir gün Oğuz Kağan ava gitti. Önündeki göl ortasında bir ağaç gördü. Bu ağacın kovuğunda da bir kız duruyordu [5].” ifadesinde Oğuz Kağan’ın ikinci evliliğini yaptığı kızın ağaç kovuğundan gelmesi ağacın üreme motifine örnektir. Ayrıca kovuk dişil bir imgedir [6]. Yine Manas destanında geçen: ‘’(Çıyrıçı) evliya mezarlarına gitmedi, Elmalıkta (yerlerde) belenmedi [7]’’ diyerek Yakup Han hanımının ona bir çocuk vermemesini kutlu yerlere gidip elmalık yerlerde belenmemesine bağlaması da buna örnek teşkil eder.Ayrıca halk inanışlarında çocuğu olmayan kadına elma yedirilmesi de yine bunun başka bir örneğidir.

Koç katımı törenlerine ortalama elli koyun için bir koç denk getirilir. Bir koçun sağlıklı olarak elli koyunu süreceği (dölleyeceği) kabul edilir. Daha fazla koyun olduğunda hem kuzuların doğumları arasında fazla zaman farkı olmasına neden olur hem de koçun gücünün azalması sebebiyle koyunların gebe kalmamasına yol açar.

Sürü bir düzlükte veya ağılda bekletilir.  Bu hazırlıklardan sonra koçlar sürüye katılmaya götürülür. Koçlar sürüye giderken, koçların üstüne küçük kız çocukları bindirilir. Buradaki amaç ise, doğacak olan kuzuların dişi kuzu olmasını istemektir. Erkek kuzu olmasını isteyenler ise erkek çocuk bindirirler.  

Tarih olarak 1 Ekimin seçilmesindeki amaç ise koyunun gebelik süresinin bitişini yani kuzuların doğacağı dönemi kışa denk getirmemek, baharda doğmalarını sağlamak içindir.  Bir başka nedeni ise yem masrafından kurtulmak yani ekonomik olmasıdır. Ayrıca yeni doğan bir canlının baharda daha iyi ve sağlıklı büyüyeceği düşüncesidir. 1 Mart ile başlayan “döl zamanı” denilen koyunların yavrulama dönemi ise ayrı bir heyecan taşır.

Anadolu kültürünün önemli bir geleneği olan “koç katımı” adetleri bugün kısmen terk edilmiştir.  Bunun birçok nedeni vardır. Köylünün şehirlere göç etmesi, koyun sürülerinin azalması vs. Ayrıca şimdiki dönemde koçlar sürülerden hiç seçilmemektedir. Böylece koyunlardan yılda iki kere kuzu alınabilmekte ve daha verimli olduğu düşünülmektedir.

Şu an itibariyle tam olarak bu gelenek uygulanamasa da yine de koç katımı ritüeli, gelenek ve göreneklerin devam ettirilmesi açısından önem taşır ve insanların birbirleriyle olan etkileşimini artırır.

[1] Kafkas Üniversitesi, SBE, Yüksek lisans öğrencisi.

[2] Arpanın koçun cinsel performansını artırdığı, kızgınlaştırdığı söylenerek daha çok arpayla beslendiği görülür.

[3].Aynı inanış başka durumlarda da farklı bir şekilde karşımıza çıkmaktadır. Uğursuzluk getirdiğine inanılan şey renk olabileceği gibi haftanın bir günü de olabilir. Örneğin; koç katımı, yaylaların çıkması, düğün vb. gibi önemli günlerin, aileden birisinin öldüğü salı gününe denk gelmesi durumunda bu önemli gün ya ertelenir ya da gününden önce yapılır.

[4] Yazma, neçek bağlama hayırlı olsun manasına gelmekte ve yeni alınan arabaların aynasına da bağlandığı görülmektedir. 

[5] Saadettin GÖMEÇ, Türk Destanlarına Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara 2009, sayfa 50.

[6]Sencer DİVİTÇİOĞLU, Oğuz’dan Selçukluya, İstanbul 1994, sayfa 28.

[7]Tuncer GÜLENSOY, Manas Destanı, Akçağ Yayınları, Ankara 2002, sayfa 29.

Birkaç günlük tatilin ardından geç vakit eve dönen Müzeyyen Hanım ve Osman Bey bahçe kapısının önündeki yaralı kertenkeleyi sokak lambasının ışığında rahatlıkla görebiliyordu. Hatta can çekişen kertenkelenin seğirten arka bacağı bile seçilebiliyordu. Osman Bey, ürkeceğini sandığı Müzeyyen Hanım’ın kertenkeleyi uzun bir adım atarak tereddütsüz geçivermesini şaşkınlıkla izledi.

Son aylarda evin çevresindeki kertenkeleler artmıştı. Mahallelinin “koçmar” dediği bir karış uzunluğundaki bu kertenkeleler, sanki Tanrı’yı gücendirip de lanetlenmiş ve cüce kalmış timsahlar gibiydi. Bacakları gayet kuvvetli ve tırmanmaya uygun; sırtı her türlü ekolojik saldırıda korunabileceği dikenlerle dolu; toprak rengindeki kamuflajıyla bacaklı sürüngenlerin efendisi sayılırdı kertenkeleler. Müzeyyen Hanım, daima bu zavallı hayvandan korkar, sebebini de çocukluğunda hiç böyle şeyler görmemiş olmasına bağlardı.

Muhtemelen evin önünde oynayan mahalle çocuklarından biri sapanıyla yaralayınca; kertenkele de ancak bahçe kapısının önüne kadar gelebilmiş ve belki de birkaç gündür orada ölmeyi bekliyordu.

* * *

Malatya’nın dağlar ardındaki uzak köylerinden birinde henüz geniş tarlaların tek bir sahibi varken ve köylülerin ölesiye toprak işçisi olduğu o yıllarda ekinler biçilip de ambarlar dolduğunda bütün köye sefil bir tembellik çökmüştü. Bu günleri en çok sevenler şüphesiz köyün ırgat çocuklarıydı. Hasat zamanı tıpkı bir yetişkin gibi çalıştırılan bu sıska bedenler, şimdi sıcağın altında kavrulan tozun içinde molanın tadını çıkarıyordu.

Az ötede ise yeni kıyafetleriyle küçük bir kız, dut ağacının dalına kurulu salıncakta ayakları çıplak, yıpranmış elbiseleriyle tozlara bulanan köylü çocuklarına yaklaşması kesinlikle yasaklanmış olarak tek başına eğleniyordu.

Birden çocukların bağrışmaları arttı ve neşeli koşuşturmaları hızlandı. Yolunu kaybetmiş belki de yuvasına dönebilmek için bu çocuk kümesini geçmek zorunda kalmış yaşlı bir kertenkele birden çocukların ilgi odağı oluverdi. Çocukların kimi kertenkeleye taş atıyor kimi de değneklerle kertenkeleyi dürtüklüyordu. Telaştan başı dönmüş yaralı kertenkele soluğu dut ağacının gölgesinde aldı. Bu sefer de salıncakta sallanan kız yaralı kertenkelenin seğirten arka bacağını görünce korkuyla karışık iğrenmeye benzer bir çığlık attı. Arkadaki büyük konaktan çıkan şişman, cevval bir kadın, kızı bir hamlede koltuğunun altına sıkıştırıp bir yandan da elindeki sopayla köylü çocukları kovaladı. Çocuklar, giderek azalan bir homurtuyla uzaklaşırken, küçük bir kız çocuğu, çocuk kalabalığının gerisinde kalmış, ağır adımlarla ilerliyor ve dönüp dönüp konağa bakıyordu.

* * *

Elbette her çocuğun zaman zaman aklından geçer; bir başka ailede olmak, başka bir anne babanın çocuğu olmak… Yalnız bir tanesi vardı ki o ayakları çıplak, etekleri toz içindeki kız çocuklarından birisi, rüyasında bile görürdü salıncakta sallanan o kız olduğunu. İhtişamlı konağın geniş salonlarında, aydınlık koridorlarında neşeyle koşturduğunu; karnı acıkınca da en sevdiği yiyeceklerle donatılmış bir sofraya kurulduğunu… Hep el üstünde tutulduğunu, şımartıldığını, hediyelere boğulduğunu… Küçük kız, bazı geceler yatağına yatıp da uyumadan evvel öyle çok hayal ederdi ki bunları -yani o kız oluğunu- rüyalar bitip de sabah olduğunda bile etkisinden kurtulamazdı hayallerinin. Evcilik oyunlarında adını değiştirip arkadaşlarından kendisini konaktaki kızın adıyla çağırmalarını isterdi. Hal ve hareketlerini, davranışlarını hep onunkine benzetmeye uğraşırdı. Kendi varlığından utanarak, benliğini küçümseyerek bir başkası olmayı, konaktaki o küçük hanım olmayı isterdi. Bundan dolayı çoğu kez tek göz odadan müteşekkil, en lüks eşyası bir eski kilim olan evlerinden utanır; kardeşlerinden belki de anne ve babasından bile uzaklaşırdı.

Sıcağın ve tozun kucağında kertenkeleyi kovaladıkları o günde konaktaki kız kertenkeleden korkunca küçük kız da o günden sonra huy edindi kertenkeleden korkmayı.

* * *

Müzeyyen Hanım, daima Malatya’nın sayılı ailelerinden olduğunu, babasının köyün sahibi olduğunu, ambarların yıllarca ağzına kadar dolu olduğunu, onlarca yanaşmanın kendisine hizmet ettiğini anlatır dururdu. İki kızını da hep bu saltanat hikâyeleri ile büyütmüş ancak kızları o günlere ait bir anı, bir fotoğraf, bir tanıdık sorduğunda babası ölünce amcalarının bütün malı mülkü satıp savdığını söyleyerek konuyu ustaca kapatırdı. Yalnız sözleriyle değil hal ve hareketleriyle de soylu bir aileden geldiğini vurgulamak ister gibi ayak işlerine aldırış etmez, etrafındakilere hep kendisine hizmet etmek amacıyla var olmuşlar gibi davranırdı. Çoğunlukla kocasına ev içindeki getir götür işlerine ait emir cümlelerini ardı arkasına sıralar, bir de misafir gelmişse yüksek perdeden emir cümleleri kulakları tırmalardı. “Osman, koş sandalye getir. Misafir geldi Osman, kapıyı aç. Kenara çekil Osman, çocuk otursun.” gibi. Osman Bey ise karısının yetiştirilme tarzını çoktan kabul etmiş, hizmette kusur etmemeye çalışıyordu. Karısı bineceğinde ya da ineceğinde koşup arabanın kapısını açar, bahçeyi temizler, karısı bahçeye çıkmadan evvel etrafa çeki düzen verir, kuru yaprakları süpürürdü.

* * *

Gelin görün ki gerçekler; insanın karşısına hiç umulmadık bir zamanda bir duvar misali dikiliverir. Kendi varlığını gölgelerde eritip bir başkasının suda yansıyan aksini giyinen Müzeyyen Hanım, uzun bir adımla, tereddütsüz geçiverince bacağı seğirten kertenkeleyi; yaşanmamış bir hayatın anılarını, hiç olunmamış birinin ruhunu tuzla buz ediverdi. Osman Bey, uzun bir uykudan uyanmış gibi şaşkınla karısına bakmaktaydı.

Canlıları meydana getiren temel yapı taşı hücrelerdir. Canlı ya tek bir hücreden ya da çok sayıda hücreden oluşur. Doğan’ın canlı ve cansız çevre ile ortak yanını belirtmek için, kendi yapısını oluşturan milyarlarca hücrenin bir tanesinin yapısını incelemek gerekir. Biyologlar hücreleri gelişmişlik düzeyine bağlı olarak ilkel hücre (prokaryot) ve gelişmiş yapılı hücre (ökaryot) olarak iki büyük gruba ayırırlar. Prokaryotik hücreler ya da ilkel hücreler ile gelişmiş yapılı ya da ökaryotik hücreler incelendiğinde esas itibarı ile temel yapı bakımından birbirine çok benzerler. Canlılığın oluşumunu geçmişten günümüze değerlendirdiğimizde evrim biyologları ökaryotik hücrelerin, zaman içinde prokaryotik hücrelerden meydana geldiğini söylerler. O halde bir prokaryotik hücrenin yapısını incelediğimizde yaklaşık olarak ökaryotik hücrenin yapısınıda anlamış oluruz.

Bir prokaryotik hücrenin yapısını oluşturan unsurları element düzeyine kadar indirgeyerek incelediğimizde, elde edilen elementlerin tamamını kimyadaki periyodik cetvelde görmek mümkündür.

