“Öyle bir dünya düşleyelim ki dünya üzerinde herhangi bir kişi insanlığın tüm bilgisine özgürce erişebilir olsun.”
Jimmy Walles
(Wikipedia Kurucusu)
Bilgi, tarihin her döneminde önemliydi. Bilen insanlar daha doğru hareket ediyor, daha üretken oluyor, daha isabetli kararlar veriyor, rekabet esnasında bilmeyenlerin önüne geçiyordu. Genceli Nizamî (1141-1209) bilgi konusunda der ki; “Güç bilgidedir; bilgi dışında hiç kimse diğerinden üstün değildir.” Bilgi, bilene üstünlük sağlıyor!
Eski kuşaklar bilmedikleri konularda bilgi edinmek ya da danışmak için aile büyüklerine başvurur ya da etraftaki bilgelerin kapısını çalardı. Bilişim devrimini yapan bilgisayar ve internete dayalı araçlar, malumat (duyuntu, information) edinmeyi çok kolaylaştırdı. Bilinmeyen bir kavram ya da durum ortaya çıkınca yaşlılara ulaşmak yerine, cep telefonu veya bilgisayarda bir dakikalık arama yapmak yetiyor. Geriye o malumatı bilgiye dönüştürmek kalıyor. O da kişinin aklını kullanma becerisiyle ilgili. Günümüzün teknolojisi “Bilgi parmaklarının ucunda” sözünün hakkını veriyor.
Bilgi ihtiyacı duyulduğunda ilk başvurulan yer arama motorudur. Arama motorunda aranan anahtar kavram ya da durum ile ilgili onlarca bazen de binlerce bağlantı listeleniyor. Genellikle en başta olan Vikipedidir: Vikipedi-Özgür Ansiklopedi! Derslerden biliyoruz, derste geçen anlamı bilinmeyen bir sözcükle karşılaşan öğrenci hemen cep telefonundan sözcüğü arayıp anlamı hakkında bilgi ediniyor. Birçok durumda Vikipedi bir bilgi kaynağıdır. Bilimsel kaynak olarak Vikipedi güvenilir bulunmaz ve dikkate alınmaz ama kamuoyunu yönlendirebilmektedir!
Vikipedi, 2001 yılından itibaren tüm dünyada yayın yapan bir internet ansiklopedisidir. 300 civarında dilde yayınlanıyor. Bu ansiklopedide maddeleri yazanlar okuyuculardır. Herkes yazabilir. Sahibi yok, kâr amacı gütmüyor, reklam almıyor. Bilgiye dayalı kararlar vermek bağlamında insanlık için muhteşem bir kolaylık. Herkesin yazabilmesi işlevsellik, demokratlık, özgürlük ve yaygınlık sağlarken, bazı sorunlara da yol açabilmektedir. Nitekim, bazı yayınlardan ötürü Türkiye Nisan 2017’de Vikipedi’ye erişimi engelledi. Sonradan erişim sağlansa da uzun bir süre böylesi bir bilgi kaynağından mahrum kaldık.
Vikipedi’den yararlanmada öne geçen, kendi dilindeki Vikipedi’yi iyi işleyen toplumlar vardır. Nisan 2020’de Türkçe Vikipedi’de 352.000 madde vardı. Ne yazık ki bu maddelerin önemli bir kısmı da yüzeysel bilgi taşmakta, derinlik, kapsamlılık ve kanıta dayalı bilgi olma konusunda eksikleri olan veri girişleridir.
Vikipedi’ye göre diğer bazı dillerdeki madde sayısı ise şöyledir: İngilizce Wikipedia 6.075.000, Rusça 1.623.000, Portekizce 1.031.000… 352 bin madde girişi Türkçe için çok azdır. Türkçe Vikipedi’de aranan birçok kavram bulunamıyor. Bir yandan yeni maddeler/konu başlıkları açarken bir yandan da varolanları geliştirmek gerekmektedir. Kısacası Vikipedinin geliştirilmesi gereklidir. Bu amaçla lise ve üniversite öğrencilerine veri girişi yapmak öğretilebileceği gibi ödev veya sınav olarak Vikipedi’ye veri girişi yapma seçeneği de düşünülebilir.
Vikipedi Sorunları
Vikipedi ile internette aranılan veri, malumat ya da bilgi varsa ona ulaşılıyor ve kullanılıyor. Ancak Vikipedi’de bazı sorunlar da var.
İlk sorun, aranılan bazı malumatlara ilişkin veri girişinin olmaması. Özellikle Türkçe Vikipedi’de birçok önemli bilgi ve kavramları yükleyen olmamış!
