Yazan
Cafer CABBARLI
(Yazar bu eseri 1917 yılında tamamlamış ve aynı yıl içinde Bakü’de sahnelenmiştir. )
Türkiye Türkçesine aktaran: Yaşar Ahıskalı
Kaynak: Cəfər Cabbarlı. Menim Tanrım Gözelik. Bakı, 2000
© Behlül Abbasov, Bakü / Azerbaycan
ALTI BÖLÜMLÜK DEVRİM TRAJEDİSİ
O Y N A Y A N L A R
Rıfat
Halit
Zühre
İnci
Kemal
Şükrü Paşa
Kamil Paşa
Nazım Paşa
Nemazi Muhtar Paşa
Molla Süphan
Molla Hacıbaba
Şeyhülislam
Galip
Ziya
Hasan
Muhammet Emin
Dimitri
Vasili
Yaver, subay, birinci bakan, ikinci bakan, halk, halk, ses vs.
B İ R İ N C İ P E R D E
Olay Edirne’de bir hastane bahçesi önünde vuku buluyor: Sağ tarafta Edirne sokaklarından biri, önde minareli bir mescit. Hastanenin kapısı görünüyor. Zühre ve İnci geçiyor.
Zühre. Tam yedi ay, İnci! Bu kadar zaman bana birkaç dakika gibi geliyor. Sanki daha dün kale ablukaya alınmış ve ben de darülfünundan buraya gelmişim.
İnci. Yerinde olsaydım dün değil, belki de bu gün geldiğimi zannederdim.
Zühre. Biliyorum, İnci! Yine bana gülmek istiyorsun. Fakat inan ki, bu kadar hayattan memnun olduğum yoktu. Vatan için çalışmak, vatanın namusu için ölümün gözüne süngü gibi sokulup sevdiği bir toprağın savunması için yaralanan gazileri kanlar içinden, ayaklar altından çıkarıp kurtarmak az bir şey midir? Daima bir korku içinde, daima bir savaşta, topların gürültüsü, mermilerin vızıltısı, ölüm tehdidi, yaşamak arzusu bu hislerin hepsi insanın kalbinde karışıp dövüştükçe öyle bir ferahlama oluyor ki, insan bütün varlığını kaybediyor.
İnci. Bunların üzerine bir de şu genç subay Rıfat’ın muhabbeti eklenirse, daha da…
Zühre. (Sözünü keser) Ah, İnci! Yine bana hatırlattın, ben suçlu değilim. Hayatım… Ah! Lanetliyorum ve ama yine de Rıfat’la karşılaştığım o dakikayı da seviyorum. O dakika daima aklımda cilveleniyor ve düşündükçe bazen kendimi dünyanın bir bahtiyarı zannedip gülüyorum ve bazen de mutsuz felekzade gibi ağlıyorum.
İnci. Zühre, senin böyle üzülmene hayret ediyorum. Bir de, sen böyle metin iradeye sahip bir kadınken, nasıl oldu da, ölmeye gelmiş bir subayı sevdin? Hâlbuki sen erkek bir subay kimliğine sahipsin.
Zühre. Ani bir dakika diyorum ya o dakikayı hem seviyor, hem de lanetliyorum. İnci, kışın şiddetli bir günü, toplar ve mermilerden bir ateş deryası vücuda gelmiş bir yerde, cehennemler zuhur eden bir mekândan vatan sevgisiyle, münevver bir halde, vatan uğrunda çalışan yiğitleri seyredip, düşenleri kurtarmaya çalışırdım. Bu aralık arkadan bir şey dokunduğunu ve genç subayın yıldırım gibi üzerime coştuğunu görüp kendimi kaybettim, bayıldım. Ayılınca kendimi subayın kolları arasında görüp kalktım. Etrafa bakındım, artık savaş bitmiş, düşman kaçmıştı. Subayın sevimli yüzünde bir samimiyet, bir kızartı olduğu halde, yüzünü bana çevirip dedi: “Hanım efendi, bendenizi kurtarmaya çalıştığınızdan dolayı size teşekkür ederim. Varsın da bütün Türk çocukları sizin gibi cesur olsunlar.” Ben kendimi kaybettim, bir söz söyleyemedim. Yüreğimde anlaşılmaz bir his doğdu. Eve geldim. Biliyor musun, İnci, şu genç subay kimdi? İşte söylediğim Rıfat.
İnci. Gerçekten, Rıfat değerli ve sevilmeyi hak eden bir gençtir. Darülfünundan gönüllü geldiği halde eğitim eksiğine rağmen, subay gibi subay olması bunu ispat ediyor.
Zühre. Of, ondan sonra birçok dakikalar ona rastladım. Yaralandı, gece sabaha kadar başında bekledim. Fakat kendine karşı beslediğim sevgiyi söylemeğe cesaret edemedim. Öyle ki, bir gün kala artık devam edemiyor, bu gün kesin muharebe olacak. Tam yedi ay birinci safta savaşmış bir adam böyle müthiş bir günden sağ salim çıkabilir mi? Ah, İnci! Bu gün, Allah göstermesin, Edirne’yi kaybedersek, ben de mahvolurum. Zira ben bir dakika Rıfat’tan ayrı yaşayamam ve istemiyorum da! Gidelim, gidelim, İnci. Yine yüreğim sıkıldı. Beni sevmediğini bilseydim, yalnız azap çekerdim. Ben Rıfat’ı yalnız burada değil, İstanbul’da, kendi evimizde de bir defa görmüştüm. İşte o zamandan benim yüreğimde bir his uyanmıştı. Fakat onu o zaman unutmuştum. (oturur). Oh, umutlarım, fakat bir hayal olarak mı kalacaksınız?
İnci. Korkma, inşallah bugün düşmanı yeneriz ve şimdilik kurtuluruz. Peki, Zühre, gitmek istiyordun, ama yine oturdun.
Zühre. Sen git, ben biraz daha yalnız kalıp düşünmek istiyorum (İnci gider. Sokakta Rıfat, Kemal ve Halit konuşarak gelirler.)
Rıfat. Evet, tam yedi ay savunduğumuz Edirne’nin kaderi bugün belli olacak.
Halit. Acaba, bizim iyi günümüz olmayacak mı? Allah bizi ölmek için mi yaratmış? Ölene kadar savaşıyoruz. Gücüm yetmezse, kendimi öldürürüm, yeter ki Bulgar rezaletini görmeyeyim.
Rıfat. Yok, Halit, ben buraya ölmek için geldim, intihar etmeğe gelmedim. Milletimiz zaten bizim gibi gençlere muhtaçtır, biz yaşamalıyız. Ölsek de ya savaş meydanında yahut da millet, vatan menfaati ölmemizi gerektirirse, birlikte ölmeliyiz.
Kemal. Doğru diyorsun, Rıfat, ne mutlu o millete ki, senin gibi kahraman yiğitleri var.
Rıfat. Bu gün artık her şey belli olur, düşmanların taarruza hazırlandığı artık keşf olunmuş, kalede büsbütün yiyecek tükenmiş, bu gün ya şu düşman süngülerinden yapılmış lanetlenmiş halka kesin bir şekilde parçalanacak ya da şehir teslim olacak. Şimdilik, arkadaşlar, Allah’a ısmarladık. Benim şu hastanede küçücük bir işim olduğunu söylemiştim. İnşallah, savaş meydanında görüşürüz (gider).
Halit (Kemal’e) İşte gördün mü, bu herif Zühre’yi seviyor. Ha, ha, ha! Git görüş, veda et. Fakat onu bil ki, bu son görüşündür. Zühre benim olacak. Seni, yiğitlikle üzerine atıldığın Bulgar süngüleri, bir sürur ile karşıladığın savaşın kurşunları öldürmese de, Halit’in kılıcı öldürecek. Gidelim, şimdi bu iki sevgilinin vedalaşmasına bakalım. Şunu bil ki, Rıfat olmazsa, Zühre belki de beni sever. Gidelim (Kemal’in elinden tutuyor ).
Rıfat (içeri girer). Rahatsız ettiğim için özür diliyorum, hanım efendi (Zühre irkilir).
Zühre. Rıfat, defalarca sizden bana hanım değil, yalnız ismimi söylemenizi rica etmiştim. Acaba, ismimden iğreniyor musunuz ya da ismimi kullanmayı kendinize hakaret mi sanıyorsunuz?
Rıfat. O yok, cesaret etmiyordum, fakat bu gün ihtimal ki, son görüşümüz ve son defa olarak konuştuğumuz için söyleyeceğim ve daha çok şeyler demeye cesaret edeceğim. İlk ve belki de son defa söylüyorum, Zühre.
Zühre. Son defa mı, dediniz? Rıfat, son defa mı?
Rıfat. Evet, son defa. Artık Bulgar askerleri şehrin kapılarına kadar geldi. Bu gün son bir savaş olacak. Ben, Zühre, bu savaşta son damla kanıma kadar savaşacağım.
Zühre. Rıfat, Sizin kahramanlığınızı biliyorum. Sizin savaşta yararlılığınızı da biliyorum. Sen vatan uğruna, Türklerin şeref ve namusu uğruna ölmek istiyorsun. Of, Rıfat, ben senin vatan uğruna ölmene engel olmayacağım. Git, Fakat ben nereye gideyim?
Rıfat. Zühre, ağlıyor musun? Acaba, vatan savaşı için canını feda eden bir genci böyle mi uğurlarlar? Sus, Zühre, Türkler her bir felaketi sakin bir yürekle, açık alınla, soğukkanlılıkla karşılarlar. Zühre, ağlama, Türkler ağlamayı adet etmemiştir.
Zühre. Rıfat, şu yedi ayda ben daima bir azap, daima bir korku içinde iken, yalnız iki şey beni teselli ediyordu. . . Biri vatan uğruna çalışmam, biri de sen. Şimdi birlikte savunduğumuz kale teslim olmak üzere, sen de son görüşümüzdür diyorsun.