Tüm hücre çeşitlerinde yapılan incelemeler sonucunda benzer oranlarda kimyasal maddelerin varlığı göze çarpar. Bu kimyasal maddeler belirli fizik ve kimya kurallarına göre hücrenin yapısına katılırlar. Bazı kimyasallara çok miktarda, bazılarına ise az miktarda rastlanmasına rağmen periyodik cetveldeki kimyasalları sade yada kompleks olarak hücre yapısında görmek mümkündür. Gerek prokaryot gerekse ökaryotik hücre olsun, tür çeşitliğine bağlı olarak bünyelerinde bulundurdukları kimyasal madde çeşidi ve miktarı değişkenlik gösterir. Her ne şekilde olursa olsun hem prokaryotik hücrede ve ökaryotik hücrelerde diğer tüm kimyasalların yanı sıra en çok C (Karbon), H (Hdrojen), O (Oksijen) ve N (Azot) elementlerine rastlanılır. Ağırlıklı olarak bu elementlerden, fiziksel ve kimyasal kurallar çerçevesinde yeni moleküller oluşur. Yani hücrenin yapısın katılan moleküller, proteinler, Karbonhidratlar ve Yağlar oluşur ki bunlara biyomoleküller denir. Bu biyomoleküller hücrenin iskelet yapısını oluşturmasının yanı sıra, karakterlerin nesilden nesiler aktarılmasını sağlayan kalıtsal maddeleri de oluştururlar. İşte bu kimyasalların oluşturduğu biyomoleküller canlılığın temel yapı taşı olan hücreyi oluşturur ya da canlılığı oluştururlar. Hem prokaryotk hem de ökaryotik hücreler bu şekilde oluşur.

Biyomoleküllerin yapısına katılan kimyasalların kaynağı ise toprak, su ve havadır. Hücreler ve canlıları bu kimyasalları nasıl edinirler diye düşündüğümüzde doğada bunu çok basit olarak görmek mümkündür. Esasında dünyamızı canlı ve cansız olmak üzere iki çevreye ayırabiliriz. Canlı çevreyi bitkiler ve hayvanlar oluştururken, dünyamızdaki geri kalan her şeyin çansız çevreyi oluşturduğunu söyleyebiliriz. Bitkiler, cansız çevreden (toprak, su ve hava) aldıkları bu kimyasallar sayesinde hayvanlara ve insana müthiş bir sofra hazırlar. Bitkiler hem kendi ihtiyaçları olan besinleri ve oksijeni hazırlarken hem de hayvanların ve insanın kullanacağı besin ve oksijeni hazırlarlar. İnsan bitkileri ve hayvanları doğrudan besin olarak tüketir.

Cansız çevreden canlı çevreye madde transferinde, bitkilerden hayvanlara, bitki ve hayvanlardan insana madde transferinde belirli oranda madde ve enerji kaybı olur. Her canlının bir biyolojik ömrü olduğuna göre, her canlı öldüğünde kendi yapısındaki kimyasalları cansız çevreye vermeye mecburdur. Bitkiler, hayvanlar ve insan yapılarını oluşturan kimyasalları ve cansız çevreden aldıkları emanetleri tekrar iade etmek zorundadır diyebiliriz. O halde Doğan’ın çevresindekilerle ortak yanını iki basamakta değerlendirebiliriz:

Doğan’ın canlı çevre ile ortak yanı, tüm bitki ve hayvanlarla hücresel yapı olarak birbirine çok benzer ve hücresel yapı için cansız çevreden aldığı emanetleri diğer tüm canlılar gibi ömrünün sonunda cansız çevreye teslim eder.

Doğan’ın cansız çevreden aldığı emanetleri ömrü boyunca kullandıktan sonra cansız çevreye iade etmesi aşamasına kadar madde ve enerji akışında azda olsa bir eksilme vardır. Yani Doğan, Doğa’ya ait madde ve enerjide bir azalmaya neden olmuştur.

İşte canlı ve cansız çevrenin bu şekilde birbiri ile olan etkileşimine “Doğal Denge” denir.

Giriş

Her ilim dalının kendince temel konusu, bu konunun ayrıntısına dair meseleleri ve bunların çözümünde yararlanılan ilkeleri vardır. Aynı husus, fıkıh ilmi için de geçerlidir. İşte bu yazının amacı da fıkıh öğrenimi ve fıkıh kitaplarından en verimli şekilde nasıl yararlanacağı konusunda atalarımızın değerli tecrübelerini fıkıh öğrencisine aktarmaktır. Bunun için de öncelikle yapı sonra da muhtevanın niteliği bakımından fıkıh ilmi üzerinde durulacaktır. Fıkıh ilminin yapısına öncelik verilmesinin sebebi, öğrenim süresi boyunca karşılaşacağı yapının mantığını kavraması halinde öğrencinin bu yapının muhtevasını kuşatıcı tarzda öğrenmesini kolaylaştırmaktır. 

1. Kavram Bilgisi

1.1. İslam Hukuku ve Fıkıh

Yazının başlığında her ne kadar “İslam Hukuku” tabiri geçiyor olsa da aslında kullanmak istediğimiz “fıkıh” kelimesidir. Zira İslam Hukuku ifadesi, hakkında tavsiyelerde bulunacağımız literatürü kapsayamamaktadır. Zira fıkıh denilince “ibadetler, hukukî muameleler ve cezalar” şeklinde üçlü muhteva kastedilmektedir. İslam Hukuku dersinde ibadetler konusu müfredat dışında bırakılmış, bu boşluk ikinci yarıyılda okutulan İslam İbadet Esasları dersiyle doldurulmuştur. İslam Hukuku’nun klasik literatüründe yani fıkıhta böyle bir ayrışma söz konusu olmadığı için yeni başlayan öğrenci “İslam Hukuku – İslam İbadet Esasları” şeklinde bir ayrımın var olduğunu zannetmektedir. Söz konusu bölünmenin sebebi, ülkemizde Kıta Avrupası hukuk sistemine göre hukuk eğitiminin yapılıyor olmasıdır. Bu sistemde hukukî muhteva yapı itibariyle Özel Hukuk-Kamu Hukuku ayrımı içinde sunulmaktadır ve hukuk-din ayrışmasından dolayı burada ibadetlere ilişkin bir bilgi yoktur. Eğitimde bütünlüğün sağlanması amacıyla Hukuk Fakültelerindeki sistem ve kavram çerçevesi İlahiyat Fakültelerindeki müfredata yansıtılmıştır.

1.2. Yapı Bakımından Fıkıh İlmi

Fıkıh öğrencisi, Kıta Avrupası’ndaki hukuk sistemiyle paralel bir inceleme yaptığında, “Kamu Hukuku” bölümünün İslam’daki Allah hakkının söz konusu olduğu konulara,  “Özel Hukuk” bölümünün ise insan hakkının söz konusu olduğu konularla yakınlık gösterdiğini, fıkıh kitaplarında muamelat bölümünde Özel Hukuk konularının işlendiğini müşahede edecektir. Bu konudaki karşılaştırma hakkında toplu bilgi için Abdulkadir Şener’in İslam Hukuku Dersleri (İzmir 1987, s.26) adlı eserine bakılabilir.

Fıkıh kitapları belli başlı ilkelere göre tasnif edilmiştir. Bu ilkelerin sözlü bilgilerin yazılı hale getirilmesi (tedvin) işinin başladığı hicrî ikinci yüzyıldaki zihniyet yapısıyla ilgili olduğu söylenebilir. Zira tedvin işinin gayesi, nakil yoluyla gelen bilgilerin sadece kayda geçirilmesi değil, sözlü kültürde yerleşik mantığa uygun olarak bilgilerin yazılı tasnifinin yapılmasıdır. Böylece fıkhın bütün konularını ihtiva etme gayesi de gerçekleşmiş olmaktadır.

Klasik fıkıh eserlerinde üst ve alt başlıklar ya “Kitap-Bab” veya “Kitap-Fasıl” şeklinde ikili ya da “Kitap-Bab-Fasıl” şeklinde üçlü şekildedir.  

Konular “ibadetler”, “muameleler” ve “cezalar” olmak üzere üç ana bölümde incelenir. İbadetler bölümünde kitap üst başlığı altında incelenen temel ibadetler yani “taharet”, “namaz”, “oruç”, “zekât” ve “hac” konuları yer alır. Bunların sıralamasında mükellefiyet şartlarının genişliği-darlığı dikkate alınır. Örneğin, hacca gitmekle yükümlü olmanın şartları namaz kılmakla yükümlü olmanın şartlarına göre daha dar bir kitleyi hedef almaktadır.

Temel ibadet konularının sonuncusu olan “kitâbu’l-hac” başlığından sonra “ihtiyacın umumiliği” ilkesi esas alınmışsa satım akdini anlatan “kitâbu’l-bey‘/büyû” başlığı, “ibadet niteliğini taşıma” ilkesi esas alınmışsa evlilik konusunu anlatan “kitabu’n-nikâh” başlığı gelmektedir.

Cezalar bölümünde belli niteliklerine göre kendi içinde sınıflara ayrılan “had, kısas ve tazir” türü suçlar ve cezalar bulunur. Bu konuların işlenişinde farklı yöntemler söz konusudur. Örneğin “had cezaları” sırf Allah hakkı niteliğinde olduğu için bazı eserlerde nikâhla ilgili konulardan sonra ele alınmıştır.

1.3. Mahiyeti Bakımından Fıkıh İlmi

Fıkhın mahiyetinden kastımız, fıkıh ilminin içerdiği meselelerdir. Delillerinin var olması (sübût) ve hükmü göstermesi (delâlet) bakımından meseleler kısımlara ayrılır. Örneğin, bir mesele Hz. Peygamber zamanında gerçekleşmiş, hakkında çeşitli sayıda ayetler inmiş ve hükmü hakkında Hz. Peygamber tarafından yeterince açıklama yapılmışsa, bu meselenin hükmü nass ile yani Kitap ve Sünnet ile kesinlik kazanmış demektir. Buna “hükmü hakkında nass bulunan mesele” denir. Delillerinin varlığının kesin olup olmaması ve hükmünü açıkça gösterip göstermemesi bakımından meseleler dört kısımda incelenmektedir.

2. Fıkıh Öğrencisinin Çalışma Yöntemi

2.1. Fıkıh Melekesini Oluşturmak

Hukuk diliyle konuşabilmek için öğrencinin planlı şekilde hukuk kitaplarını okuması gerekir. Zira hitap edeceği kitlenin kullandığı hukuk dilini bilmek elzemdir. Böyle olmazsa ilim dili dışındaki bir tarzda konuşur. Mesela genel kültür seviyesinde bir dili kullanması öğrencinin kapasitesini zayıflatır. Lafızların uzun zaman boyunca kullanımından doğan zihin ve dil alışması öğrenciyi geliştirir. Bu sebeple fakihlerin kullandıkları lafızlar ve bunların her birinin delaleti, cümlelerin yapısı, hükmün ve delillerinin ifadeleri çok iyi öğrenilmelidir.

2.2. Okumaya Muhtasar Kitaplarla Başlamak  

Fıkıh öğrenimi açısından ilk yapılması gereken, mezheple ilgili son döneme ait muhtasar/kısa hacimli kitaplarından birinin metninin okunmasıdır. Zira uzun hacimli kitaplar (mutavvel/mebsut) konuyu yayarken muhtasar kitaplar toplar. Toplu haldeki konuyu ele almak detaylı olanı ele almaktan daha kolaydır. Uzun eserler başlangıç seviyesindeki öğrenci için zararlıdır. Zira muhtasarlarda öğrencinin aklı fıkıhla birlikte belli bir türe yoğunlaşır. Diğer yandan mebsut türü eserlerde metin kolaylıkla okunur ama başlangıç öğrencisine meseleler hakkında çeşitli görüşlerin bulunduğunu söylemekten öte bir şey kazandırmaz. Zira konuyu kavrama yeteneği gelişmez.  Diğer bir ifadeyle, uzun hacimli olan kitaplar, ileri düzey öğrenciler için çeşitli soruları çözmeye yönelik ayrıntı içinde ayrıntıyı ihtiva eder.

2.3. Hücre Yöntemiyle Tasavvur Çalışması Yapmak

Her bir başlık kendi içinde ele alınmalı ve başka başlıklarla karıştırılmamalıdır. Örneğin, öğrenci “kitabu’z-zekat”ı incelemeye başladığında konuyu iyice anlamak için cümle cümle okumalı ve meseleyi zihninde canlandırıncaya kadar incelemeye devam etmeli başka bir meseleye geçmemelidir. Hem zekâtı hem alışverişi hem hadleri aynı anda çalışan öğrencinin zihni bütün bu konuları toparlayıp kavrayamaz ve meseleleri birbirine karıştırır.