İkinci sorun, veri girişi yapılmış olan maddelerde yanlış, eksik ya da tahrif edilmiş malumatla karşılaşmak! Eksik ya da yanlış bilgi, onu kullananı yanlış karar vermeye götürür! Tahrif edilmiş bilgi ise daha da kötü sonuçlara yol açabilecek niteliktedir. Bu da üçüncü sorundur.
Vikipedi’de uluslararası alanda tartışmalı konularda Türkiye’nin görüşleri yerine, rakip ülkelerin iddialarıyla karşılaşılmaktır. Ege Adaları, Balkanlar ya da Kafkasya’da Ahıska ile ilgili sorunları, İstiklal Harbindeki çeşitli durumları karşı tarafın Türkçe yazdıklarından öğrenmek yadırgatıcıdır. Konuyu bilmediği için internetten öğrenmek isteyen yurttaşlarımızı öteki tarafın propaganda metinleriyle karşı karşıya bırakmak doğru olmasa gerek. Farklı bilgi tabanlarının olması toplumlarda parçalayıcı etki yapar. Kendi tarihine tarihteki rakiplerinin/düşmanlarının bilgisiyle bakan bir genci “vatansever olmamakla” suçlamak anlamlı değildir. Algı yönetiminin çok önemli olduğu bir çağda başkalarının yönlendirmesine maruz kalmak bir yana, kendi tezlerini başkalarına anlatan toplumlar ön almaktadırlar. Türkiye bu konuda bir hayli geride kalmıştır.
İnternette Türkiye aleyhtarı yayınlar İngilizce, Almanca, Fransızca, Rusça ya da Arapça Wikipedia’larda daha da vahim haldedir. Oralarda Türkofob olmak olağan haldedir! Bir çok konuda sahte bilgi ya da düşmanca tavırlar açıkça düşmanca tahriklere dönüşmüş durumdadır.
Bilgi güvenliğini sadece internet korsanlığı olarak anlamak vahim bir hatadır.
Öneri
2020 yılında insanlık Korona virus (Covid-19) adlı salgın bir hastalıkla karşılaştı ve başta eğitim alanları olmak üzere birçok yönden alışageldik yaşam alışkanlıkları sürdürülemeyecek hale geldi. Okullar kapatılıp uzaktan formal eğitim verilmeye başlandı. Bunun kendi içinde olumlu ve olumsuz tarafları vardır. Konumuz bu değil. Konumuz, uzaktan eğitimin nasıl ölçülüp değerlendirileceğidir. Sınavlar güvenli biçimde nasıl yapılacaktır?
İşte burada yukarıda Vikipedi’ye yönelik olarak dile getirilen sorunları kısmen de olsa aşmak için üniversite öğrencilerine (Lise için de düşünülebilir) kendi bilim alanlarına yönelik olmak koşuluyla Vikipedi’ye veri girişi yapma ya da madde yazma, tahrif edilmiş bilgileri belgeli doğru bilgi ile düzeltme ödevi verilmesini öneriyorum.
Bunun iyi bir eğitim olacağı düşünülmektedir. Madde yazmak bazı durumlarda ciddi araştırmalar yapmayı gerektirmektedir. Bunların öğretmen nezareti ve danışmanlığında olması da ayrıca bilgilere geçerlik ve güvenirlik katacaktır.
Uzaktan sınav güvenliği kaygısı olmadan öğrencileri hem üretken kılmak hem herkesin görebileceği bir araştırmayı ortaya koymalarını sağlamak, hem de internetteki Türkçe bilgi miktarını artırmak gibi birçok yönlü yarar sağlayacaktır.
Yabancı dilde eğitim yapan üniversiteler de öğrencilerini tartışmalı konularda Türkiye aleyhtarı yayınları bilimsel doğrularla doğrultmak yönünde çaba içine sokabilirler.
Çağrı
Üniversitelerimizde bazı bölüm ya da programlar hatta bazı dersler bile olabilir, Vikipedi’yi geliştirme hamlesine dönüştürülmesinin bu anonim bilgi kaynağını geliştirmeye hizmet edebilir. Öğrenciler Vikipedi’ye madde yazmak gibi hayatları boyunca kullanabilecekleri bir beceri kazanır. Vikipedi’ye yazılan maddeler için araştırma yapmak ve kaynak gösterme zorunluluğu öğrencilere yeni beceri ve nitelikler kazandıracaktır.
Sınavları Vikipedi’ye madde veri girişi üzerinden yapmak verimli bir deneme olacaktır. Her öğrenci kendi branşında, aldığı dersle ilgili bir ya da birkaç madde girişi yaparsa, kültürümüze ne büyük bir fayda sağlanır…