Rıfat. Zühre, ben seni yalnız burada değil, İstanbul’da da görmüştüm. Oh, hatırlıyorum, ilk defa sizin evinize kardeşin Tevfik’in yanına gelmiştim. Kapıyı açtın, seninle karşılaştım. İşte o zamandan benim yüreğimde bir his uyandı. Artık orada dayanamayıp sizdeki ziyafetten ayrıldım. Fakat o günden bu güne kadar o his beni terk etmedi. Ben o hisle yaşıyordum ve bir umutla yürek tesellisi buluyordum. Sonra vatan hizmetini vicdan mecburiyeti bilip, darülfünunu bırakarak buralara geldim ve o hissi de kendimle getirdim. Burada da ilk defa kanlar, kıyametler arasında benim imdadıma yetiştin. İşte bu tesadüf yüreğimde olan hissi daha da alevlendirdi. Fakat ben sana bir söz demeğe cesaret edemiyordum. Ah, Zühre! O zamandan beri benim ne kadar acı çektiğimi yalnız arkadaşım Halit ve bir de tanrım biliyor.
Zühre. Rıfat, İstanbul’da ben de seni gördüm! Ah, Rıfat, hiç bir şey demiyorum. Fakat son görüşümüz diyorsun. Sadece şunu derim: Ya ben? !
Rıfat. Zühre, bu gün bütün Türk dünyası Türklerin namusu ve haysiyetini ayaklar altına almak isteyen canavarlara karşı savaşmayı senden talep ediyor. Vatan uğruna ölüm olmasaydı, yüksek dağlar, derin dereler bizi bir birimizden ayıramazdı. Fakat böyle bir günde ki, bütün Türklerin kaderi belli olacak, damarlarında Türk ve İslam kanı dolaşan bir Osmanlı sakin duramaz (çok uzaklardan top gürültüleri duyuluyor). Ah, Zühre! Artık savaş başladı, ben gidiyorum.
Zühre. Rıfat, git! Ben ve sen Edirne’ye ancak ölüm için gelmiştik, ama yüreğimdekilerin hepsini söyleyemedim. Git, eğer sonunda sağ kalırsan. . .
Rıfat. Zühre, toplar şiddetleniyor. Gidiyorum, bana yirmi yıl terbiye veren, kendi kucağında besleyen şefkatli bir anayı savunmaya gidiyorum. Ben bu gün, Azrail’in kara kanatlarını açtığı ve ölüm ve tufanların cilvekâr olduğu bir mekâna yüksek idealler ile çırpınan yürek götürüyorum. Varsın olsun. Gidiyorum, Zühre, elveda! (Gider. Zühre onu uğurlayıp geri döner.)
Zühre. İşte Türk adını taşımaya layık bir aslan (odaya geçer, top sesi şiddetlenir .)
Halit. Sanıyorum ki tam altı aydır beklediğim şey bu gün olacak. Edirne alınacak. Bu gün Rıfat ölecek, savaşta ölmese de, ben onu öldüreceğim ve bu gün Zühre benim olacak.
Kemal. Halit, bu zamana kadar ben seninle her yere gittim, birlikte çok suç işledik. Ben bir Arnavut’um, Türkler bana zulüm ettiler. Ben de onlardan intikam almak için geldim. Ama yine de arada bir din bağlılığı olduğundan yüreğim fazla dayanamıyor. Halit, bu son dakikadır, gel yaptıklarımızdan tövbe edip vatan yolunda dökülecek bir damla kanımızla belki bu suçları temizleyelim. Halit, biliyorsun ki, Türkler benim meşru haremimi çaldılar ve ben de bunlara karşı Türklere bir darbe indirmeği düşünmüştüm.
Halit. Fakat sen Türklere darbe indirmek için daha çok fırsatlar bulursun. Ama sen ufak şeylerle uğraşıyorsun.
Kemal. Ben bütün Türklerin mahvolması için yemin etmişim. Fakat şimdi, eskiden olmuş bir yanlış ve noksanlık için dindaşlarımın namusunu yunanlı ayağına atmayı vicdanım bana uygun görmüyor. İşte, Halit, son dakikadır.
Halit. İhtiyarlayınca zayıf bir adam olduğunu büsbütün gösterdin. Sen intikam alacaksın, ola ki, unutursun ama ben seviyorum. O kızın muhabbeti beni bu işe mecbur ediyor. Versinler bana o dünya perisini, göndersinler beni ölüme. Gitmezsem, şerefsizim! İşte onun Rıfat’a gitmemesi için bu alçakça ihanete mecburum, Kemal!
Kemal. Halit, zaten biz de öyle bir ihanette bulunmadık ki. (dışarı.) Mahkemeden kaçamaz.
Halit. Ah, Kemal, biliyorsun ki, bu kız İstanbul güzellerinin yıldızıdır ve ilk olarak bu kızı bana sen gösterdin. Onun arkasından İstanbul’dan buraya geldik. Şimdi onu terk edip beni ölüme mi davet ediyorsun? Hani, sen bu işte ölene kadar bana yardım edeceğini söylemiştin? ! Şimdi sözünde durmuyorsun? ! Sen git, fakat ben ondan vazgeçmeyeceğim. Bu toplar atıldıkça benim kalbim alevleniyor, o kanlar döküldükçe benim yüreğimin ıstırabı sönüyor. Seviyorum, ben onu seviyorum. Muradıma ermem ve onu tezvic etmem de yalnız Rıfat’ın ölümüne bağlıdır ki, onu öldürmeyi de bana yasaklıyorsun. Yalnız Bulgarların buraya gelmesi kalıyor ki, onlar gelince Tahsin bey beni her arzuma ulaştıracağına söz vermiştir. Ben o dakikayı bir vicdan azabı ve bir muhabbet ıstırabı içinde bekliyorum. İşte o dakika gelmiş, sen ise beni ölüme davet ediyorsun! Yok, yaptığım bu kadar ihanet ve suçlar yalnız onun için değil miydi? Evet, o da bu gün benim olacak. (top sesleri şiddetleniyor, Halit yüksek yere çıkıyor.) Bak, kapılardan içeri giriyorlar. Toplar imkân verirse, siz burada olun, ben ne olduğunu haber alayım (gidiyor.)
Kemal. Sen beni bir Arnavut bil. Fakat ben bir Türküm, sen benim Türklerden intikam aldığımı zannet, fakat ben senin kardeşinin intikamını senden alacağım. (Galip gelir.) Oğlum, sen benim burada olduğumu nereden bildin?
Galip. Gelirken Halit’e rastladım, Halit söyledi.
Kemal. Sen savaşa katılmadı mı ki, buraya gelmişsin?
Galip. Düşman savaşı durdurmuş ve teslim şartları sunmuştur. Fakat Şükrü Paşa hazretleri bence asla razı olmayacak. Adeta, bu adam, şu kara toprakları kendi hayatından daha çok seviyor ve son nefesime kadar Edirne’yi vermeyeceğim diyor yahu! Emin ol ki, baba. Kendisi katılıyor. İhtimal ki, savaş şu an yeniden patlar ve ben de size veda edeyim diye, izin aldım, geldim. Yolda da Halit’e rastladım, biraz da konuştuk.
Kemal. Oğlum, Galip! Sen Halit’le asla konuşma ve onunla yakınlaşma.
Galip. Baba, Halit, adeta, güzel ve iyi reftarlı bir gençtir. Niçin bana onunla görüşmemi daima yasaklıyorsunuz?
Kemal. Çünkü Halit haindir, casustur.
Galip. Öyleyse onu öldüreyim, fakat sen niçin onunla görüşüyorsun?
Kemal. Ben de hainim.
Galip. Seni de öldürürüm, böyle tehlikeli zamanda milletime ihanet eden her bir adamı lanetler, onu it gibi helak ederim (kılıcını çekmek ister.)
Kemal. Dur, oğlum. Ben millet haini değilim! Millet haini Halit’tir.
Galip. Öyleyse, ben onu hemen bulur, öldürürüm.
Kemal. Oğlum, onu ihanete ben mecbur ettim.
Galip. Neden?
Kemal. Çünkü ondan intikam almak istiyorum! Oğlum, Halit’in ihaneti ile kocaman Türkiye’ye bir şey olmaz ve onun yerine millete senin gibi kahraman bir fedai verdim! . .
Galip. Acaba, Halit’ten ne intikam almak istiyorsun? Söyle, bilmek istiyorum!
Kemal. Sonra, oğlum. Sen yiğitsin, bir kahramansın, böyle çirkin işlere karışma.
Galip. Hayır, hayır, anlamak istiyorum!
Kemal. Öyle ise, dinle! Oğlum, sen bilmiyorsun ama ben İstanbul’da büyük ve anlı sanlı bir adam idim. Genç bir kızı kendime para ile tezvic ettim. O kız ise Tevfik’e âşıktı ve Tevfik o kızı benim resmi haremim iken evimden alıp kaçtı ve bütün İstanbul halkını bana güldürdü. Bak, hâlâ da bana gülüyorlar. Ah, o günden beri intikam almağa uğraşıyorum. Bu Halit o Tevfik’in küçük kardeşidir. Çocukken bu evden firar etmişti. Bir gün kalabalık bir yerde buna rastladım, dikkatimi çekti, ahbap olup evime getirdim. Halit’in çocukken gömleği tutuşup yanmış ve onun eseri olarak, omzunda kuşa benzer bir iz kaldığını biliyordum. Bir bahane ile omzuna bakıp o izi gördüm. Halit olduğunu anladım. O zaman benim düşüncemde, başıma öyle intikam hissi geldi ki, bütün dünya hâlâ bu intikamın mislini görmemiştir. O, bana ana baba ve akrabasının kim olduğunu bilmediğini söyledi. O, epeyce darüleytamda okumuş, bir zamanlar haydutlara, kaçaklara katılmış, sonra onlarla beraber bir yemin edip, tövbe edip İtalya muharebesine asker olarak katılıp, gayet reşit ve zeki olduğu için çete subaylığına terfi etmişti. Şimdi anladın mı?