Modern hukuk kitabından ya da fıkıh eserinden bir konuyu mütalaa ederken okunan meselenin sınırları tespit edilip zihinde canlandırılmalı ve oluş şekli kavranmalıdır. Çalışma basamaklarının en önemlisi budur. Zira meseleyi olduğu gibi zihninde canlandıramayan öğrenci, bunları birbirine karıştırır ve maalesef daha sonra gelecek olanları da yanlış temele oturtur. Dolayısıyla yanlış üzerine kurulanlar da yanlış olacaktır. O halde ele alınan meselede anahtar kavram “tasavvur” kelimesidir.

Bu çalışmada ileri düzey öğrencilerin başlangıç seviyesindekilere destek olması süreci hızlandırır. Fıkıh ehli bir hocayla beraber çalışmak ise her öğrencinin hayali olmalıdır.

2.4. Delil-Hüküm Bağlantısını Kavramak

Öğrenci, başlığın altındaki meseleleri delillere muhtasar tarzda bakarak anlamaya çalışmalıdır. Şayet her bir meseleyi incelerken ilgili delilleri geniş tarzda ele almaya kalkarsa kısa sürede yılgınlık oluşur, çalışmaya devam edemez. Örneğin, namazın hükmünün ne olduğunu ve niçin o hükmü aldığını kısaca açıklamaya çalışmalıdır. Böylece deliller hakkındaki teorik bilgisi, uygulama yoluyla pekişmiş olacaktır.

2.5. Metinden Olaya İntikal Yeteneğini Kazanmak

Bunun en kısa yolu, fetva için sorulan soruları ve âlimlerin bunlara verdiği cevapları araştırmaktır. Böylece meseleleri anlama, sorulan sorular sayesinde meydana gelen olayla bağlantı kurma melekesi güçlenecek, metinden olaya intikal etme kavrayışı gelişecektir. Fıkıh ilmini sadece teorik olarak bilmek yeterli olmaz. Soru geldiğinde bahsedilen intikali yapmaya, diğer bir ifadeyle delilleriyle birlikte fıkıh meselelerinden somut meseleye geçiş yapmaya zihni alıştırmalıdır. Böylece soru sorulduğu zaman zihin bu ön hazırlık sayesinde doğrudan intikal eder ve bir süre sonra da aşinalık oluşur.

2.6. Görüş Ayrılıklarının Farkında Olmak  

Fıkıh öğrencisi inceleme yaptığı mezhebin imamından bir mesele hakkında farklı görüşlerin nakledildiğini görünce şaşırmamalıdır. Zira konu hakkındaki deliller (bunlara âyet, hadis ya da ikisini de kapsayacak şekilde nass/eser denmektedir) birbiriyle çelişkili olabilmekte ve buna bağlı olarak imamın konuyla ilgili birden fazla görüşü bulunabilmektedir. Bir rivayette imam, meseleye dair delillerden birini tercihe meyletmişken ikinci rivayette başka bir araştırmayla farklı bir delili tercih etmiş olabilir. Yine mesele hakkında kendisine soru sorulan mezhep imamı, sorunun kapsamı kadar cevap vermiş, soran kişi cevabı iyice anlasın diye ona göre konuşmuş olabilir. Aynı meselenin başka bir yönü hakkındaki sorunun cevabı da bu şekilde olunca meselenin hükmü hakkında birçok görüş ortaya çıkmış olmaktadır. Meselenin ortaya çıktığı coğrafî şartların da bunda etkili olduğu göz ardı edilmemelidir. Örneğin İmam Şâfiî’nin eski ve yeni görüşleri arasındaki farkta coğrafi şartlar dikkat çekici şekilde etkili olmuştur.

SONUÇ

Fıkıh öğrencisine verilebilecek tavsiyeler burada zikredilenlerden daha çoktur. Bu yazıda özellikle başlangıç seviyesindeki öğrenciler hedef alındığı için özet bir “hukuka giriş” ve “çalışma yöntemi” mahiyetinde açıklama yapılmıştır. Orta ve ileri seviye öğrencilere yönelik tavsiyeler daha sonraki yazılarda kaleme alınacaktır. Öğrencilerimize çalışmalarında başarılar dileriz. 

Evrenin Evriminde İnsan

         İnsanın Evriminde Us

                Usun Evriminde Dil

                   Dilin Evriminde Gerçek

                                                                                                                         Düşünce en kolay, dille karıştırılır.

Devinim (hareket), evrenin, insanın, usun (aklın) ve dilin evriminde; bu dörtlünün oluşumunda ve dönüşümünde büyük bir gerçeklik ve içerik olarak eytişimini sürdürmektedir. Oluş ve yok oluş bu sürecin sonsuz başı ve sonsuz sonudur. Sonsuzluk sürekli bir düzen ve kaos ile sürmektedir. Ne düzen süreklidir ne de kaos. Her düzen, düzenli yapı, nesne, canlı düzenini yitirmek ve kaosa girmek zorundadır. Bu sonsuz zorunluluklar, toplumsal yaşamda, bireysel yaşamda, ekonomik, kültürel yaşamda da böyledir. Kaosa yönelime karşı, düzende kalma, düzeni sürdürme (yaşamda kalma, erkte kalma, etkide kalma, etkenlikte kalma) eğilimine karşın, korkuya, kaygıya karşın, karşı koymaya karşın, kaos önlenemez; yeni bir düzen; yeni bir yaşamda önlenemez. Bu evrensel yasadır. Evrenin ve evrene bağlı olan her olgu (mars, yerküre, molekül, taş, insan, hücre) bu yasanın karşısında sürekli bir devinim, oluş, yok oluş yaşamak zorundadır.

 Bu zorunluluklar nedeniyle, güncel gerçeklik varoluş ve yok oluşuyla, tarihsel gerçekliğin sonucudur. Her gerçeklik (insan varlığı da dahil) içinde oluştuğu ve yaşadığı özdeksel (nesnel-maddi) koşullara göre oluşur ve davranır. Bu oluşum ve davranışta insanı ilgilendiren, onu geliştiren bugüne ve bu yetkinliğe eriştiren evrensel olgular ise; us, dil ve bunların ulaştığı çağdaş bilimin deneysel gerçekliğidir.

Dil, usun; us, insanın; insan evrenin ürünüdür. İnsan dili ile evrenin gerçekliğini ve evrenin gerçekliğine bağlı olarak kendi gerçekliğini kavramaktadır. Kavrayış, devinenin devinimlerinin yasalarını bilmektir. Devinen yalnız evren değildir; insan ve insan ussu da devinmektedir. İnsanın, usun devinimi, evrenini devinimiyle sonsuz bir ilişki içindedir. Devinimin temel gücü ise enerjidir. Sonsuz bir dönüşüm ile sınırlı bir enerji. Enerjisi bitenin devinimi de bitiyor. Ancak, enerji bitmiyor. Enerji devrediliyor. Biten yaşayana enerjisini devrediyor. Her bitiş, bir başlangıcı, bir sürmeyi sağlıyor.

Yaşamak, enerji alarak devinmektir. Devinmek, enerji vererek ölüme, yok oluşa, dönüşüme gitmektir. Ölmek, enerjisiz kalarak, devinmemektir. Enerjimiz kadar yaşıyoruz. Alarak yaşıyor, vererek ölüyoruz. Bu ideolojiler, sanatlar, bilimler, felsefeler, cansız nesneler için de böyledir. Nesneli biriktiren ve yayan yaşar, yalanı, gerçeği gizlemeye çalışan biriktiremez, geçici bir süre aldatır ancak ölmeye, yok olmaya mahkum olduğunu da bilir. Umut da yoktur onun için. Tüm bunlar birey yaşamına sığmaya bilir, bir insan teki, bütün oluş ve yok oluşları göremez. Ancak us, usun işleyişi görünmeyenin de bilincinde olmayı sağlayan olağanüstü bir insan gerçekliğidir.

İnsan türü, bireylerinin tümünü değil, ancak türünün sürekliliğini bu gerçeğin bilgisine, evrenin doğru gerçekliğinin bilgisine ulaştığı için yerkürede evrimde elenmedi. Günümüze değin geldi; günümüze değin gelen diğer canlılar doğaya uyum yeteneği ile yaşamda türsel olarak kalırken, insan doğaya uyum göstererek değil, doğayı kendisine uyumlaştırarak, onun yasalarını kavrayıp aşarak tümden kaosa teslim olmadı. Doğa sınırlılığında kurtulup evren gerçeğine yönelmesi de bu bilgi ile gerçekleşti. Bu bilgiyi elde etme gücünü insan türü, US DİZGESİ aracılığıyla elde etti.

Us dizgesi, düşünmeyi sağlayan bir dizgedir; duyular, sinirler ve beyinden oluşan bir dizgedir. Bu üçlünün dizgesel işlemesi, işbölümü ile düşünmeyi başaran insan, evrenin, dünyanın ve kendisinin sırlarını çözmeyi sürdürüyor. Makro ve mikro evren olarak adlandırılan; genişleyen evren ve canlının en küçük oluşturucu birimleri bu çözme alanına girer. 17 milyar önce evren, 7 milyar önce büyük patlamayla dünya, 4 milyar önce ise kendisini kopyalayıp çoğaltan canlılığın yapı taşları, DNA ‘lar oluştu. Evrenin evrimi yanında, canlı yaşamın evrimi de başladı. Oluş ve yok oluş sürdü; sonsuz çeşitlilikte canlı yerkürede yerini aldı; ancak yasa geçerliydi evrimde elenen canlılar yanında, yeni canlılar da oluşmayı sürdürdü. Usu olan karmaşık sinir sistemleri oluşturan canlılar içinde bir tek insan türü, salt usu olan değil, usuyla düşünmeyi becerebilen tek canlı oldu. Diğer usu olan canlılar yaşamda kalmayı becerirken, insan yaşamı ve uzamı dönüştürmeyi, değiştirmeyi kendine göre uyarlamayı da becerdi. Düşünen insan, dönüştüren ve dönüşen insana dönüştü. Evrenin evriminden, canlının evrimine, oradan insanın evrimine geçildi. 7,5 milyon yıl önce, insan evrimi başladı. İnsan evriminde, ayağa kalkmasıyla, özgür kalan ön ayaklar kendisini ve beynin gelişimini sağladı. Hiçbir canlının yapamadığı el becerileri ve bu becerileri örgütlemek, gözlemek ve denetlemek zorunda kalan beyin diğer duyu organlarıyla üst bir örgütlemeye geçti ve karmaşık bir sinir sistemine sahip oldu, insan türü. Eller, diğer duyu organlarıyla beyin aracılığıyla eşgüdüme geçti ve bu beynin olağanüstü büyümesine ve karmaşık algı, işleme, yorumlama, üretme becerisini kazandı.

Bu beceriler, insanı bir üst aşamaya sıçrattı, sorular, sorunlar değişti; evren nedir, insan nedir? Sorularına yanıt aranmaya başladı. Bilgi birikimi yeni olan insan, bu süreçte, salt gözleme dayalı, usa vurmaya dayalı düşünmeyle yetindi. Düşüngü (felsefe), sanat insanının anlama sürecinin, soru ve yanıt sürecinin başlangıcı oldu. Platon’dan, Hegel’e mutlak, idealist akılcılar izlenimlerine ad koymayı beceren atalarını aşarak ortak adlandırmalarla kavramlar oluşturmaya, kavramlarla düşünmeye başladılar. İmge ve kavram gerçeğin yalnızca bir parçası olan ama bütüncül gerçek olamayan, gerçek sanılan bu döneminde beynin gelişimini, işleyişini yetkinleştirdi. Deney öncesi, dönemin kavramları ile yapılan bu usa vurmalar, kavram karmaşasının içinde hep bir tasarlayıcı, bir amaç vardı. İdea dendi, insan aklına verilen bilgi dendi, tanrı dendi tasarlayıcı için. Oysa duyarlı duyu hücreleri sonsuz gerçekliği kavramak için yetersizdi, tasarlayıcı aramanın nedeni de buydu. Usu olmak, usa vurmak, doğadan ve insandan izlenim alıp bunlar arasında bağlantı kurarak, sorular üretip yanıtlayarak doğa ve insan anlaşılmıyordu. Us gerçekliği tam kavrayamayınca, bir üst varlık aranmak zorunda kalınıyordu. Kavramlar, gerçekliğin yerine geçiyordu. Kavranamayan gerçeklik, gerçek olmayan içerikleriyle kavramlara, imgelere aktarılıyordu. Oysa gerçeklik, her boyutuyla maddeydi. Çünkü, usun temel yapı birimleri hücre ve nöronlardır. Beyin bu birimlerle organizmamız üzerinde etkin olmaktadır. Beyin düşünerek, nöron yapılanmaları ile kavramlar oluşturur. Kavram düşünmenin sonucudur ancak, düşünme yetkinliği gerçekliğe varmak için yeterli değil, önkoşuldur. Dış ve iç gerçekliğin duyular aracılığıyla beyindeki izdüşümleri kavrama dönüşür. Bu nedenle, düşünme sürecinde olduğu gibi, kavram üretiminde ve kavramda da maddi gerçeklik, maddi süreç vardır. Sevgi, heyecan, korku gibi duygusal süreçler ile yakalamak, koşmak, tutmak, kaldırmak gibi fiziksel beden devinimleri de usun birincilerde biyokimyasal, ikincisinde ise kas devinimlerine dönüşmesidir. Us kavramlar aracılığıyla, devinimi, kimyasal, biyolojik, kassal biçime dönüştürmesidir. Bu süreçler de maddidir. Arabayı tasarlamak, kavramsal; üretmek kavramın başka maddelere dönüşmesidir. Duygusal, fiziksel dediğimiz her şey özünde ussaldır, düşünseldir, dolayısıyla.