Galip. Onu öldürmekle intikamını alacağını mı sanıyorsun?
Kemal. Yok, oğlum! Benim intikamım daha dehşetli olacak. Buradaki hemşireyi tanıyor musun? İşte bu Halit’in öz kardeşidir. Ben onların bir birini tanımamalarını fırsat bilip, İstanbul’dayken Zühre’yi ona gösterdim. Buraya da onun peşinden geldi. Halit’i hainliğe ve Zühre’ye âşık olmaya ben sebep oldum. Beni gülünç ve rezil ettiklerine karşılık olarak bu neslin bütün dünyada lekelenmesini istiyorum ve bütün Türkiye’de sonra bu işimi bağırarak bildireceğim: Şimdi anladın mı?
Galip. Zühre? O masum kız suçlu mu?
Kemal. Evet, birkaç defa Halit Rıfat’ı habersiz öldürmek istedi, ben engel oldum. Çünkü Rıfat yiğittir, aslandır! Sen de onun gibi ol, fakat bizim işimize karışma.
Galip. Haşa! O, melek kadar masum bir kız. Sizin suçlarınızla bağlantılı olmasına ölene kadar müsaade etmem. Siz ölmeyi hak etmişsiniz, siz yok olmayı hak etmişsiniz.
Kemal. (oğlunun ayaklarına yıkılır.) Oğlum, ben senin babanım. Benim yüreğim intikam baskısıyla taşlardan daha sert olmuştur. Ben bir ihtiyarım, benden insan olmaz. Fakat son olarak babalık diliyle senden talep değil, rica ediyorum, çocuk gibi yalvarıyorum. Git, git Rıfat’la beraber ki iki kahraman olun, arkadaş gibi el ele verin, vatanı müdafaa edin. Ancak benim bu sırrımı kimseye açma ve müdahale de etme!
Galip. Sus, artık sen benim babam değilsin. (toplar atılır.) Ben kendi babamı vatan uğruna canını feda eden biri olarak görmek isterdim. Fakat sen alçak bir hainsin. Artık savaş başladı, ben gidiyorum ve eski oğlun olarak son iyiliğimi yapıp seni öldürmüyorum (Galip gidiyor, toplar atılıyor, Halit geliyor.)
Halit. İşte kaleye giriyorlar, Kemal! Son defa Şükrü Paşaya teslim olmayı teklif ettiler, ama o reddetti. Bak, Tahsin beyden onun birliğinden olduğum için kâğıt aldım. Bu evrakları Bulgar komutanları da imzalamışlar. Gidelim, artık zaman geldi.
Kemal. Of, Edirne, Edirne! (düşünür) Evet, zaman geldi, fakat acele etme, biraz daha beklemeliyiz.
Halit. Yahu, şehrin sokaklarında da tüfek, hatta top atışmaları devam ediyor (saklanıyorlar, sahnede bazen Bulgar askerleri, birkaç Türk askeri, bazen tersine olarak atışarak vuruşarak geçiyorlar. Bu arada birkaç Bulgar askeri Türk kızlarını sokakta sürüklüyorlar. Galip çıkıyor.)
Galip. Bırakınız! Galip sağ iken Türk kızlarının namusuna tecavüz olunmaz (Galip atışır vuruşur, ona kurşun isabet ediyor, o yıkılıyor.) Ah, öldüm! (ölür. Bir subay, birkaç asker hastaneye girip Zühre’yi dışarıya çıkarıyorlar. Tüfek atışları devam ediyor, ara sıra top sesi de duyuluyor.)
Zühre. Bırakınız beni, bırakınız beni)
Halit. (Çıkıyor.) Durun! (Zühre Halit’in yanına koşar)
Zühre. Oh, Halit! Sen burada mıydın? Bize onları yaklaştırma!
Halit. Korkma, Zühre! (Hücum eden subaylara kâğıt veriyor, subay alıp okuyor )
Subay. Affedersiniz, efendim, bilmiyorduk, demek siz Bulgar casususunuz?
Halit. Rica ederim bu kıza dokunmayın.
Zühre. (Geri çekilir) Öyle mi Halit, sen Bulgar casusu musun?
Halit. Ben seni kurtarıyorum, Zühre.
Zühre. Defol, alçak, benim casus yardımına ihtiyacım yoktur. Bırak öldürsünler beni!
Halit. Kimse seni öldüremez, benim sevgilimi öldürmeğe kimse cesaret edemez.
Zühre. Beni ancak erkekler sevebilir. Sen ki, şu kılıcı taşımağı hak etmiş değilsin, niçin taşıyorsun? Bana silah ver, ben kendimi savunurum. Ah, Rıfat, neredesin? Senin yoldaş dediğin herif casusmuş, casus! (Bayılır.)
Halit. Bana birkaç asker veriniz, bu kızı benimle yan odaya götürsünler.
Subay. Efendimin emrine itaat ediniz (iki asker Zühre’yi götürüyor.)
Kemal (çıkarken.) İşte intikamın basiti, düşmanın eli ile kendine harem etmek istiyor, ah! (Dışarıya, sokağa çıkıyor, oğlu Galip’i ölmüş görüyor.) Ah, oğlum, Galip! Vuruldun mu? Bak, işte Türk evladı, şanlı Türk kahramanısın, baban gibi alçak değil (Gider. Subay ve askerler İnci’yi dışarıya çıkarır. Birkaç Bulgar askeri sahneden koşar, Rıfat birkaç askerle onları takip eder ve sahneden geçerken İnci’nin ağlama sesini duyar, dönüp içeri girer.)
Rıfat. Durun, siz asker değilsiniz! Siz erkek değilsiniz, kadınlara tecavüz mü ediyorsunuz?
İnci. Rıfat, bırakma (Rıfat onlarla dövüşür, Bulgar subayı ile bir asker vuruşur, diğerleri kaçar.)
Rıfat. İnci, peki Zühre nerede?
İnci. Zühre’yi götürdüler.
Rıfat. Yarabbim, kadınlara güç kullanan bu alçaklar da kendilerine asker diyorlar! Ah, Zühre’yi götürdüler mi? Ah, Zühre! (çıkar. Şükrü Paşa birkaç Türk subayı Bulgar askerleri arasında gelir. Rıfat onları görür, durur.) Ah, Paşam! Sizin halinizi, en doğrusu, Türkiye’nin bu felaketini görmektense ölseydim daha iyi idi. Oh, bundan sonra ben artık yaşayamam. Bırakın, şu canavarlarla son nefesime kadar dövüşeceğim (hücum eder.)
Şükrü Paşa. Rıfat, yeter! Savaşı terk et, kendini boşuna öldürtme. Senin gibi kahraman gençler Türk milletine lazımdır. Ben kendimi çoktan helak ederdim, Fakat biliyorum, bir zaman gelir ki, Türkler lekelenmiş namuslarını kendi kanları ile yıkarlar. Ben o günleri görmek umuduyla intihar etmedim. Gerçi, hakikaten ölümden korkmuyorsan hayat güncündeki planları al, esaretten kaç, ölümden korkma, İstanbul’a ulaş! Fakat ihtiyar Kamil Paşaya ve korkak Nazım Paşaya değil, İttihat Terakki Cemiyetine teslim et. Şimdilik savaşı terk et ve dediklerimi yap. . .
Rıfat. Yapacağım, evet yapacağım! Şerefsiz hayat ölüm demektir, şerefli ölüm hayat! Yemin ederim ki, düşman kanı ile kızarıp yakuta dönmüş kılıcıma ve vatan yolunda madalya yerine göğsüme vurulmuş yaraya, bu günden sonra ya Rıfat karanlık mezarlar kucağına atılacak ve yahut Edirne mescitleri minarelerinde Bulgar haçları yok olup yine hilal parlayacaktır, hilal. . .
P E R D E K A P A N I R
İ K İ N C İ P E R D E
Olay İstanbul’da, Sultan Ahmet bahçesinde vuku buluyor, Halit ve Kemal konuşuyorlar. Birçokları gelip geçiyor.
Halit. Senin konuşmandan, Kemal, öyle anlaşıyor ki, sanki Rıfat’ın ölümü Zühre’yi teslim olmaya mecbur etmez, öyle mi? Fakat bence Zühre, nihayet, her şeyi unutup beni sevecek!
Kemal. Halit, sen çocuk gibisin, Zühre ise inatçı bir kızdır. Onu zor ve güçten başka hiçbir şey mecbur edemez. Sen o kadar çekingen davandın ki, Zühre’yi zorla teslim ettin. Kim bilir, belki de biz Edirne’ye gidene kadar Zühre fırsat bulup intihar edecek.
Halit. Fakat mümkün değil. Yanında sürekli bir kadın olacak, kapıları kilitli, bir asker bekçilik yapacak ve yanında da keskin bir silah yok. Böyle olduğu için kendine hiçbir şey yapamaz ve yaparsa da başkası da onu kurtaramaz. Zaten, kim sağ ki? Sadece Rıfat, o da kim bilir Edirne’nin hangi köşesinde ölmüş gitmiş. Ölmüş olmasa da, esir alınmıştır demek. Bir de biz İstanbul’da çok kalmayacağız ki. . .
Kemal. Doğru, biz çok kalmayacağız, zaten, bize havale edilen işler artık bitmiş demektir. Biz barış istiyoruz diye, tebligatta bulunursak da, birkaç kişiden başka herkes savaş istiyoruz diye, kıyamet koparıyorlar. Görüyorsun gençler, ihtiyarlar, kadınlar, hatta çocuklara kadar herkes yas tutup ’’Ya Edirne ya ölüm’’diyorlar. Barış isteyenler büyük ihtimalle, para ile tutulmuş harpçılar ve işsizlerdir. Kalanlar ise, demek olur ki, bütün Türkiye, Yüksek İttihat ve Terakki partisi ve Enver başta olarak heyecana gelip, hepsi bu gün ölüme hazırdırlar.
Halit. Her halde barış taraftarları da çoktur, nihayet bu gün ölüme hazırdırlar.
Kemal. Ben bu gün mitinge katılmayacağım. Zaten, bir az da hastayım.
Halit. Kemal! Bizim her birimiz ayda bin lira maaş alıyoruz. Fakat bize verilen işlerin hiç birine katılmıyorsun, insan söz verdi mi, onu yerine getirmelidir.
Kemal. Ben hastayım ve bir de Tahsin Bey bizi mecburi gönderdi. Sen bin lira değil, on bin lira da olsa da, kendi rızanla Zühre’den ayrılır mıydın? !
Halit. Kemal, biliyor musun seni dinlemediğim ve Zühre’yi zorla teslim etmediğim için çok pişmanım. Ne yapayım, ona taraf gidince, yüzüne bakınca sanki müthiş bir güç beni niyetimden sakınmaya mecbur ediyordu. Nedense onun yüzüne bakamıyorum, ama söz veriyorum ki, Edirne’ye ulaştığım gün senin sözlerini yerine getireceğim.
Kemal. Seni men eden güç cesaretsizliktir! İşte halk geliyor, artık ben gidiyorum (gidiyor. Molla Süphan ve bir başka kişi içeri giriyor. Halit birisine. )
Halit. Efendiler, yeni bir haber yok mu? Barıştan, harpten ne konuşuyorlar? Savaş yine devam edecek mi? (halk birer birer içeri giriyor. )
Molla Süphan. Yeni haberler yoktur, yalnız hükümet resmi olarak bildirmiştir ki, artık savaşı durdurmaya ve barış yapmaya mecburdur. Halkın da çoğu barış istiyor. Duyduğuma göre, şurayı vükela da çoğunluk barıştan yanadır. Kamil ve Nazım Paşalar bile. Hiç kimse harp etmek istemiyor.
Halit. Tabii ki, savaşı durdurmak gerektir, halkın gücü kalmadı, halk bitti. Ne zamana kadar savaşacağız? (türlü sesler )
Halk. ’’Böylelikle kaldık’’, ’’Bizden ne olur!’’, ’’Barış istiyoruz’’, ’’Savaş istiyoruz’’, ’’Savaş devam edecek! ’’
Halit. Efendiler, Bulgarlar şimdi Çatalca’dadır. Eğer barış yapmazsak İstanbul’u alıp bizim hepimizi öldürürler, her şeyimizi alırlar. Ne zamana kadar biz savaşacağız? İstanbul Edirne’den dayanıklı mı olacak? Edirne’yi aldılar, İstanbul’u almak mümkün değil! ? Halk, gelin hep birlikte barış talep edelim!
Halk. ’’İstemiyoruz! ’’, ’’Yaşasın barış’’, ’’Yaşasın savaş! ’’
Molla Süphan. Hazretler, bizim artık savaşma iktidarımız kalmadı.
Halkten biri. Para almaya var mı?
Molla Süphan. Oğullarımız kırıldı, analarımız yavrusuz, kızlarımız kardeşsiz ve oğullarımız babasız kaldı, aç susuz feryat ediyorlar. Acaba, bu ne zamana kadar devam edecek, ne zamana kadar savaşacağız?
Biri. Edirne’yi geri alıncaya kadar! ’’Ses yapma! ’’, ’’Biz halkı tanıyoruz’’, ’’Siz çok anlıyorsunuz, eski baykuşlar’’.
Molla Süphan. Eğer biz barış yapmazsak, İstanbul’u alacaklar, o zaman daha da kötü olur. Biz hükümetten çok bilemeyiz ki, hükümet barış istiyor.
Halk. Hükümet korkuyor.
Molla Süphan. Hayır hükümet korkmuyor, hükümette bizim için korkuyor. . .
Halk. ’’Bizim için korkmasın! ’’, ’’Kim savaş istiyorsa gitsin savaşsın, biz barış istiyoruz’’.
Molla Süphan. Hükümet biliyor ki, barış olmazsa Türkiye olmayacaktır. Kafasında az çok akıl olanlar, âlim kimseler barış istiyor. Bizim görevimiz hükümeti idare edenleri dinlemek ve onların sesine ses vermektir. Barış istemeyen, savaş talep eden yalnız, yalnız İttihadı tenezzül mü, İttihadı terakki mi? Onun başına toplananlar, birkaç kanı kızgınlar, hiçbir şey dert etmeyen gençler ve çocuklardır. Efendiler, kendi mukadderatımızı bir takım çocukların eline vermeyiniz, bizi felakete sürüklüyorlar.
Halk. Çocuk sizsiniz, doğru değil! Defolsun konuşan! .Devam ediniz. Biz Edirne’yi istiyoruz (vükela şurası karşısında karışıklık. Rıfat geliyor)
Rıfat. Durunuz, ey gafiller. (Halit bir tarafa çekiliyor.)’’Barış istiyoruz’’ kelimelerin arkasında ne kadar felaketler saklandığını biliyor musunuz? Siz Edirne’de masum Türk kızlarının namusları savaş canavarlarının kaba ellerinde çiğnendiğini görmediniz? Siz Edirne’de hilalin minarelerden indirilip çamurlara çarpıldığını görmediniz? Acaba, barış istemekle, yaşamakla daha neler görmek istiyorsunuz? Size diyorum: Ey düşman çarıkları altında sefilce yaşamak, rezilce sürünmek için barış isteyenler, ölümden korkanlar evlerinde saklansınlar. Fakat Osmanlı’nın istikbali bize bağlıdır. Biz gençler ya Edirne’yi geri alacağız ve yahut da Edirne istihkâmlarının korkunç uçurumları önünde son ferdimize kadar hayatımızı feda edeceğiz.
Halk. Yaşasın savaş! (Mustafa içeri giriyor.)
Mustafa kaptan. Efendiler! Bu gün Türkiye âlemi bir vücut gibi ’’Ya Edirne, ya ölüm’’ diye feryat ediyorlar. Bu gün kocaman bir ulusun arzusuna, azmine karşı kimse sınır çekemez. Millet ve vicdanın derin köşelerinden konup gelen şu intikamın önünde devam edecek bir istihkâm tasavvur edilemez. Hükümet millet içindir ve milletin arzusunu yerine getirmelidir. Özellikle, böyle bir zamanda ki, düşmanlarımız bir birini çiğniyor. Onlar büyük Türkiye’yi ölmüş zannedip onun mirasını aralarında bölmek için boğuşuyorlar. Lakin biz onlara göstermeliyiz ki, Türkiye ölmemiş, onu korkaklar bu hale getirmişler. Türkler bundan daha kötü, daha ağır felaketleri görebilir, Türkler bundan daha derin uçurumlara düşebilir. Türkler daha güçlü düşmanlara rastlar, ezilir, dövülebilir. Fakat Türk milletinin yüreğinde uyanmış bu günkü intibah onu kıyamete kadar yaşatacak.
Halk. Doğrudur, yaşasın savaş!
Mustafa. İşte efendiler, hükümet barış istiyor, hükümet milletin arzusuna saygı göstermiyor, hükümetimiz korkaktır. Ben teklif ediyorum ki, bir araya gelelim. Şurayı vükelada barış ilanı hususunda müşavere yapalım. Edirne’yi Bulgarlara vermek istiyorlar. Şurayı vükelanın önüne gidelim. O hükümete söyleyelim ki, millet barış istemiyor, millet Edirne’yi istiyor ve son ferdine kadar ölmek istiyor.
Halk. Gidelim! Gidelim! Yaşasın savaş, savaş istiyoruz! (Enver Bey geliyor, konuşmağa başlıyor.)
Enver. Kardeşler! Ey birkaç aileden ibaret ufacık bir aşiretten kocaman Türkiye hükümranlığını kuran Sultan Osman’ın yavruları, bu gün Türkiye’nin secdegâhı olan Edirne düşmanların kaba çarıklarının altında ezilmektedir. Masum Türk kızlarının namusu düşmanlar ayağında çiğnenmektedir. Osmanlı hilali ayaklarda, Bulgar haçları Sultan Selim minarelerinde yürekleri delmekte iken, siz hâlâ ’’Barış yapalım’’, ’’Savaş yapalım’’diye düşünüyorsunuz? Acaba? Kanınız dondu mu? Ey sefalet uçurumu karşısında kendilerini kaybeden gafiller! Lekelenmiş namusla dünya üzerinde yaşamaya da hayat mı diyorsunuz? Hayır, namuslu bir Türk bunu kabul edemez. Ben böyle hayatı istemem, bu gün bütün Türkiye askerleri adına konuşarak diyorum: Ölümünden korkanlar namussuzdurlar, evlerine girip karılarının yanında saklansınlar. Fakat biz askerler, son ferdimiz kalana kadar savaşacağız. Edirne’yi geri alana kadar silahımızdan ayrılmayacağız ve bütün dünyaya bildirmeliyiz ki, Türk gençlerinin, Türk kızlarının, Türk askerlerinin yüreğinde bir ’’ideal’’, dilinde bir söz vardır: Ya değerli bir hayat ya da şerefli bir ölüm!
Halk. Savaş istiyoruz, yaşasın savaş! (Mustafa’ya )
Enver. Arkadaşlar, halkın Şurayı vükela binasının karşısına gitmesini sağlayınız. Ben de askerleri hemen oraya getirip hükümetten ya savaş etmeği veya istifa vermeği talep etmeliyiz.