Varolanlar, bizim dışımızda, bize bağlı olmadan da olsa varolanlar, ancak bilmemizde yarar olan, olgular, süreçler, olaylar, ilişkiler ancak us ile bizde varolabilir. Us bütün bunları kavramlaştırırsa, kavramlaştırma da bilimsel boyutluluk, ilişkisellik, gerçeklik içerirse olan bizim için oluş gerçekliğiyle varolur ve bilinir. Biz de ondan yararlanır, ondan sakınır, onu kullanır ya da dönüştürürüz. Ama sonuçta bunlar için onu anlamış oluruz. İşte sanat, felsefe ve bilim, izlenimleri, imge, kavram, sözcük olarak usumuza aktararak evreni, dünyayı, toplumu, bireyi gerçekliliği kavramamızı sağlar. Bilim, süreç ve kavram ağlarıyla, sanat imgesel duyumsatmalarla, felsefe içdüşün süreçleriyle bunu yapar. Görmeyen için, dağ yoktur. Çünkü dağ kavramını usu varetmiştir. Duymayan için, tiz ses yoktur; çünkü duyum sinire, sinir beyine, beyin nörona ulaştıramadığı için kavramlaşamamıştır ve o birey için yoktur. Bu nedenle us, varedendir.

Bütün bu süreçte anlaşılmış olmalıdır ki, kavram kavramı dilsel bir birimdir. Düşünme eylemini gerçekleştiren birey, bu işlemi dil kökenli birimlerle yapar. Düşünme bu bağlamıyla bireysel görünmesine karşın, dil toplumsal bir olgu olduğu, ancak bir toplumsal ilişkiler bağlamında oluşabildiği ve birikebildiği için, dil ve düşünme, us toplumsal bir eylemin bireydeki yansısıdır. Çünkü, birey de, insan teki de, ancak toplumsal ilişkiler ile insan yetilerini kullanabilir. Kaldı ki, dil, ogu olarak, sıkı, kararlı, düzenli ve sürekli insanlar arası etkileşim, ilişki sonucu ortaya çıkmıştır. Gelişimi, sürekliliği de buna bağlıdır. Bu nedenle dil ve düşünce toplumsal usun ürünü ya da toplumsal us, dil ve düşünce olmaksızın olamazdı. Böylesine karşılıklı eytişimsel bir ilişki var arasında.

Günümüzde insana dayatılan ise şudur: “ İnsanın evrendeki durumu, kedinin kitaplıktaki durumu gibidir, görür ve dinler, ama hiçbir şey anlamaz” öyle ise insan için tek gerçeklik, uygulama alanında işine yarayan gerçekliktir. Bu nedenle, dinler insanlara ölüm korkusundan kurtardığı için, ölümsüzlük sunduğu için yararlı bir gerçekliktir. Gerçek, gerçekliğe ne gerek var. Olsa ne olur, olmasa ne olur, bilinse ne olur, bilinmese ne olur? Oysa biliniyor ki, gerçeklik bilinirse, yarar kendiliğinden vardır. Gerçek doğası gereği insan türü için yararlıdır. İnsan ancak gerçeğin bilgisiyle gerçeklikten yararlanabilmektedir. 7,5 milyon deneyim de bunun kanıtıdır.

Ancak, gerçek de çıkarı olmayanlar, terim ve tasarımlarını değiştirir görünseler de, özünde antik çağdan, Platondan kalma idealist kavramlarını değiştirmiyorlar. Bergson ‘ un bilimce yalınlaştırılmış gerçeğin süreçlerini ve bilimin güvenirliğini karmaşıklaştırarak sunduğu bilim düşmanlığı, postmodernist şarlatanların insan anlığına dolaysız anlam aktarımını işlevsiz; amaçlı üretimleri katı, bilimsel gerçekleri sürekli kuşkulu, toplumsal dönüşümü bilinçlerden uzaklaştırıp edilgen insan yaratmak amaçlı sarsıcı radikal söylemlerle soyut düşünce ürünü kuramlar! Yaratmaları, anlamlı her şeyin geriye dönük, geleneksel, tarihsel kuyularda boğma çabaları, tarih yazımsal üstkurgularla,tarihsel gerçekliğin çarpıtılması, insan zihninin bulanıklaştırılması, ”dünya kuytu, ve hoş bir yerdir ve ona karşı doğru, pozitif bir tutum takınıldığında kendisini kişiye uydurarak onu rahat bir yorgan gibi sarar” türü söylemlerle, modernizmin çökertmeye çalıştığı insanı, postmodernist önerilerle uyuşturmaya çabalamaktadır. Modernizm karşıtlığı özünde modernizme karşıtlık değildir. Çağdaş kapitalizmin çok boyutlu çözümlemesini insan usundan gizlemek amaçlı modernizmle işbirliği halinde, zorunlu geleceğe yönelik insan davranımlarını dağıtmaktır. Modernizmle yaratılan yabancılaşmayı, postmodernizmle kalıcı kılmak uğraşısı verilmektedir. Soyut, gerçeklikten türetilmiş kavramlarla örülü metinler ile boğuşan yarı aydınların dil düzeneklerini bozarak, onları modernizmi savunur konuma getirip; evrenin, usun, dilin ve insanın temel, dizgesel gerçekliğini tartışma dünyasından uzaklaştırmaya amaçlamaktadırlar. Başarılı oldukları da söylenebilir. Şimdilik.

Kapitalizmin, yedek lastiği konumundaki liberal ekonomik dizge gibi postmodernizmin içeriği de kesinlikle yeni değildir; yeni olan yeni gibi eski içerikle soyuttan türetilmiş kavramlarla sunuluşudur.

Geciktirmek istedikleri şey, gecikebilir; ancak evrensel yasaların işleyişi durdurulamaz. Onlar da bunu biliyorlar.

Bu süreçlerde, bu oyunlarda, en çok oynanan olgu dildir; çünkü dilsel üretim gerçeğe dayanabileceği gibi, tümüyle soyuttan türetilmiş gerçek dışılığa, kavramsal uydurmaya, nesnelle ilişkilendirilmemiş içeriksiz söyleme dayandırılabilirliği vardır. Sözdizimini uygun kurduktan sonra, içeriğin olmaması sorun yaratmamaktadır. Dilsel gibi görünen, ama anlamsal içeriği gerçeğin değil, yokluğun kurgusuna dayanabilir; ancak insan anlağındaki bilindik kavramlar, olgular, değerler metinlerin içine, başına, sonuna serpiştirilerek tanıdık kılma, sözde ilişkilendirme, yaşamla daha somut bağ kurma oyununu sergiliyorlar. Şimdilik, bilime ulaşamıyorlar; daha çok mimari edebiyat, felsefe, görsel göstergeler, sinema, tv, kütür ve entelektüel dünyanın bunalımlarını aşma gösterisinde koşturuyorlar.

Kapitalizmin neyi başlattığını, bireyde nelerde boşluklar doğurduğunu iyi biliyorlar. Boşlukların doldurulması için uygun biçim oluşturma çabalarını sürdürüyorlar; ancak boşluklar uyuşturucu gibi etkenlerle dolmayacağını, olsa olsa dolmuş gibi duyumsanacağını da bilimden öğrenmişlerdir. Bunu gerçekleştiriyorlar.

En önemli kaynakları, idealist yorumlayış, mistisizim, teoloji, üstkurgu, dil, bilimöncesi ve bilimdışı psişe ve günümüz insanının yabancılaşmış usu.

1960’larda başlayan, ancak dünyada karşılarında derinlikli, güçlü, bilim örgütleri, ülkeler, insanların olduğu dönemde kıyıda köşede eşelenen ama uluslar arası emperyalist sistemin planları çerçevesinde pusuda bekleyen kiralık beyinler; Şili, Türkiye, Arjantin, Yunanistan gibi potansiyel ülkelerdeki askeri darbeler; artdından dünya sosyalist sistemindeki dağılma ile birlikte doğan karmaşa ve boşluğu anında doldurdular. Her birinin ürünü dünya yayın sıralamalarında en üstlerde tutuldu. Yarı aydınlar, yapıtlarını içeriksiz biçimde bellediler ve barlarda başlayan tartışmalar üniversitelere kadar ulaştı. Söz aralarında bilime vurmalar, eytişimsel ve tarihsel özdekçiliğe dokundurmalar giderek saldırıya dönüştü. İçeriksiz yoğun kavramlarla içeriği olana bombardıman başladı. Açık Toplum, sonsuz kuşkuculuk, yorumbilgisi, imaj, imge, hakikatin sorgulanması, biçim ve geriye dönüşler ile etkili olmaya başladılar. Küreselleşme saldırıları ile at başı giden salon oyuncularının gösterisi, liberalizmin dünya halklarında yarattığı yıkımın ayırdına varılması ile düşün dünyasında da karşılığını buldu ve uyanış başta Avrupa olmak üzere, Türkiye’nin de içinde bulunduğu ülkelerin düşüncüleri kısa sürede toparlanarak, alanın boş olmadığını da göstermeye başladılar.

Ünlü benzetmede, daha önce hakkında hiçbir bilgileri olmayan, adını bile bilmedikleri “fil”i dokunarak tanımlamaları istenen doğuştan körlerin her biri, filin dokunduğu yerinin bilgisini kullanarak fili tanımlamış, kuyruğunu tutan “süpürgedir”, hortumunu tutan “borudur”, ayağını tutan “direktir” demiş ya, günümüzde birçok kavram gibi eğitim de kişilerin doğru veya yanlış “bildikleri kadarıyla” anlamlandırdıkları bir kavram oluverdi. Dahası, herkes kendi bildiği yanlışlarıyla yaşamaya, bunları uygulamaya koyuluverdi. Bu yazıda, eğitim ve öğrenmenin “ne”liği ile, temel öğrenme koşulları özetlenmeye çalışılacaktır.

Görünüm ve sesler anlam taşır. Onlara bakarak, düşüncemizde anlamlar oluştururuz. Onlara yüklediğimiz anlamlar binişirse, anlaşabiliriz. İşittiğimiz bir sese birimiz kapı gıcırtısı, diğerimiz keman sesi diyorsak; gördüğümüz bir meyveyi birimiz elma, diğerimiz ayva olarak anlamlandırıyorsa, anlaşamayız. Anlaşmanın olmadığı yerde zıtlaşma olur. Zıtlaşma engellemeyi, anlaşma yardımlaşmayı çağırır. Yardımlaşma amaçlara ulaşmayı kolaylaştırır, zıtlaşma engeller. Görünüm ve seslere farklı anlamlar verirsek, amaçlarımıza ulaşmada engelleniriz.

Az okur, sözlük okumayı bilmez, iyi anlamaz, tartışmaz, düşünmez, ses ve görünümlere kulaktan dolma “yarım yamalak” anlamlar yüklersek, bizim anlamlarımız, başkalarınınkinden, ortak anlamlardan farklı olur, anlaşmamız zorlaşır, olanaksızlaşır. Örneğin, tartışma sözcüğü, birçok insan tarafından, “karşıdakinin söylediklerine karşı çıkma, onu yanlışlamaya çalışma, gerektiğinde işi kaba kuvvete, hakarete kadar götürme” gibi olumsuz bir anlamla ilişkilendirilir, tartışma kötü bir şey olarak algılanır, “tartışmayalım” istenir, seslendirilir. Oysa asıl tartışmazsak gelişemez, yanılgılarımızdan kurtulamayız. Tartışmak, “tartmak” kökünden gelir, konuşup yazanların belirttiği anlamları tartmayı, yani düşünüp onlara değer yüklemeyi, onların değerini yakalamayı, anlamayı gerektirir. Tartışanlar, birbirlerinin belirttiği anlamları tartmaya, anlamaya çalışırlar, bilimsel ölçütlerle karşılaştırıp değerlendirirler, değerli bulduklarını benimseyip kabul ederler. Bir tartışma sonucunda, ben, üzerinde tartıştığımız konudaki beş özellikten ikisiyle ilgili bildiklerimi, karşımdakinin aynı ikiliyle ilgili bildiklerinden daha az değerli, daha az gerçekçi bulup değiştirebilirim. Karşımdaki de tartıştığımız bu beş özellikten biriyle ilgili bildiklerini, benim o “bir”le ilgili söylediklerimden daha az değerli, daha az gerçekçi bularak değiştirebilir. Sonuçta ikimiz de tartışmadan yararlanmış, kendimizi geliştirmiş, oluruz.  Tartışmasaydık, o konuda ben iki, o da bir yanlışıyla, yanlışlarımızı doğru sanarak yaşamayı sürdürür, o yanlışlarımızın bize getireceği olumsuzlukları yaşar, suçu başkalarına atmaya yönelirdik.