Mustafa. Peki, efendim! (Enver gidiyor, Molla Hacıbaba içeri giriyor.)
Molla Hacıbaba. Hazarat! Çatalca askerlerinin ruhunu yükseltmeğe giden ulema heyetinin başkanı gibi, bu gün geri dönüp Çatalca askerleri tarafından Osmanlı hükümetine ve halka şöyle bir haber getirdim: İşte diyorlar ki, barış olamaz. Biz, Osmanlı askerleri, kılıçlarımızı açıp, kadınlar gibi düşmanlar önünde başımızı aşağı indirmeği kabul etmedik, biz muharebe istiyoruz. Son ferdimize kadar dövüşüp, ya şerefli yaşarız veya şerefli ölenden sonra düşmanlar bizim cesetlerimizin üzerinden atlayıp İstanbul’a girerler. O zaman bütün dünyaya ve Avrupa’ya da ispat olur ki, Osmanlılar kendi şeref ve namuslarını kendi hayatlarından çok seviyorlar. Biz Osmanlı askerleri, sağ iken Edirne alınıncaya kadar savaşacağız. Biz Edirne’yi istiyoruz. Onu da diyorlar ki, hükümet şerefsiz bir barışa ikdam ederse, o zaman biz hepimiz toplarımızı İstanbul’a doğru götürüp bütün İstanbul’u bir dakikada yerle bir edip bir harabeye çeviririz. Hazarat! Bakın, bakın asker kardeşlerimiz ne istiyorlar. Daha doğrusu, kardeşler, ben de diyorum: Bu gün Türklüğün namusu ayaklar altındadır, Himmet vaktidir. Ecdadımızın kemikleri düşman çarıkları altında çiğnenmektedir. Kardeşler! Çatalca’da asker kardeşlerimiz son nefeslerine kadar pençeleşmektedirler. Biz de onların imdadına yetişmeliyiz. Biz bu gün bütün dünyaya göstermeliyiz ki, biz Müslümanlar yaşamak istiyoruz ve şerefli bir hayat için de ölürüz. Gerek bu gün gençlerimiz, ihtiyarlarımız ellerine silah ve askerlerimiz mitralyözlerini, kızlar, çocuklar elinden ne gelirse, kadınlar erkek elbisesi giyip ve ruhanilerimiz de kendi sarıklarını boyunlarına salıp Çatalca askerlerinin yardımına ve Edirne imdadına gitmeliyiz. Kardeşler! Bak, vatan yolunda şerefli ölüme ilk önce ben gidiyorum.
Kaptan. Gidelim! Gidelim! (gidiyorlar, Halit ve Kemal içeri giriyorlar )
Halit. Kemal gördün mü? Rıfat’ı gördün mü? İşte bütün hesaplarımız bozuldu. (Halk Mustafa ve Rıfat’ın arkasından meclisin karşısına gider. Bakar) Görüyor musun ahali gittikçe onlara katılıyor, izdiham daha da artıyor. Rıfat Edirne’yi geri alıp Zühre’yi bulmaya kararlı. Hala bu herifin öldürülmesini yasaklayacak mısın?
Kemal. Halit, sen sürekli çocuk gibi tedbirsiz iş yapıyorsun. Böyle bir izdihamın karşısında Rıfat’ı nasıl öldürürsün? Serçe gibi etini parçalarlar. İşte çare bul, görüyorsun ki, halk Edirne’nin istiklalini talep ediyor.
Halit. Ben hemen demedim mi? Bu gece ben ne yapmalıyım? Bu işin başında Enver Bey gibi ciddi bir adam var, belki, de Edirne’yi geri almayı başarır.
Kemal. Doğru ihtimaldir, Türklerin kanı coşmuş. Özellikle gençler öyle bir ruhta ki, Osmanlılar bu ruha mütenasip güçle demirden yapılmış kalelere kılıç indirseler, dağlara ses yayılacak ve o zaman, felaket Osmanlıların boğazına çıkıp onları ya hayat, ya ölüm demeğe mecbur eder, o zaman bütün dağlar, taşlar kılıç olup kemiklerine çırpılsa da, asla etki yapmaz.
Halit. Ya şimdi ne yapmalı?
Kemal. Rıfat’ı öldürmekten ve bu gibi şeylerden bir şey çıkmaz. Türklerin Edirne’yi geri almasından korku yoktur, zaten bizim işlerimizi kimse bilmez. Lakin Rıfat Edirne’ye gelirse, galiba Zühre’yi götürecek. Senin tek bir çaren varsa, o da bu gece İstanbul’dan Edirne’ye kaçmaktır. O, Zühre’yi bulsa da, birbirine yaklaşmazlar. Çünkü ismeti lekelenmiş bir kız utandığından kimsenin yüzüne bakamaz ve senin de işlerini kimseye söylemeyip, sürekli seninle kalmağa ve emrine boyun eğmeye mecbur olur. Edirne’de kalmak tehlikeli olursa, Zühre ile beraber Bulgaristan’a kaçarız.
Halit. İyi, öyleyse bu gece buradan çıkarız.
Kemal. Yine mi Zühre’ye karşı cesaretsizlik göstereceksin? Eğer bu defa da Zühre’yi kendine teslim etmezsen, o zaman ya Zühre kendini helak eder ve yahut Edirne’yi alırlar. Sözün kısası, işler doğru gitmez. Eğer beni dinlersen, Zühre, tabii ki, senin olur.
Halit. Yemin ederim ki, bu defa hiçbir his, hiçbir güç beni men etmez.
Kemal. Öyleyse gidelim, erteleme zamanı değil, gidelim. (kenara.). Bu defa artık her ikisinin de işi bitti. Gidelim, Halit (ayak sesleri geliyor ).
Halit. Bu ne sestir? Gelenler kim? Aha, anladım, Şurayı vükela binası karşısına gidiyorlar.
Kemal. Enver beydir. Kendi askerleriyle. Gel, Halit, tereddüt etme. Gerekirse, Zühre’yi teslimden sonra Rıfat’ı da Edirne yolunda gece… Anladın mı? Ve yahut subaylar önünde yüzüne karşı, onu ihanetle itham ederiz. Onun şerrinden, anlıyor musun? Hadi, gidelim.
Halit. Gidelim. Edirne’ye, Zühre’nin yanına gidelim! (Halit ve Kemal gidiyorlar. Enver Bey askerleri ile sahneden geçiyorlar. )
P E R D E K A P A N I R.
Ü Ç Ü N C Ü P E R D E
Olay Şurayı vükela binasında vuku buluyor, toplantı var. Kamil Paşa başkanlık yapıyor. Nazım Paşa, Nemazi Muhtar Paşa ve iki diğer bakan ve Şeyhülislam. . .
Kamil Paşa. Efendiler! Size bu gün müttefiklerden aldığım son notayı takdim etmek istiyorum (kâğıdı okuyor ). İşte nota. Fakat notada olan maddelerin size belli olduğunu göz önünde bulundurarak, yalnız bu son nota… Esasen, kabul edilen maddeyi okuyorum ki, bu da tabii hudut belirlenmesi hususundadır. Müttefikler son defa olarak Midiya Artos hududunu teklif ediyorlar ve ilave olarak diyorlar ki, 24 saat zarfından tarafımıza kesin cevap verilmezse, İstanbul üzerine yürüyecekler. Şimdi bu hususta kesin şekilde durumu kabullenip, barış taraftarıyım.
Nemazi Muhtar Paşa. Bu yalnız sizin fikriniz midir?
Nazım Paşa. Zaten mesele savaş ve barışa ait olduğundan ve harbiye nazırı olmak nedeniyle askerlerimize herkesten yakın ve onların halini herkesten fazla bildiğim için arz edeyim: Askerlerimiz artık savaşa muktedir olmadıkları için barış yapmağa mecburuz. Burada, işbu esaslara istinaden başka fikir olamaz, zannederim.
Muhtar Paşa. Bence, yalnız askeri işleri göz önünde bulundurmaktansa, bir o kadar da siyasi durumu ele alınmalıyız. Askerlerimizin zayıflığını ve yorgunluğunu inkâr etmemekle beraber, düşman ordusunun da bir o kadar güçlü olmadığını bilmeliyiz. Fakat bundan başka bir şey daha arz edeyim: Demin vükela hazretleri, müttefiklerin arasında ki ilişkilerin bir hayli gerginleştiğini buyurdu. Birkaç yerde müttefik askerlerinin birbiri ile çatıştıklarını da eklediler ve Türkiye’den zapt ettiği yerleri aralarında paylaşmak için muharebe olacağına da ihtimal veriyorlar. Anadolu’dan askerlerimiz daha yeni geliyor. Bir daha milletin: ’’Edirne’yi vermeyin’’diye bir tek vücut gibi talep ettiklerine istinaden, politik durum daha belirgin bir duruma gelinceye kadar barışı ertelemeği teklif ediyorum.
Birinci bakan. Müttefikler arasında muharebe olacak demiyorlar.
Muhtar Paşa. Fakat ihtimal dışında olmadığını söylediler.
Nazım Paşa. Arada olan politik akımlardan idare etmek veya birkaç serserinin sözleriyle milleti felakete sürükleyemeyiz.
Muhtar Paşa. Birkaç serseri değil, yalnız buradaki bakanlardan başka İttihat ve Terakki partisi, Mahmut, Şevket, Enver Paşa olmakla, bütün Türkiye savaş istiyor.
Nazım Paşa. Fakat millet felakete sürüklenirken bir köylüyü değil, bizi sorumlu tutacaklar.