Hemen herkesin “bildiğini” sandığı, bu yazının başlığındaki sözcüklerle ilgili konuşmaya başladığımızda da bunlara az-çok farklı anlamlar yüklediğimizi görürüz. Bu nedenle de bu kavramlarla ilgili konuşma-yazışmalarda kullanılan anlamlar, bu kavramların gerçek anlamlarından kayar, buna bir de az ve yanlış bilgimiz eklenince, söyleyip yazdıklarımız gerçeklerden uzaklaşır. Elmaya armut, nohuta dut diyerek, gerçeği öyle sanarak anlaşamayız.

Öğrenme, sahip olmadığımız bir bilgiyi edinme işidir. Dişimi nasıl fırçalamam gerektiğine ilişkin bir bilgi edinmişsem, diş fırçalamayı öğrenmiş olurum. Her bilgi, gerçek, yanıltmayan bilgi değildir. Diş fırçalamayla ilgili edindiğim bilgi, gerçekçi olabileceği gibi, yanıltıcı da olabilir. İkisi de bilgidir. Daha önce sahip olmadığım bir bilgi edinmişimdir, bunun adı öğrenmedir. Bilmediğim bir şeyi bilir hale gelmenin adı öğrenmedir. Yolda nasıl yürüneceğini, çiçeklerin nasıl sulanacağını, birisiyle nasıl konuşulacağını bilgi olarak edinmişsem, bunlar öğrenmedir. Öğrenme, bilgiye sahip olmadır.

Nasıl, öğrenme öğmek kökünden gelmiyorsa, eğitim de eğmek kökünden gelmez. Ona bu tür anlamlar yakıştırmak yanılgıdır. Eğitim, bilgisini davranış olarak göstermek, bilgisine uygun davranmak demektir.  Öğrenmenin nesnesi bilgi, eğitiminki davranıştır. Öğrenme bilmeyi, eğitim yapmayı gerektirir. Yolda yürüme konusunda bir bilgiye sahipsem (doğru veya yanlış, yararlı veya zararlı) öğrenme olmuştur. Bu bilgimi yolda yürürken kullanmıyor, bu bilgimin dediği gibi yürümüyorsam, yürüme konusunda edindiğim bilgi yani öğrenme var, ama ona uygun davranış olmadığı için, yürüme konusundaki o bilginin eğitimi yoktur. “Yolda yürürken ne kadar çok kişiye çarparsam o kadar iyidir” şeklinde bir bilgi edinmişsem, bir öğrenme olmuştur, ama bu bilgimi uygulamayıp önüme gelene çarpmadan yürüyorsam, bu konuda bir öğrenme olmuş, ama ona uygun bir eğitim olmamış demektir.

Öğrenme ve eğitimin olup olmaması ile iyi veya kötü, doğru veya yanlış olması başka şeylerdir. Bir öğrenme veya eğitim, iyi, doğru, uygun… olarak nitelenebileceği gibi, kötü, yanlış, uygunsuz… olarak da nitlenebilir. Kimileri, insanları aldatan bilgileri edinmenin-kullanmanın kötü olduğunu düşünürken, kimileri de “birilerinin kazancı başkalarının kaybıdır, öyleyse kazanmam için başkaları kaybetmeli, bunun için de ben başkalarını aldatmalıyım” diye düşünebilir. Bunlar, öğrenme ve eğitimin ne olduğuyla, nasıl oluşacağıyla değil, nasıl kullanılacağıyla ilgilidir, bunlara takılarak “ne”lik, “nasıl”lık açıklamaları yapmak yanıltıcı olur.

Bir bilginin davranış olarak gösterilmesi şeklinde somutlaşan eğitim, bilinçli bir öğrenmeye dayalıdır. Eğitim kişinin bilinç kazanması, bu bilince dayalı değerler sahibi olması, bilgilerini bu bilinçle ve değerlere uygun kullanması ile olur.  Bilinenlerin sorgulanmasını, uygulandığında veya uygulanmadığında oluşacak olası sonuçların neler olduğunun düşünülmesini, bu sonuçların bir değer sistemince “uygun”, “iyi”, “olumlu” olarak betimlendiğinin bilinmesini gerektirir. Bunlar yapılmadan eğitim gerçekleşmez. Nitekim okullarımızın belki de tamamına yakınında yalnızca “öğrenme” yapılmakta, eğitim söz konusu olmamaktadır. Bu yargının kanıtı, insanımızın yaşama biçimidir. Belki de en temel değer olan “hak” konusunda nasıl davrandığımızı düşünün. Hemen her işimizde, hak düzeni yerine güç düzenini nasıl da egemen kılıyoruz. Yıllarca okullarda çevre ve temizlikle ilgili bilgiler edinen öğrenciler, üniversitede bile bulundukları alanları nasıl da çöp deposuna çeviriyorlar, üstelik burunlarının dibinde çöp kutuları varken. Kırmızı ışıkta durulur bilgisi hangi yaya veya sürücüde yok. Tuttuğu takım yenilince stadın sandalyelerini parçalayan, yakan seyirciler bu davranışlarının yanlış olduğunu bilmiyorlar mı. Bir sonraki maçta nereye oturacaklarının bile bilincinde olmayan bu öğrenmiş ama eğitilmemiş insanları hangi öğrenme uygulaması bu hale getirdi. Bilgi edinmenin yeteceği düşüncesi ne kadar yanlış. Tıpkı para kazanmanın yeteceğini düşünmek gibi. Onu kullanabilecek durumda olmayanların elinde paranın neleri nasıl yıktığını bir düşünelim.

Bilinenlerin kişiyi eğitimli yapabilmesinin ilk koşulu anlaşılmasıdır. Eğitim için bu yetmez, anlaşılan bilginin bir değer sistemiyle ilişkilendirilmesi gerekir. Bilginin gelecekteki kullanımını yönetecek olan bu değer sistemi olacaktır. Örneğin kişi temizliğin değerli olduğu şeklinde bir anlayışa sahipse, buna aykırı durumlarda rahatsız olacak, rahatsızlığını gidermek için temiz olmak-davranmak zorunda kalacaktır. Elindeki çöpü yere atmayı düşünen kişi, yeri kirleteceği için rahatsızlık duyacak, temizlik değerine aykırı davranacağı için kendini değersiz hissedecektir. Bu durumda kişi, ya çöpü yere atıp değersiz olmayı kabullenecek, ya da değeri düşük biri olduğunu kendisi de bilmemek için atmayacaktır. Hak kavramını değerli bulan, böyle bir değere sahip kişi, başkasının hakkını yediğinde, ya değersiz biri olduğunu bilip bu değersizliğiyle yaşayacak, ya da kendini değersiz, aşağılık hissetmeden yaşayabilmek için hak yemeyecektir. Özgürlüğün değerli olduğunu bilen, bu değere sahip kişi, başkalarının özgürlüklerine aykırı davrandığında, bu değere uymadığı için kendini değersiz hissedecek, değersiz olmamak istiyorsa, başkalarının özgürlüğüne saygılı davranacaktır. Doğruyu söylemek sizin için değerliyse, yalan söylediğinizde bu değere uymadığınızı, değersiz olduğunuzu düşünürsünüz. Bu düşünce size her fırsatta kendini hatırlatacak, değersiz bir davranışta bulunduğunuzu düşündürüp rahatsız edecektir. Bu rahatsızlıktan kurtulmanın yolu, bu bilgi ve değerinize uygun davranmak, yalan söylememektir.

Değerlere göre davranış seçimi, ya bu değerleri betimleyen, onlara göre oluşturulmuş, insanları dıştan denetleyen yasalarla, zorunlu olarak yapılır, ya da değerleri içselleştirmiş içten denetimli insanlarca istemli olarak gerçekleştirilir. Üst düzeyde eğitilmiş kişiler, ikinci yolu seçenlerdir. Bilgi sahibi insanların bu bilgilerini nasıl kullanacaklarını belirleyen değerler, önce ailede, sonra okulda somut yaşantılar yoluyla kazandırılmalı, değerlere uygun davranışların sergilenmesi kolaylaştırılmalı, özendirilmeli, ev ve okul yaşamı buna göre düzenlenmelidir. Bunları sağlamak çok güçtür ama olanaksız değildir. Bütün özendirme ve kolaylaştırmalara karşın değer dışı yaşam istekleri olursa, bunların hoş karşılanmadığı evde, okulda, toplumda belirgin biçimde belirtilmelidir. Bir şirketin değerlerini stratejik planlarına, bir ülkenin değerlerini yasalarına yazması yetmez, şirket ve ülkenin bunları uygulamaları ve korumaları da gerekir.

Toplum değerleri, mutlak, kalıcı, değişmez değil, yeni durumlar gözetilerek yenilenebilir olarak düşünülmeli, bu yenilemenin mantığı gözetilmeli, sık ve de çabuk değişmenin nesilleri uyuşmazlığa itmesine fırsat tanınmamalıdır. Asıl zorluk, toplumun üzerinde uzlaşacağı bir değerler sistemi oluşturmaktadır. Bunu yasalarla kayıt altına alacak olan yasama organıdır. Günümüzde, örneğin kapitalist (paracı) toplumda en baskın değer paradır. Para için insanlar köle gibi çalıştırılır, alınıp satılır, hasta edilir, öldürülür. Para için her şeyin yapıldığı bir toplumda başka değerden söz edilemez. Tek değeri olan toplumlar, değer yoksuludurlar. Bu düzeyde yoksul olanların mutlu yaşayabilme olanakları da sınırlıdır. Kapitalizmin bu değersizliği, başka değerlerle desteklenerek giderilmelidir          

Eğitimin koşullandırma olduğu düşüncesi yanlıştır, çünkü ikisi çok farklı şeylerdir. Koşullanma bir eğitim değil, öğrenme yöntemidir. Daha çok da hayvanlara bir şeylerin öğretilmesinde bir yöntem olarak kullanılır. Koşullanmada bilinç yoktur, bilinen bir uyaranla karşılaşıldığında, bir öğrenmenin anımsanıp yinelenmesi vardır. Oysa bilinçsiz eğitim olmaz. Bu nedenle eğitim, insana bilinç kazandırma işi olarak da tanımlanır. Eğitim, bir bilginin, bilinçli olarak, bir değer sistemince yönlendirilip davranış olarak sergilenmesi işidir. Eğitimli kişi, davranışını bir uyarana bağlı şekilde otomatik olarak yapmaz, bilincine başvurur, bu davranışı yaparsam neler olabilir, bundan kimler olumlu veya olumsuz etkilenebilir, daha başka neler yapabilirim, onların sonuçları neler olabilir.. diye düşünür, bulduklarını tartar, davranışını ondan sonra yapar. Bunların koşullanma ile bir ilişkisi yoktur.

Öğrenme bir araç, eğitim ise amaçtır, çünkü bilmenin amacı yapmaktır. Bir bilgiye sahip olmanın amacı, gerektiğinde onu kullanmaktır. Kullanmayacağımız bir bilgiyi öğrenmek, kullanılmayacak bir ayakkabıyı satın almak, yenmeyecek bir yemeği pişirmek, kaynakları kötü kullanmak olduğundan yanlıştır, akıl dışıdır. Bu nedenle, neden öğreniyorum sorusunun yanıtı, “kullanmak için”dir. Kültürümüz, kullanmayacağı bilgiyi beyninde taşıyanları, sırtında kitap yükü taşıyan uzun kulaklıya benzetmiştir, iyi de yapmıştır. Bir trafik kuralına uymayan  “kravatlı” bir sürücüye kuralı kibarca anımsattığımda, “biliyoruz biliyoruz işte” demişti. Yanıtım şu olmuştu: ”Bilmek yetmez, yapmak gerekir”. Bilgi yetmez, ona uygun davranış gerekir. Yaşamın, bilgi sahibi dahil, herkese mutluluk verebilmesi için bilgi yetmez, eğitim gerekir.         

Bilgiye ulaşmak artık çok kolay ve çabuk olabilmektedir. .Bu nedenle okullarımızda bilgi aktarıcılığı yapılması hem gereksiz, hem yanlıştır. Bunun belki de en olumsuz yanı, öğreneni anlamadan ezberlemeye götürmesidir. Okulun görevi, öğrenciye bilginin ne olduğunu, yanıltıcı olan ve olmayan bilginin nasıl ayırt edileceğini, bilginin nereden ve nasıl bulunup nasıl kullanılacağını kazandırmak, ona bilgilerini kullanma ortamı ve olanakları oluşturmak, bu olanakları kullanarak bilgileri kullanma deneyimleri yaşatmaktır. Bunun için okulların çevresinden soyutlanmış, çevresini fiziksel ve düşünsel anlamda bir duvarla çevirip kendi içine kapanmış olmaktan çıkması gerekir. Okul, günlük yaşamın her alanının kolaylaştırılmış deneyimlerinin yaşandığı, çevredeki günlük yaşamla iç içe, bilgileri öğrencinin bulduğu, arkadaşlarıyla paylaştığı, birlikte sorguladıkları, birlikte bütünleştirdikleri, deneyerek sonuçlarını gördükleri ve bilgi, uygulama ve bilinç geliştirdikleri, bunları yaparken öğretmenin kolaylaştırıcılığından yararlandıkları, okul sınırlarının dışına taşmış bir yaşam alanı olmalıdır. Böylece, aldatıcı olmayan bilgiler edinilebilir, anlaşılabilir, birinin zoruna gerek kalmadan kullanılabilir, eğitim gerçekleşebilir, “bir topluluğun üyesi,” diye adlandırılan ve birbirini engelleyen bilinçsiz birey yığınları “bir toplumun üyesi” olabilir.

Öğrenmek, bilgiyi beynine depolamaktır. Öğrenilebilecek bilgilerin çokluğu, bunlardan hangilerinin öğrenilmesi gerektiğinin seçimine götürür. Hangi bilgileri beynimizde taşımalı, hangilerini sadece gerektiğinde kullanmak üzere nereden ve nasıl bulabileceğimizi, nasıl kullanabileceğimizi öğrenmeliyiz? Eskiden her bilgi beyinde taşınmaya çalışılır, beynine çok bilgi depolayan değerli bulunurdu. Günümüzde bilgi depolama ve gerektiğinde çabucak bulabilme araçları geliştiğinden, artık beyne çok bilgi depolamak gereksizleşmiştir. Dahası, beyin bir makinadır, depo değil. Onu depo olarak kullandığımız zaman, iyi çalışmasını engelleriz. Bir otomobilin motor kısmını açıp, oradaki boşluklara tabak-çanak, ev-el aletleri, giysi ve benzerlerini depoladığınızı, sıkıştırdığınızı, sonra da motoru çalıştırmak istediğinizi düşünün, neler olabilir? Beyine gereksiz bilgiler değil, onu çalıştırmak için gerek duyduğumuz “yöntem” bilgileri ve günlük yaşamımızda sık kullandığımız bilgiler yerleştirilmelidir. Bir amaç için hangi bilgilere gereksinim duyacağımızı , bu bilgileri nereden ve nasıl bulacağımızı, nasıl değerlendireceğimizi, nasıl kullanacağımızı, beynimizi nasıl daha iyi çalıştıracağımızı kararlaştırmaya yarayan temel bilgiler, burada “yöntem bilgileri” olarak adlandırılmıştır. Okullarımızın ders içerikleri bu doğrultuda değiştirildiğinde, hem ders sayıları, hem içerikleri çok farklılaşacak, okullar öğrenciler için gidilmek istenmeyen yerler olmaktan çıkabilecektir.

Öğrenme, yani beyne bilgi depolama işi, anlama değişkeni açısından, bilinen iki şekilde yapılır: Anlayarak, yani o bilginin taşıdığı anlam bilinerek, söz veya sembolleri anlamlarıyla birlikte depolayarak veya anlamadan, yani o bilginin taşıdığı anlam bilinmeden, sadece söz veya semboller depolanarak. Anlamadan depolama, bilginin amacı olan “kullanma” sonucuna götürmez, bilinçsizce kullansanız da istenen sonucu üretmez. Bilinenlerin kullanılabilirliği, yeni durumlarda değiştirilerek uygulanabilirliği, anlamayı zorunlu kılar. Bu nedenlerle beyne depolanan bilgiler anlaşılarak depolanmalıdır. İşin zor yanı burasıdır, çünkü anlamak çok zor, bir kez anladıktan sonra yapmak çok kolaydır.

Anlayarak öğrenme, öğrenenin bilgi parçalarını tek tek görerek, özelliklerini aralarındaki ilişkileri, nasıl ve neden bir araya getirildiklerini fark ederek, bu ilişkileri kendisi kurarak olur. Beynine depolayacağı bilgi bütününü “öğrenenin” oluşturması gerektiğini savunan bu öğrenme biçimine, yapılandırmacı öğrenme de denir. Bilgi bütününü, öğrenene bir paketle verirseniz, o paket de beyne yerleştirilebilir, ama paket açılıp içindekiler görülmeden, özellikleri, birleşimleri, bu birleşimin neden ve sonuçları bilinmeden o paket anlaşılamaz, gerektiğinde içindekiler kullanılamaz. Öğrenme, bu özellik ve ilişkilerin anlaşılmasıyla olur. Eskiden askerlere kullanacakları silahları söküp taktırırlardı.  Böylece onlar, “silah” bütününün parçalarını görüp tanır, söküp takma yoluyla onların ilişkilerini fark eder, çalışma düzenini anlar, herhangi bir nedenle silah çalışmadığında, bu anlama bilgilerini kullanarak onu çalışır hale getirebilirlerdi.

Öğrenme süreci, uzun ve özenli çabalar gerektirir. Bunları basitleştirerek görebilmek için, öğrenmenin beş koşulu aşağıdaki şekilde özetlenmiştir:

1- İlgi

İlgi duymak, bir şeye önem-değer vermek, duyu organlarını ona yöneltmek demektir. İlginç-değerli bulduğumuz şeylerle ilgileniriz, onu ilgilenmeye değer bulduğumuz için onunla ilgili şeyleri öğrenmek isteriz. İlgi, öğrenme isteği oluşturur, o zaman öğrenme istenerek yapılan bir işe dönüşür. İlgi duyulan şeylerin öğrenilip deneyimlendiği okul, istenerek gidilen yer olur. Çocuklarda ilgi doğal olarak vardır. Gördükleri her şeyle ilgilenirler. Aile ve okul, olmazlarla, yasaklarla, korkularla, ilgisizliklerle çocuğun bu ilgisini köreltmemelidir. Olumsuzlukları bile kendisinin görebilmesi için, zararı önleyici deneme olanakları bulmasına yardım etmelidir.

Çocuğun doğal ilgisinin temel kaynağı görsel yaşamıdır, gördükleriyle ilgilenir. Görmediği, bilmediği bir şey insanın ilgisini de çekemez. Aile ve okul, çocuğun doğal ilgisini artırmak ve yönlendirebilmek için ona dikkatini çekecek yeni görseller, bilgiler edineceği varsıl bir çevre sunmalıdır. Ne kadar çok nesne, görünüm ve bilgiyle karşılaşırsa, çocuk, o kadar geniş bir ilgi kaynağı bulmuş olur. Bu da çocuğun yaşam alanını genişletmeyi gerektirir. Çocuk, evin veya okulun duvarları arasına sıkıştırılmamalıdır. Küçüklükten başlanarak, eşyalar, bitkiler, hayvanlar, farklı yaşam biçimleri, gezi, gözlem, masal, öykü… ile beslenerek, çocuğun ilgi birikimi zenginleştirilmelidir. Okuldaki her eğitsel amaç için çocukta birden çok ilgi oluşturulursa, öğrenme kolaylaşır. Çocuğun var olan ilgilerini kullanmak yetmeyebilir, eğitsel amaçlarla ilişkilendirilmiş yeni, çocuğun henüz bilmediği ilgi ögeleri kolaylaştırıcı (öğretmen) tarafından çocuğa tanıtılmalıdır. Kolaylaştırıcı, ilgi zenginliği yaratıcı olmalıdır.

Kolaylaştırıcı, öğrencilerin hepsinin ilgilerini bilmelidir. Bunun için okulun ilk günlerinde öğrencilerin dikkatli gözlemiyle, ilgi testleriyle, aile görüşmeleriyle, arkadaş grubu tanımalarıyla, öğretmen toplantılarıyla… ilgi dökümleri yapılmalı, her ilginin çekici gücü belirlenmelidir. Sınıfın kalabalık olması bu çabayı engellememelidir. Bunun için başta kullanılan zaman, öğrenmenin çabuklaşması ile geri dönecektir. İlgi bilgileri, özel ilgileri yoluyla tek tek öğrencilerin, ortak ilgiler yoluyla da grupların öğrenme amaçlarıyla ilişkilendirilmeli, öğrenme sürecinde araç olarak kullanılmalıdır.

Dil derslerinde nesnelerle ilgileri kullanılarak o nesnelerin sözcüklerinin anlamlarının kavranması, rakam, şekil ve formül gibi soyut görselli derslerde, ilgilendikleri nesnelerin şekilleri, sayısal özellikleri, ilişkileri kullanılarak eğitsel hedeflere ulaşım kolaylaştırılabilir. İlgisi alete yönelenler için her ders birden çok alet kullanılarak zenginleştirilebilir. Örneğin bir fen dersinde, ses ve titreşim oluşumları için sadece fen dersi araçlarıyla yetinilmez, bir kemandan da yararlanılabilir. Müzik dersinde, ilgi duyulan nesnelerle çıkarılan sesler kullanılabilir. Beden eğitimi dersinde, resim, çizim, fotoğraf, ses ilgileri kolaylaştırıcı yapılabilir. Zengin ilgi kaynağı, kolay, çabuk, zevkli, istenerek yapılan, kalıcı, kullanımı kolaylaşmış öğrenmelere götürür.

2- İstek

Kişi bir şeyi isteyerek yaparsa ondan zevk alabilir, onu öğrenmesi kolaylaşır. İstemediğimiz bir şeyi yapmak hem zor gelir, hem o şey iyi yapılmaz, hem de ondan uzaklaşma oluşur, bu da onun kullanımını engeller. Bir şey öğrensek de kullanmak istemeyiz. Kalıcı ve kullanılan öğrenmeler için istekli olmak gerektir. İstekliliği sağlayan bir özellik, ilgidir. İlgi duyduğumuz şeyler hakkında bilgi edinmek isteriz. Bu nedenle kolaylaştırıcı, ilgiyi, istekliliğin bir aracı olarak da kullanmalı, öğrenilecekleri ilginç kılmalıdır.

İstek oluşturmanın başka bir yolu, öğrenilecek olanın kullanma yararlılığının gösterilmesidir. Neden öğrenmeliyim, öğrendiğimi nerelerde kullanabilirim, bu kullanım bana neler sağlar gibi sorulara olumlu yanıt bulabilen kişide öğrenme isteği de oluşur. Kolaylaştırıcı, bu soruların yanıtlarını öğrencilerin bulmasını kolaylaştırmak için hedef bilginin kullanım örneklerinin yer aldığı ön hazırlıklar yapmalıdır. Uygulamalar zevk verici, kişisel amaçlara götürücü, öğrenene kendini gösterme olanağı sağlayıcı, başarılı olarak sonuçlanıcı şekilde düzenlendiğinde, öğrenme isteği de artacak, yeni öğrenmeler de kolaylaşacaktır.

İstek uyandırmak da kolaylaştırıcının işidir. “Öğrenmek istemiyorlar” savunması yerini “öğrenmeyi istemeleri için neler yapmalıyım” sorgulamasına bırakmalıdır. Bunun ilk adımı, öğrencileri tanımak olabilir. Tanıma bilgileri, ilgi ve isteklerinin iyi bilinmesini de içermelidir. Öğrenciler hakkında çok ve gerçek bilgi sahibi olmak kolaylaştırıcının işini kolaylaştırır, öğrencilerin öğrenmeyi istemeleri için nelerin nasıl yapılması gerektiği konusunda ipuçları olur. İnsanları yönlendirmenin temel koşulu onları iyi tanımaktır. Kolaylaştırıcının tanıması, yüzeysel ve gerçekdışı olmamalıdır.

Kolaylaştırıcının öğrencileri bir ilgiye yöneltebilmesi için, önce onun öğrencilerle ilgilenmesi gerekir. Bu ilgi içten, yakın, güven verici olmalıdır. Öğrenci incitilmeden, görünüşüyle, okul içi ve dışı yaşamıyla, istekleriyle, beklentileriyle, güçlü zayıf yönleriyle, korkularıyla, yetenekleriyle ilgilenilmeli, bu tanıma bilgileri, olumlu yönde, onu geliştirici olarak kullanılmalıdır. Kolaylaştırıcı öğrenenle ilgilendikçe, öğrenen de onunla ve onun tanıştırdığı bilgilerle ilgilenecektir. Vermeden alamazsınız, kapitalizmde bile. Öğrenen ve kolaylaştırıcının birlikte gerçekleştireceği etkinlikler, bu ilgilenmeler için mükemmel araçlardır. Ders saatleri dışındaki etkinlikler, bu amaçlar için zengin kaynaklardır.