Kamil Paşa. Efendiler! Ben fikrimi demin arz ettimse de, meseleleri bir az daha aydınlatmayı kendime vazife addediyorum. Ben siyasi durumdan bahsederken müttefikler arasında mutlaka bir savaş patlaması devam edecek, dedim. Ben yalnız meselenin müttefikler arasında kan döküleceğine bahis olacağının ihtimal ve ara sıra tokuşmalar, çatışmalar, yalnız askerler arasında olduğunu söyledim. Bu çatışmalar küçük şeylerdir. Siyasete o kadar da etkilemez. Fakat her halde iş yalnız müttefiklere kalırsa, aralarında muharebe olacağını cesaretle söyleyebilirim. Şunu da unutmamalıyız ki, arada bir Avrupa nüfuzu vardır. Zaten bizi Bulgar, Karadağ, Yunan harp ittifakı değil, Avrupa’nın siyaseti mağlup etti. Müttefikleri harbe sokan Avrupa ve bizi mağlup eden de Avrupa’dır. Bence, efendiler, bugün Edirne ve civarının Bulgarlar veya Yunanlarda kalması ile mesele bitmiş olmamalıdır. Bu meselelerin hepsi gelecekte derin düşünülecek ve her dakika beklenen dünya muharebesinde çözülecektir. Lakin şimdilik ihtimallere dayanarak milleti boşuna kırdırmak olmaz. Bunun yanı sıra bir de İttihat ve Terakki partisinin muhalif devrimci bir durum aldığını ve bir ihtilal yapma ihtimali olduğunu ilave ederek, bu mesele hususunda kesin bir karar almayı rica ediyorum.
Nazım Paşa. Artık müzakereye lüzum yok, yeni bir mesele değil ki… Barış kesin olmalıdır. Aksi takdirde İstanbul’u tahliye etmeğe mecburuz (Kamil Paşa sıra ile soruyor)
Kamil Paşa. Efendiler! Rica ediyorum, her kes kendi fikrini söylesin.
İkinci bakan. Mademki, harbiye nazırı askerlerin harbe hazır olmadıklarını buyurdular, artık kimle ve hangi güçle harp edeceğiz? Öyleyse onların şartlarını kabul etmeğe mecburuz.
Kamil Paşa. Peki, demek, zatınız hududun Midiya Artos olması ile barış şartlarının kabulü taraftarısınız. Zatınız, efendim?
Birinci bakan. Ben fikrimi daha dün dedim ve yeniden söylemeğe gerek yok, zannediyorum.
Kamil Paşa. Peki, demek taraftarsınız. Siz, efendim?
Şeyh. Demek, Edirne Bulgarlara kalıyor, öyle mi?
Muhtar Paşa. Evet!
Şeyh. Zavallı Türkiye, düşmanlarını kahkaha ile güldüreceksin. Dostlarını öksüz çocuklar gibi için için ağlatacak bir durumda bulunuyorsun.
Kamil Paşa. Siz, efendim.
Muhtar Paşa. Ben tarafsızlığı tercih ediyorum!
Kamil Paşa. Demek, çoğunluk kabul ediyor. Bu gün onlara telgraf gönderirim.
Şeyh. Demek, Türkiye’nin namusuna bir leke vurulsun deye, bu kâğıdı imzalıyorsunuz, öyle mi?
Nazım Paşa. Bizim gücümüz yoktur! Onlar galip durumdalar, biz ise mağlup olduk.
Şeyh. Ben her ne kadar sessiz kalmaya karar vermiştiysem de, artık devam edemem. Zira, milletin hali yüreğimi parçalıyor. Söylemeğe mecburum. Bizim gücümüz yok mu? Acaba, bütün Osmanlılar kırıldı mı? Acaba, düşman toplarına karşı yalın ayak, yalın el ile bağrı açık gitme cesaretine sahip olan Türkleri ölü mü sandınız? Askeri değerini bütün dünyanın alkışladığı Türkleri bir avuç Yunanlara mı mağlup ettiriyorsunuz? Acaba, mübelliglerin tebligatına rağmen ’’Ya hayat, ya memat’’, ’’Ya Edirne ya ölüm” diyen Türkiye’nin oğullarını düşmanın ayaklarına kapanacak kadar namussuz mu addettiniz? Ey Türkiye’nin mukadderatını ellerine alan Paşalar, milletin gazabından korkunuz! Ben sizi hain biliyordum fakat bu davranışları ihanetten daha beter addediyorum. Bu ihanet, hatta cinayet değil mi ki, Yunan hükümeti kendi büyükelçisini başkentimizden çağırırken siz Trakya’da olan iki muntazam orduyu terhis edip evlerine gönderdiniz. Acaba, bu ihanet değil miydi ki, yedi ay aslan gibi Edirne’yi savunan askerlerimize bu kadar zaman yardım yetiştiremediniz? Siz hain değilseniz bile korkaksınız. Korkaklar memleketi, milleti idare edemezler. Nazım, senin gibi Paşalara sahip bir millet bir avuç cereyanlara boyun eğer mi? Başaramıyor ve korkuyorsanız, çağırın milletin arasında olan kahramanları. Çağırın İtalya gibi güçlü bir hükümetin üç yüz binlik muntazam ordusunu. Bir avuç çıplak Arapla tarumar edip denizlere döken Enverleri, bırakınız onlar da milleti ya büsbütün mahvetsinler yahut şeref ve namusla yaşatsınlar.
Nazım Paşa. Bir millet idaresinin şeriat kadar kolay olmadığını biliyoruz ve hakaretinize karşı bir ruhani babaya saygı gereği cevap vermiyorum. Lakin her halde biraz nezaketle hareket etmenizi arzu ediyorum.
Şeyh. Benim yüreğim parçalanıyor. Evet diyorum ve ağlıyorum Türklüğün bu haline. Zavallı vatanım, bu beceriksiz ellerde mahvolup gidiyor.
Nazım Paşa. Hakaretinize hudut koymanızı tekraren rica ediyorum, efendim.
Şeyh. Sizin düşmanın hakaretine hudut koyduğunuz gibi, değil mi?
Nazım Paşa. Bir defa anlaşılmalı ki, memleket idaresi gibi ateşten işler kafadan atılan bir iş değildir. Biz milleti ateşin nutuklarla mahvedebiliriz. Mademki, gücümüz yoktur, barış yapmalıyız.
Şeyh. Hayır, gücümüz var, onu kullanamıyorsunuz (dışarıdan ses geliyor. ’’Yaşasın savaş, kahrolsun barış! ’’ )
Kamil Paşa. Bu mesele artık bitti, durum kabul olundu, daha tartışmak gerekmez.
Nazım Paşa (Yaver’e). Cemal bey, bakınız dışarıdan gelen sesler nedir? (Yaver gidiyor )
Kamil Paşa. Hemen barış durumunun kabulü hususunda müttefiklere telgraf göndereceğim (Yaver içeri giriyor. )
Nazım Paşa. Nedir o? . .
Yaver. Efendim, Şurayı vükela binası ahali, öğrenci, asker, kadın, çocuk ve ihtiyarlar tarafından araya alınmıştır.
Kamil Paşa. Şurayı vükelanın önünde toplanmanın yasak olduğunu bilmiyor musun? Ne istiyorlar?
Nazım Paşa. Bak, ne istiyorlar? ! (Yaver gider. )
Halk. Yaşasın harp, kahrolsun sulh! (Yaver gelir.)
Yaver. Hepsi’’ Yaşasın harp, kahrolsun sulh! ’’ diye bağırıyorlar ve bir kişi ’’Milletin temsilcisiyim’’diye içeri girmeye izin istiyor.
Nazım Paşa. Kimmiş?
Yaver. Mustafa kaptan.
Nazım Paşa. De ki, Şurayı vükelaya kimsenin girmesine izin verilmez (Yaver gider ve gelir ).
Yaver. Paşa hazretleri, ısrar ediyorlar.
Nazım Paşa. Bekçi takımına emret, silah gücüyle gösteriyi dağıtsınlar. . .
Yaver. Baş üstüne, Paşam (gidiyor. )
Ses. Yaşasın!
Kamil Paşa. Nazım efendi! Rica ediyorum, milleti susturunuz (Nazım Paşa pencereden )
Nazım Paşa. Efendiler! Ne istiyorsunuz?
Halk. Biz savaş istiyoruz, barış istemiyoruz. . .
Nazım Paşa. Efendiler, biz barışı kabul ettiğimizde bir esasa dayanıyoruz. Osmanlı devletinin son siyasi durumu ve askerleri…
Halk. İstemiyoruz! Savaş istiyoruz, savaş. . .
Nazım Paşa. Eğer dinlemeyecek olursanız ve eğer talebinizde ısrar edecek olursanız, ben askeri güçle sizi…
Halk. İstemiyoruz. Kahrolsun barış, yaşasın savaş! (bu an Mustafa kaptan elinde tabanca içeri giriyor ve tabancayı Kamil Paşaya doğru tutup, bir kâğıt uzatarak )
Mustafa. Millet sizi istemiyor! İstifanızı yazınız!.. (Kamil Paşa kalemi almak isterken Nazım Paşa arkasından bir kişinin, yani Mustafa’nın geçtiğini hissedip, döner. Onu görür görmez tabancasını ona çevirir. Arkadan Nazım Paşaya ateş açar. Enver ve Rıfat içeri girer. Nazım, Mustafa ve Yaver düşerler. Rıfat Kamil’e tabanca çekerek)
Enver. Millet sizi istemiyor, siz milleti yaşatmıyorsunuz, siz milleti idare etmiyorsunuz. İstifanızı yazın! (Kamil Paşa imza atıyor, bakanlar öteki odaya çekiliyorlar.)