Zorunlu olarak yapılanlar genellikle istenmez. Ona bir gereklilik ve yararlılık, hele bir de eğlendiricilik eklenirse, öğrenme istekliliği de artar. Hangi yaşta olurlarsa olsunlar, oyun insanları çocuklaştırır, kaynaştırır, eylemci kılar. Oyunun bu gücünden kolaylaştırıcı yararlanır, öğrenme etkinliklerini eğlenmeyi de sağlayacak şekilde düzenlerse, ilgiyi artırır. Oynayarak öğrenmek, hem öğrenme hem eğlenme şeklinde çifte yarar sağlar. Eğlenerek öğrenme zamanı zevkli geçirme, mutlu olma fırsatı da vererek, gelecekteki öğrenmeler için de isteklilik oluşturur. Kolaylaştırıcı, oyunla geçen zamanın gereksiz harcandığını düşünerek yanılmamalıdır. Bir tek bilgi edinip onu kalıcı ve kullanılır yapmak, birçok bilgi edinip kısa süre sonra onları unutmaktan çok daha yararlıdır.

3- Çaba

İnsan en iyi ancak kendi çabasıyla öğrenir. Midemize döktüklerimiz bile, iç organlarımızın çabası olmadan bize yararlı hale gelmez. Öğrenmek isteyen, bunun için çabalamalı, kolaylaştırıcı, öğreneni “çaba” göstermeye isteklendirmelidir. Bu çaba, ilgilenme, istek duyma, dinleme, anlama, okuma, düşünme, tartışma, sorgulama, kurgulama, yapma, sonuçlama şekillerinde olabilir.

Öğrenme çabaları beklenen – istenen sonuçları verebileceği gibi, vermeyebilir de. İstenen sonucun alınması, öğreneni mutlu eder, yeni çabalar için cesaretlendirir. İstenen sonuçlara ulaşılamazsa veya bu ulaşım çok güç olursa, kişi, başarısızlığı veya zorlayıcı güçlüğü yaşamamak amacıyla, yeni öğrenmeler için yeni çabalara yönelmeyebilir. Kolaylaştırıcının, bu olumsuz sonuçların yaşanmaması için önlemler alması gerekir. Bu önlemler, öğrenme çabasının türüne göre değişir. Kişiye başarabileceği bir iş vermek ve sonunda başarısını beğendiğini belli etmek, başarı güdüsü yoluyla onu yeni başarımlara isteklendirir.

Kolaylaştırıcının temel düşüncesi, çaba gösterenin hiçbir zarar görmemesi olmalıdır. Çabalar istenen sonucu vermese bile, öğrenene en azından çabası nedeniyle teşekkür edilmeli, neler nasıl yapılsaydı çaba başarıya götürürdü sorusunun yanıtlarını kendisinin bulması için ona yardım edilmelidir. İlgi ve istekle ilgili birkaç çabaya yukarda değinilmiştir. Diğer çabalardan, örneğin okuma çabası için, okuma araçlarının ilgi çekici olması, yaşa ve bilgi düzeyine uygunluğu, bulma ve okuma kolaylığı, dilinin okuyana uygunluğu, okuma öncesinde dikkate alınmalı, okuma kolaylaştırılmalıdır. Tartışmalarda, eksik ve yanlış bilgisi olanlarım zarar görmeyeceği bir düzen uygulanmalıdır. Tartışma, konu esas alınarak yapılmalı, kişiselleştirilmemeli, tartışanların özellikleri değil, konunun özellikleri tartışılmalıdır. Söylemler, düşünülmesi, saygı gösterilmesi gereken bilgiler olarak belirtilmeli, kanıtlama ve yanlışlamalar taraflarca benimsenmeli, başkalarının söylediklerini düşünme, yanlışlanmadığı sürece onu benimseyip eski düşüncesini – bilgisini değiştirme esas alınmalı, bunun kendini geliştirmeyi sağlayan bir erdem olduğu konusunda öğrenenler ikna edilmelidir.

Çabaların değerlendirilmesi yapılırken, olumsuz yargılar üretilmemeli, olumsuz sözcükler kullanılmamalıdır. Bu amaçla kullanılan bir “dörtlü değerlendirme modeli”, şöyle uygulanabilir: Önce, “neler iyiydi, neden” sorusu yanıtlanır. Her çabanın söylenebilecek olumlu yanları vardır. Bunların önce belirtilmesi ve nedenlerinin söylenmesi, olumlu bir hava da oluşturur. Sonra diğer üç soru yanıtlanır : “ neler olmasaydı daha iyi olurdu, neden”, “neler de olsaydı daha iyi olurdu, neden”, “neler nasıl olsaydı daha iyi olurdu, neden”. Görüldüğü gibi modelde olumsuz hiçbir sözcük yoktur. Bu, çabalayana bir saldırı içermediği için, onun kendini savunmasına da gerek olmaz. Zaten çabalayandan bu aşamada beklenen, söylenenlere karşı kendini savunması değil, onları dikkatle dinlemesi, anlamaya, yararlanmaya çalışmasıdır. Söylemlerin hepsinin “neden” sorusuna yanıt olarak gerekçeleri de belirtileceği için, yarar üretmeleri kolaylaşmaktadır.

Uygulama çabalarının başarısızlıkla sonuçlanıp yeni girişimleri engellememesi için, uygulanacak şeyin iyi anlaşılmış olması gerekir. İlk uygulamanın kolaylaştırıcı tarafından herkesin rahatlıkla görüp anlayacağı şekilde, hiçbir basamağın atlanmadan yapılması iyi olur. Daha sonra, isteklilerin uygulama yapması, bu uygulamaların yukarda anlatılan dörtlü modelle değerlendirilmesi, uygulama sürecindeki olumsuzluklar için kimsenin suçlanmaması, uygulama başarısını artırabilir.

Dinleme çabaları, “anlamaya çalışarak dinleme” şeklinde olmalıdır. Dinleyen, dikkatini dinlediğine vermeli, başka şeye bakmamalı, başka şey düşünmemeli, başka şeyle uğraşmamalı, dinlerken, dinlediği kişiye vereceği yanıtı hazırlamamalı, dinlediklerinde iyi, olumlu, yararlı, alınabilecek bir şeyler aramalıdır. Dinledikleri eski bilgileriyle uyuşmadığında onları reddetmek yerine, eski bilgilerini sorgulamaya öncelik vermelidir. Reddetmeye, söylenenlerin yanlışını arayıp onları vurgulamaya çalışan kişi, dinlediklerinin olumlu, yararlı yanlarını göremez, onlardan yararlanamaz, çünkü onlara değil, olumsuz yanlara odaklanmıştır, dikkati onlara değil, olumsuz yanlara yönelmiştir.

Çabanın önemli bir özelliği de vazgeçmemektir. Elbette bu bir sonuca ulaşmak için, bizi o sonuca götürmeyen yöntemde ısrar etmek değildir. Çaba bizi istediğimiz sonuçlara götürmüyorsa, araçlarımızı veya yöntemimizi değiştirerek sonuç aramalıyız. Elbette, istediğimiz sonucu sorgulamayı da denemeliyiz. İstediğimiz sonuç zarar değil yarar üretecekse, sonuca ulaşana kadar çabamızdan vazgeçmemeliyiz. Olmayacak şey yoktur, ama onları yapamayan insan çoktur. Bugün yapamadığımızı yarın yapabiliriz. Bu bilgiyle yapamadığımızı, bilgimizi çoğaltıp yapabiliriz. Tek başımıza yapamadığımızı, güçlerimizi birleştirerek yapabiliriz, bu koşullarda yapamadığımızı, koşulları değiştirerek yapabiliriz. Koşulların kendiliğinden değişmesini beklemek akıllılık ve gerçekçilik değildir.

4- Ortam

Uygun ortam yoksa kolay bir öğrenme bile gerçekleşmeyebilir, varsa çok zor bir öğrenme bile kolaylaşabilir. Ortam, o öğrenmenin gerçekleşebilmesi için gerekli şeylerin bulunduğu mekandır. Işık,  hava, ısı, araç, huzur, korkusuzluk, cesaretlendiricilik, kolaylaştırıcılık, destekleyicilik, somutlayabilirlik, uygulama fırsatı, tekrarlayabilme olanağı, karmaşık olmama, rahatlık, eğlendiricilik, yardım alabilme, isteklendiricilik… ortam özellikleri olarak düşünülebilir.

Öğrenme ortamı olarak yalnızca derslikler kullanılırsa okul ve dersliklerde bu özellikler bulunamayabilir. Okullar, öğrenmek için özel olarak düzenlenmiş ortamlar içermelidir ama bu ortamları sağlamak hem pahalı hem de gereksiz olabilir. Bu ortam yakın çevrede varsa ve yararlanabileceksem, aynı ortamı okulda oluşturmak ekonomik olmayabilir. Ortam uzun bir sürenin çok kısa bir diliminde kullanılacaksa, bunun için harcama yapmak başka gereksinimlere kaynak ayırmayı engelleyebilir. Bu gibi durumlarda çevrenin ortamlarını kullanmak iyi olur. Öğrenmeyi okul sınırlarıyla çerçevelemek, ortamı sınırlamak olduğundan, yanlıştır. Öğrenilecek bilginin doğal ortamı, tehlikelerden arındırılmak koşuluyla, en iyi ortamdır. Yüzme en iyi, su içinde öğrenilir.

Ortam, öğrenmenin gerektirdiği araçları içermelidir. Doğal araç, en iyi araçtır. Trafik lambalarının kullanılması öğrenilecekse, en iyi ortam, bu lambaların bulunduğu kavşaktır. Gerçek araçların bulunamadığı durumlarda, asıllarına uygun maketleri, çok boyutlu bilgisayar görüntüleri, hiçbiri yoksa resimleri kullanılabilir. Çok boyutlu bilgisayar görüntüleri, gerçek aracın daha iyi anlaşılmasını sağlamada kullanılmalıdır. Gerekli araçların eksikliği, ciddi öğrenme engelleri oluşturur.

Nelerin öğrenileceğine ilişkin hedefler belirlendikten sonra, bu işlerin nasıl yapılacağı tasarlanırken, gözetilecek bir öge de ortamdır. Hedeflere ulaşmayı kolaylaştıran bir ortam oluşturulmalıdır. Bu iş, hedefle ortam ögelerinin birebir eşlenmesini gerektirir. Aynı ortam birden fazla hedefe götürmede yeterli olabileceği gibi, bir hedef için bir ortam yeterli olmayabilir. Ortam ögelerini belirlemek için, “bu hedefe ulaşılması için neler gerekir” sorusu sorulur. Öğrenme uygulamasından sonra, oluşturulan her ortamın hedeflere götürücülüğü değerlendirilerek, gelecekteki öğrenmeler için değişiklik yapılmaya çalışılmalıdır.

5- Yardım

Kişi kendi başına da öğrenebilir. Bu, yardımlı öğrenmeye göre daha zaman alıcı, daha zor, pahalı, bazen da olanaksız olabilir. Öğrenmeye yardım edicinin rolü, bu engellerin aşılmasını kolaylaştırmaktır. Bu nedenle öğretmenin çağdaş adı, “kolaylaştırıcı” olmalıdır. Kolaylaştırıcılık, bilgi, deneyim ve öğrenenle uygun iletişim gerektirir. Kolaylaştırıcının neler yapması gerektiğine ilişkin bir yazıya, “Öğretmen Neler Yapmalı” başlığıyla internet aracılığı ile ulaşılabilir.

– Silifke’nin Yoğurdu Da Yok –

Başlıktaki anlamlardan biri de, suçlu olanların yönetici olmamaları gerektiğidir. Bir yöneticinin işleyebileceği en hafif yasal suç, belki de görevi ihmal suçudur. Bu suç için de birkaç ay hapis cezası öngörülmüştür. Bu durumda, en hafif suçu da işlese, bir yöneticinin yeri, makamı değil, hapishane olmalı, aksi halde, yasalar uygulanmayacaksa hiç yapılmamalıdır. Bizim yöneticilerimiz hapiste olmadıklarına göre, suçlu değillerdir veya suç işlemiş bile olsalar cezalarını çekmişlerdir. Ayrıca ülkemizde yöneticiler hiç suç işlemezler, suçlu da olmazlar.

Çağdaş ülkelerin yöneticileri suçlu olamazlar, olurlarsa yöneticilik yapmalarına izin verilmez, önce görevden alınırlar. Dahası, görevden alınmalarını beklemez, kendileri ayrılırlar. Hatta özellikle bazı Japon yöneticiler, bu işi, yaşamdan ayrılmaya kadar götürürler. Çağdaş ülkelerde yöneticilerin yapamayıp yüzlerine-gözlerine bulaştırdıkları işleri yapmalarına izin verilmez, onlar da yapmazlar, yapamazlar.

İş Gülmeceye Döküldü

Gülmece, çığlığına kulak tıkananların farklı bir haykırma yöntemidir. “Türkçe söyledik anlaşılmadı, bir de İngilizce söyleyelim dedik” diyen Levent Kırca gibi, biz de yıllardır bilimsel anlatımla söylediklerimizi, daha iyi anlaşılabilir umuduyla gülmeceye mi dönüştürsek acaba?

Hemen her işimizde olduğu gibi,  yönetsel işlerde de yapmamız gerekenlerin tersini yaparız. Ne de olsa Nasreddin Hoca’nın onu anlamayan torunlarıyız. Taşıtları yaya yoluna park ederiz, yayalarımız taşıt yolunda yürür. Ömründe hiç baba olmamış birini “baba” diye kırk yıl sırtımızda taşırız, yüz kırk yıl anamız ağlar. Bir kurumun üst düzey yöneticileriyle yaptığımız, “nasıl karar veriyoruz” konulu bir toplantıda, uygun kararlar veremediğimiz, doğruyu bulamadığımız sonucuna ulaşmıştık. Benden, doğrunun nasıl bulunacağına ilişkin kısa bir formül istediklerinde şöyle demiştim” doğruyu bulmak istiyorsanız düşündüğünüzün tersini yapın, yeter”. Orada yarı şaka söylenmiş bu sözü, ne yazık ki ülkemizdeki yöneticilerin çoğuna bugün, çok ciddi olarak rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu sözün doğruluğu için, ülkenin durumuna bakmak yeter.

Silifke’yi Sel Aldı

Eskiden Çarşamba’yı sel alırmış, sonra Ergene Ovası’nı, Ankara’yı, Devrek’i… almış. Şimdi de Niğde’yi, Ilıca’yı, Silifke’yi alıyor, hem de aynı nedenlerle. Ayıp ediyor bu sel, bu gidişle daha pek çok yeri alacak. Ama ne yaparsa yapsın, bazı yöneticilerimizde sorumluluk duygusu uyandırmaya, onları düşündürmeye gücü yetmeyecek. Bizimkiler “yetkili”, ama görevli ve sorumlu değil mi acaba! O yetki onlara, görevlerini yapmaları, yapmadıklarında sorumlu tutulmaları için değil, kişisel çıkar sağlamaları için mi veriliyor acaba!

Aslında onların gerçekten suçu yok. Tıp eğitimi almamış insanları doktor yapar, sonra da hastaları iyileştirmiyor diye onları suçlayabilir misiniz? Çoğu ciddi bir yöneticilik eğitimi almamış insanları yönetici yaparsanız, sonra bu işi beceremiyorlar diye suçlamaya hakkınız olur mu?  Ya onların, bilmedikleri, insanları sürekli olarak zarara uğrattıkları işleri yapmayı ısrarla sürdürmeye hakları olur mu? Peki, onların amirlerinin bütün bu saçmalıklara, hiçbir sorumluluk duymadan, göz yummalarına, bunları görmemelerine, görememelerine ne demeli? Yönetimde bir olumsuzluğun sürgit olması için bir kişinin gücü yetmez, en az iki kişiye gerek vardır: Görevini yapmayan memur, buna göz yuman veya bunu görmeyen amir. Kötülükler, bu iki kötünün birlikteliğiyle oluşur.

Silifke’de, hiç olmazsa iki yöneticiden biri görevlerini ve nasıl yapacağını bilip yapsaydı, acaba orayı sel alır mıydı? Silifke’nin işini bilen ve yapan bir baraj yöneticisi veya kaymakamı olsaydı, orayı sel alır mıydı? Silifke’de olan, basında ve televizyonda yer alan, bir yetkilinin çıkıp tersini söylemediği, aksine bir yetkilinin iki gün sonra televizyonda da anlattığı şudur: Yağmurla ve karın erimesiyle gelen sel barajı dolduruncaya kadar beklenmiş, sonra barajın altı kapağının hepsi birden açılınca Silifke su altında kalmış, can ve mal kaybı olmuştur. Halk, selden birkaç gün sonra bile hala ev ve sokaklarındaki çamuru temizlemeye çalışmaktadır.

Matematik Neye Yarar

Gelin bir hesap yapalım. Silifke’nin içinden, kocaman, uzun köprülerle süslenmiş, yatağı çok geniş bir ırmak akar. Bu ırmağın taşırmadan taşıyabileceği bir su miktarı vardır ve bu hesaplanabilir. Diyelim bu miktar saniyede yüz metreküp olsun. Bu bir saatte 36.000 metreküp eder. Selden birkaç gün sonra bir televizyonda konuşan bir su işleri yetkilisinin (!) söylediğine göre, Silifke’deki baraj 60 milyon metreküp su almaktadır, barajda taşkından önce 30 milyon metreküp su vardır, gelen sel 200 milyon metreküptür. Bu bilgilerin de doğru olduğunu kabul edip hesabımızı sürdürelim.

İkiyüz milyon metreküp suyun 30 milyon metreküpü barajda tutulabilir miydi? Evet., barajda bu kapasite vardır. Peki, geriye kalan 170 milyon metreküp su, ırmaktan taşmaması için saatte 360 bin metreküp olarak akıtılsaydı, kaç saatte akabilirdi?  Yüz yetmiş milyonu 360 bine bölersek yaklaşık 48 saat çıkar. Bu durumda eğer baraj kapakları saatte 360 bin ton su akıtacak, yani nehir yatağından taşmayacak şekilde, selden 48 saat önce açılmış olsaydı, rakamlar doğru olmak koşuluyla, Silifke’yi sel alması şöyle dursun, ırmaktan dışarı bir litre su bile taşmayabilecekti.

Silifke’deki barajın yöneticisi belki mühendistir. Kaymakam da yüksek öğrenim görmüştür. Ama bu basit hesabı yapabilmek için ilköğretim okulunu bile bitirmek gerekli değildir. Elbette Silifke’deki ırmağın en dar ve en az alçak olan yerinden bir saatte geçebilecek su miktarı kolaylıkla bulunup yukarıdaki hesap daha net yapılabilir. Bu da hesapladığımız 48 saatlik süreyi biraz çoğaltıp azaltabilir, o kadar.

Şimdi bir de bu hesabın uygulanabilirliğine bakalım. Sevgili yöneticilerimiz bunu yapabilirler miydi? Düşünebilmek koşuluyla evet. Düşünülseydi şu sonuçlara ulaşılabilirdi: Çıplak dağlara yağış sel getirir. Meteoroloji, birkaç gün öncesinden, bölgenin-ülkenin bol yağmur alacağı uyarısında bulunuyor, tahminleri hemen her zaman tutuyor. Dahası var, aynı meteoroloji, hava sıcaklığının birkaç günde on derece kadar artacağını, karların hızla eriyeceğini, sellere karşı dikkatli olunup önlem alınması gerektiğini de söylüyor.  Öyleyse, düşüncesizlik nedeniyle daha önceleri de birçok kez sel baskını yaşamış olan Silifke’ye birkaç güne kadar, barajın durduramayacağı miktarda bir sel gelebilecektir. Bir şeyler yapabilmek için önümüzde birkaç gün vardır. Bu durumda yapılması gereken, hemen gerekli önlemleri almaktır.

Yöneticilere İşitme Testi

Önlem de neymiş. Biz, su getirmeye gönderdiği çocuğa toprak testiyi verip, sonra da nasıl olsa testiyi kıracak diye peşin peşin bir tokat atan Nasrettin Hoca’mızı hiç anlayamadık ki önlem almayı bilelim. Her şey olup biter, yanan yanar yıkılan yıkılır, sele giden gider, biz ondan sonra yarı uyanırız. O da olay unutuluncaya kadar sürer. Önce dövünür, sonra kadere küser, sonra suçu ateşe, suya, dereye yükler, daha sonra da her şeyi unuturuz. Bir başbakanımız binmeye kalkıştığında birkaç kez arızalanan helikopteri suçlu ilan eden, hatta katil diye isimlendiren bizim diplomalı basınımız. Kendi suçlarımızın farkına varmayıp, kullanmayı bilmediğimiz araçları suçlayan biziz. Silifke’deki selden birkaç gün sonra televizyona çıkan bir yetkili  (!), “benim barajım suçlu değil” diyordu. Baraj onun olduğuna göre, baraj suçlu olursa kendisinin de biraz suçlu olacağını mı düşünüyordu acaba? Televizyonumun karşısında ben de ona bağırdım, ama duymadı.: “Zaten biz barajı değil, sizi suçluyoruz!”  Televizyonumun karşısından değil de onun bir metre yakınından seslensem duyar mıydı?  Sanmıyorum. Bir metre yakınından seslendiğim birçok yetkili,  “tamam ama” deyip yine kendi yanlışlarını uygulamıştı.

Düşünen bir baraj yöneticisi, o yoksa düşünen bir kaymakamı olsaydı Silifke’nin,  bu basit hesabı yapıp bu sonucu önceden görebilir miydi? Evet. O zaman meteorolojinin günler öncesi yaptığı uyarılarla “uyanıp”, hiç olmazsa 48 saat önce ırmağa saatte 360 bin metreküp su salabilirler, taşkını, baskını, ölümü, felaketi, on binlerce milyonlarca insanın mutsuzluğunu önleyebilirlerdi. En azından yıkım bu kadar büyük olmazdı.

Silifke’nin Yoğurdu Da Yok

Bu işleri yapmadıklarına göre sanırım Silifke’nin su müdürü de, kaymakamı da yok. Zaten zavallı ülkemin pek çok kurumunda yönetici yok. Var ama yok. Pek çok ilin valisi yok. İnanmıyorsanız alın o valiyi ve imza yetkisini yardımcısına verin, bakın onun yokluğunu makam şoföründen ve belki de okey arkadaşlarından başkası farkedecek mi?

Silifke’de bir lokantada “önce şu meşhur yoğurdunuzdan getir lütfen” dediğim garson, “bizde yoğurt olmaz abi” deyip şaşırtmıştı beni gençliğimde. Sonra bu ülkede,  olduğu söylenen birçok şeyin aslında olmadığını öğrendim. Galiba en çok sıkıntısını çektiğimiz şey de adam yokluğuydu.  Sokaklarda, otomobillerde, evlerde, bürolarda, şık, lüks elbiseler vardı ama içinde adam yoktu. Şarkısında yoğurt olup çarşısında olmayan Silifkem. Kadro gerçeğinde su müdürü, kaymakamı olup, yaşam gerçeğinde bulunmayan Silifkem, ülkem.

Peki, bu, yargı önünde en azından “zanlı” olması gereken, benim matematiğimde suçlu olan yöneticiler nerede? Cinayet suçlamasıyla hapiste olmasalar bile,  görevi ihmal suçlamasıyla neden görevden alınmış değiller? Neden hala görev başında, başımıza getirecekleri yeni felaketlere göz yumma makamlarındalar? Peki onların amirleri nerede? Amirlerin memurlarından sorumlu olduğunu onlar bilmiyorsa danışmanları da mı anımsatmıyor? Yoksa onlar da danışmaya muhtaç veya sözleri dinlenmeyen zavallılar mı?

“Ne zaman adam oluruz” sorusunu sorup her gün başka bir yanıt yazan bir gazetecimiz vardı. Ona bir yanıt da benden: Yöneticilerimiz hesap verdiğinde. Ama biri ikisi değil, hepsi. Halk bilinçlenip yöneticilerine hesap sorduğunda ve onları hesap verir hale getirebildiğinde, demokrasi oyununu oynamayı da öğreniriz, adam olmayı da.

Eski bilgilere göre oluşturulmuş, yanlışlığı çoktan kanıtlandığı halde bunu bilmeyenlerce hala kullanılan atasözlerimizden biri de “kaza geliyorum demez” sözüdür. Günümüzün bilgileri bunun tersini söylüyor. Görünmez kaza çoktur, çünkü kaza kendini göremez, görülmez kaza ise yoktur. Ama kaza dediği şeyi göremeyen insan da çoktur. Hiçbir “kaza” yoktur ki -buna sel de dahil-, çok önceden “geliyorum!”diye bağırmamış olsun. Kaza geliyorum der, sistem düşüncesi onu görmemize yardım eder.

Geçmişteki ve bugünkü gibi, felaketlere yol açan düşüncelere sahip yöneticilerimiz oldukça, daha çok felakete hazır olun Silifke’liler, Ilıca’lılar, Ağrı’lılar ….

11.3.2004

Not : Bu yazıdan sonra, Silifke’yi tekrar sel aldı.