Şeyh. Yaşayınız, oğullarım! Yaşayınız!.. Gelin şu kahraman alnınızdan öpeyim (Enver’e) Enver, bu gün millet sizden imdat istiyor. Oğlum, Allah kolunuza güç versin. (Öpüyor, halk dışarıda sesler çıkarıyor. Rıfat Mustafa’nın yanına, Enver pencereye doğru gidiyor. Şeyh Enver’i takip ediyor.)
Rıfat. Zavallı Mustafa! Millet ve vatan uğrunda!
Enver. Kardeşler! Korkak Kamil Paşa kabinesi yıkıldı, onun bütün Türkiye’nin namusunu lekelemek, ecdadımızın medfeni olan Edirne’yi Bulgarlara vermek için imzaladığı kâğıdı işte önünüzde parçalayıp ve ayaklar altında eziyorum. Artık bu günden kendi gölgesinden korkan Kamil Paşa kabinesi değil, vatan ve millet uğrunda hayatını feda etmeğe hazır olan İttihat ve Terakki partisinin en faal kişilerinden Mahmut Şevket Paşa kabinesi iş başına geçecektir ve eminim ki, bu gün hükümet hiçbir şeyden korkmaz ve bütün varlığı ile millet secdegahı olan Edirne’nin medet ve yardımına güç verir.
Halk. Yaşasın İttihat ve Terakki! Yaşasın Enver Paşa! Yaşasın harp komutanlığı!
P E R D E K A P A N I R
D Ö R D Ü N C Ü P E R D E
Olay Edirne’ye giden ve her iki tarafı orman olan bir yerde vuku buluyor. Uzaklardan Edirne istihkâmları ve minareleri gözüküyor. Askerler çadır kurmuş. Sabaha az kalmış askerlerin bir kısmı çadırlarda, diğer kısmı da dışarıda uyuyor. Rıfat’ta açık havada uyumuş ve sayıklıyor.
Rıfat. Hayır, ben yorulmadım. Vatan uğruna çalışmaktan insan yorulur mu? (sessizlik) Asker, süngü tak, ileri… Korkmayın, kardeşlerim, ileri. Allah. Halit! Hain! Sağ taraftan düşmana doğru hücum! Allah. Düşman bozuldu. İleri, kardeşler. . . (Halit yavaş yavaş geliyor )
Halit. Ah. Uyumuş, çocuktan ihtiyarlara ve kızlardan tutun ihtiyar kadınlara kadar bütün Türkiye silaha sarılmış, işte benim de kalbim uyuyor… Evet, biçareler üç gündür duraklamadan yol geliyorlar. Buna insan tahammül eder mi? Oh, ne güzel şey vatan için savaş, ne uludur vatan sevgisi. Ben alçağım, ben hainim. Yok, Rıfat beni öldürecek! Hayır, emin ol! Sen silahını benim için hazırlasan da, benim silahım artık sancılıyor. (ona taraf gidiyor, bıçakla vurmak isterken kâğıdı görüyor.) Bu kâğıt ne mektubu? (okuyor.) ’’Kardeşim Rıfat beye! Azizim, kardeşim! Sizin Şükrü Paşanın Edirne’den İstanbul’a firar ettiğini duydum ve başka birisinin de firar edeceğini bilerek, bu mektubu size gönderiyorum. Kardeşim, Bulgarlar bize vahşicesine muamele ediyorlar. Kardeşim, Zühre’yi Halit zorla kendi evine götürdü. Evet, arkadaşın Halit casusmuş. Bineva sanki hapiste saklanıyor. İşbu mektubu size gönderen, sizi bacı gibi seven, düşman esiri; İnci. Birader, Allah aşkına, bize bir çare… ’’Ah… Bütün dünya bana casus diyor. Rıfat merttir, onu her kes seviyor, bense casus! Ya ne yapmalı? Ah, aşk budur. Niçin Kemal’e kandırılıp Rıfat’ı öldürmeğe geldim? (Rıfat sayıklıyor. )
Rıfat. Halit, sen casussun! Sen hainsin! Hainlerin cezası budur, al!.. Geber, alçak…
Halit. Ha, ha, ha… Uykuda, uykuda beni öldürürsün, senden önce ayıklığımda ben seni öldürürüm (Rıfat’a taraf gidiyor. Rıfat sayıklıyor, Halit duruyor. )
Rıfat. Korkmayınız, kardeşler! Son tepedir! Hücuma. . .
Halit. Bak, işte hayat buna derler. Mertlik, yiğitlik budur. Uykuda da vatan mücadelesini unutmuyor. Ah. Böyle bir kahramanı hainlikle öldürmek olur mu?! Ah, artık ben de alçaklıkla yaşamak istemiyorum. Ben mertliğin, erkekliğin ne olduğunu şimdi anladım. Her kes bu gün vatan için ölümü kendine bir saadet zannediyor. Ben niçin hain olayım?
Rıfat. Düşman kaçıyor, takip ediniz! Hadi kardeşler. 5. bölük, hücuma, Allah, Allah! Oh, yaralandım. Zararı yok, ufak bir şey!
Halit. Ah! Yeter, hain (kılıcını kınına koyar) Rıfat!
Rıfat. Halit! Zannediyorsun ki, ben bilmiyorum, hayır biliyorum, sen hainsin.
Halit. Rıfat, ben hainim, doğrudur! Beni öldür, Fakat öldürmeden önce birkaç kelime konuşmama müsaade ediniz. Rıfat, doğru, ben haindim. Lakin bu gün kendi kabahatimi anladım. Fakat bu günden sonra ben de senin gibi mert olmak istiyorum. Rıfat, beni affediyorsun, değil mi? Ben de vatanım için yiğitler gibi ölmek istiyorum. Rıfat, beni affediyorsun, değil mi?
Rıfat. Masum bir Türk kızını düşman eliyle kendi hanesine götüren bir haini de affetmek olur mu?
Halit. Ah, Rıfat, ne yapayım, seviyorum, senin sevdiğini ben de seviyorum ve beni de her bir ihanete sürükleyen yalnız o sevgidir. Seviyorum o kızı.
Rıfat. Şu an benim gözümde vatandan başka hiçbir şey yoktur. Peki, onu seviyorsan benim yanıma niçin geldin?
Halit. Ben seni öldürmeğe geldim. Lakin senin vatana olan muhabbetin ve mertliğin beni fikrimden büsbütün taşındırdı. Artık ben de mert olmak istiyorum, ben de size katılıp vatan yolunda ölüme gitmek istiyorum.
Rıfat. Peki, mademki, sen günahını itiraf edip onu temizlemek için vatan uğruna ölüme gidiyorsun, git, binlerle hususiyet vatanımda yaşayan Türk umumiyetine feda. Ben vatan için ölmek isteyen bir Türkü atmak istemem ve artık sana dokunmam.
Halit. Ben önceleri seninle arkadaştım, şimdi kardeş oldum. Biliyorum, sen vatan uğruna kesin ölüme gidiyorsun ve hiçbir şeyden korkmuyorsun. Yüzde 99 sağ kalman tehlikededir.
Rıfat. Halit, ne olsun! Yoksa beni de kendin gibi savaştan çekindirmek mi istiyorsun? !
Halit. Hâşâ! Sen ölüme gidiyorsun, git! Tanrı biliyor ki, ben de ölüme gidiyorum. Fakat ya hiç birimiz savaşta ölmezsek, sonra?
Rıfat. Ne demek istiyorsun?
Halit. Ben, Rıfat, Zühre’yi seviyorum ve biliyorum ki, sen de onu, o da seni seviyor. Bu iki rakibin birisi bu dünyadan yok olmalıdır. Ya sen ya ben. Zühre bana kalmazsa, sana da kalmasına razı olmam. Dünya ne kadar geniş olursa olsun, ikimizi yerleştiremez. İkimizden birimiz mutlaka ölmeliyiz, ya sen, ya da ben. Fakat alçaklıkla, hainlikle değil, mertlikle Zühre ikimizden birinin olmalı.
Rıfat. Halit, öyle ise dinle: Şimdi ikimiz de savaşa gidiyoruz. Her ikimiz savaşta ölürsek, ne ala. Birimiz ölüp diğerimiz sağ kalırsak, Zühre onu istese onun, başkasını sevmiş olursa, sağ kalan kendi azabına katlanıp, Zühre’ye her bakımdan yardımda bulunmalı. Yok, eğer her ikimiz sağ kalırsak, bir düello yaparız. O zaman talih kime yar olsa, Zühre onun olur, anlaştık mı?
Halit. Pek iyi. İşte delikanlılık buna derler, öyle de olsun.
Rıfat. Artık karara bağladık, demek!
Halit. Evet, hadi, şimdi uyu. Biliyorum, üç gündür gece gündüz demeden yol gelmişsiniz. Ben ise gidiyorum (Halit gidiyor).
Rıfat. Allahaısmarladık. Zavallı ne yapsın? Metin bir terbiyesi yok, ufacık bir şeyden başka eğitim gördüğü yok, Fakat ne olursa olsun, yine damarlarında olan Türk kanı kendisini iyice gösteriyor. Uyuyayım mı? Ama zannediyorum ki, artık hava soğuklaşıyor, şu an askerler uyanır. (Bir subayın geçtiğini görüyor.) Nereye gidiyorsun, Ziya?
Ziya. Başkomutanlığa, efendim!
Rıfat. Ne olmuş?
Ziya. Merak edecek bir şey yok, efendim!
Rıfat. Ne o? Söyle, niye acele ediyorsun? Savaş sırrı olmasın?
Ziya. Hayır, efendim. Bizimkilere bir adam yaklaşmış, askerlerimiz arasından çıkıp acele Edirne’ye gidiyormuş. Kendisi Türk subayıyım diyor. Ama sahiden Türk gibi konuşuyor fakat hangi bölüğe ait olduğunu bilmiyoruz. Herif enteresan bir şey, efendim. Casus zannediyorum, ama kendisi Türk. . .
Rıfat. Subay elbiseli miydi?
Ziya. Subay elbisesinde, Fakat Edirne’ye gidiyor. Bir emir götürdüğü yok, bir bölüğe mensup olduğu yok, başıbozuklulardan da değil, zaten resmi elbisesi de çok enteresan bir şeydir. Şüpheli bir adamdır.
Rıfat. Ah. Ben onu tanıyorum. Canım, o şüpheli bir şahıs değil.
Ziya. Nasıl değil, efendim!
Rıfat. Az önce benim yanımda idi. Askerlerimize bir zarar gelmez. Yalnız benimle özel bir işi vardı.
Ziya. Herif, özünü, sözünü kaybetmiş, vallahi, o şüpheli bir adamdır.
Rıfat. Hayır, hayır. Efendim, değil, ben iyi biliyorum. Emret, onu bıraksınlar.
Ziya. Bu yüzbaşı olarak emrediyorsanız, itaat etmek borcumdur, ama bir arkadaş gibi söylüyorsanız, kabul edemem, efendim.
Rıfat. Hayır, sözlerimi bir yüzbaşı emri hesap et! Söyle bıraksınlar.
Ziya. Baş üstüne, efendim (gidiyor ).
Rıfat. Herifi ’’casus’’ diye yakaladılar mı? Kumandan yetişmemiş askerler onu parçalar (Ziya geliyor ).
Ziya. Bıraktım, efendim.
Rıfat. Peki, işin yoksa, otur, biraz konuşalım.
Ziya. Hiçbir işim yok, efendim. Yalnız uykusuzluktan gözlerim kararıyor. Uyursam, artık korkmam zannediyorum. Hem de açım, efendim.
Rıfat. Yolda oturmadık ki, yemek de yiyelim. Öyle bir hızla geliyorduk ki. .
Ziya. Fakat ağırlıkları da yetiştiremediler. Adeta bir lokomotif hızıyla gidiyorduk. İstesen de yemeğe bir şey yok ki. Hepsi arabalarda…
Rıfat. Şimdi askerler uyanır, açım dedin, yarım ekmeğim var. Ben de savaştan önce az da olsa yemek istiyorum (çıkarıyor, yarısını Ziya’ya veriyor .)
Ziya. İstemiyorum, efendim, siz aç kalırsınız.
Rıfat. Hayır, hayır, arkadan yemek ulaştırırlar. Benim de yüreğim acele ediyor. Bölükte şu neferi biraz da olsa hasta görüyorum, ona vereceğim. Ama uyandırmak istemiyorum, zavallı yorulmuş. Fakat uyumaktansa yemesi daha iyi, onsuz da şimdi kalkacak. Hasan! (Hasan atılıyor )
Hasan. Efendim!
Rıfat. Uyumuştun?
Hasan. Hayır, efendim!
Rıfat. Niçin?
Hasan. Savaşa gitmeğe acele ediyorum, efendim, uyumuyorum.
Rıfat. Yoruldun mu?
Hasan. Hayır, efendim.
Rıfat. Üç gündür ki, yol geliyor, hem de hastasın, biliyorum.
Hasan. Zararı yok, efendim! Alıştık, bu bir askerlik.
Rıfat. Açsın, değil mi?
Hasan. Hayır, efendim!
Rıfat. Bir şey yedin mi?
Hasan. Hayır, efendim!
Rıfat. Yarım ekmeğim var, sana vermek istiyordum.
Hasan. Teşekkür ederim, efendim, istemem, efendim.
Rıfat. Niçin?
Hasan. Zatınız aç kalırsınız, efendim, ben onsuz da şimdi, inşallah, şehid olacağım, artık ne yiyeyim? Cennette yerim.
Rıfat. Hastasın, yemezsen yürüyemezsin.
Hasan. Hayır, hasta değilim, efendim. Allah yediriyor. Askerlikte her şeye alışığız.
Rıfat. Koşabiliyor musun?
Hasan. Hay hay, efendim!
Rıfat. Koş da bir bakalım?
Hasan. Baş üstüne, efendim, bu tarafa mı? (Edirne’yi gösteriyor. )
Rıfat. Bu tarafa koşamaz mısın?
Hasan. Koşarım, efendim! Lakin Edirne bu tarafta ha, işte gözüküyor. Koşayım mı, efendim?
Rıfat. İstemez, al ye. Yarın gâvurlar ile iyi dövüş.
Hasan. Gâvur ne ki, efendim? Onsuz da yüzünecen vermem vallahi, efendim.
Rıfat. Niçin, onlar senin gibi asker değil mi?
Hasan. Hayır, efendim, onlar top mermisinden korkuyorlar, kaçıyorlar.
Rıfat. Sen mermiden korkmuyor musun?
Hasan. Hayır, efendim, ecel kurşunu bir tanedir. Alnında ne yazılmışsa o olacak.
Rıfat. Onların alınlarında yazılmamış mı?
Hasan. Bilmem, efendim! Gavurların alnında yazılıyor mu? Fakat yazılsa da, onlar gavurdur. İnanmazlar ki, işte ona göre de onlar korkuyorlar. Biliyorlar ki, ölseler cehenneme gidecekler. Benim içinse fark etmez, şehit olsam da, cennete gideceğim, efendim! Cennete gitmeği kim istemez? (borazan çalınıyor ). İşim yok mu, efendim, borazan çalınıyor.
Rıfat. Yok, gidebilirsin (Hasan kaçıyor, silahını takıyor .)
Ziya. Bana da müsaade ediyor musunuz, efendim?
Rıfat. Hadi, beyim, buyurunuz. Şehit olmazsanız, görüşürüz. (Ziya gider). Askerler, silah başına! (Enver içeri giriyor.)
Enver. Hazır mısınız, oğullarım?
Askerler. Ölüme hazırız, efendiler!
Enver. Oğullarım, kardeşlerim! Biliyorum, bu üç günde büyük eziyetler çektiniz. Fakat ne yapalım? Biz hainlik kastinde değiliz, yalnız ayaklar altına alınmış namusumuzun iddiasına çalışırız, görüyor musunuz şu önünüzde semalara yükselen minareleri? Onlar bizim şanlı ecdadımızın medfenidir ki, hâlâ düşman ayaklarında ezilsek de, onlar size haklı olarak nifrin ediyorlar. Diyorlar ki, biz sizin için büyük Osmanlı memleketi kurduk, biz Türk bayrağını göklere kaldırdık. Fakat siz bizim kemiklerimizi bir avuç Bulgar canavarlarına çekan ettiniz. Biz, bu gün onlara ispat etmeliyiz ki, bizim damarlarımızda olan Türk kanı donmamış, o kan Rezalet kabul etmez. O kan bütün Türklerin düşmana karşı boyun eğmesine yol vermez. Kardeşler, bu gün bütün Türk âlemi gözünü bize çevirmiş. Bizden ayaklar altına alınmış hukuklarının, şereflerinin geri alınmasını talep ediyor. Bu gün memleketin umudu yalnız sizedir. İşte vatan secdegahı Edirne’ye bakınız. Düşman önünüzde, silah elinizde, şu imtihan meydanında Türklüğünüzü bildirmelisiniz. Hadi, kardeşler, ileri gideceğiz, Edirne’ye doğru! (geçiyor. Muhammet Emin elbisesinin bir kolunu giymiş, başı açık, yalınayak başıbozuklarla geliyor ).
Muhammet Emin. Kardeşler! Düşman Allah’ın şamarını yiyerek yıkılmak üzere, şanlı ecdadımız sizden yardım beklemekte, memleket sizden umut etmekte, bacılarınız, anneleriniz ellerinde Kur’an asıl yaşlı gözlerle sizlere dua etmektedirler. Herkes sizden yardım diliyor. Dediğiniz yerlerden bütün Türklük, göklerden bütün melekler, Edirne’nin kutsal toprakları altında şanlı ecdadımız hepsi bir sesle diyor:
Arş, askeri islam, ulu Kâben gidiyor, arş!
Azminde Muhammet sana, Allah sana yoldaş!
Rıfat. Silah omuza, ileri, marş (gidiyorlar ).
Muhammet Emin.
Bulgar çarığı, kabri Süleyman’a mı baksın?
Yunan haçını minberi Eyyuba mı taksın?
Harpler ayağı zilli kerameti mi silsin?
Arş, İslam askeri, ulu Kâben gidiyor, arş!
Azminde Muhammet sana, Allah sana yoldaş!
(Perde kapanınca Muhammet Emin konuşur ).
P E R D E K A P A N I R.
B E Ş İ N C İ P E R D E
Olay Edirne istihkâmı karşısında vuku buluyor. Tarafsız bir bölgede iki Bulgar subayı konuşuyorlar.
Vasili. Ama diyorlar ki, bu defa Türklerin ruhu pek yüksektir.
Dimitri. Türklerin ruhu yüksekliğinden düşmese de, bizim askerlerin ruhu daha da düşecek. Çünkü bir taraftan Balkan devletleri bizim üzerimize hücum ediyor, diğer taraftan da bizi yardımımıza gelen Rus kazakları terk ediyor. Hatta Rus doktorları bile yaralıları bırakıp: ’’Biz kardeşkanı akıtanlara yardım etmiyoruz’’ diye gittiler. Haklıdırlar da, sanki bu yerleri silah ile bölemezlerdi. Teme. . .
Vasili. Boş versene, canım, onların bize yardım göndermeleri gerçekten de bize yardım amacıyla değil, belki Türklere bir darbe indirmekti. Siyaset din, mezhep takip etmez. Yalnız herkes kendi siyasetini, kardeşinin ölümü pahasına olsa bile, yapmalıdır.
Dimitri. Fakat her halde onlar Türkleri bize mağlup ettiler ve biz de onları dinlemeliyiz (Halit gözüküyor ve saklanıyor.)
Vasili. Zaten bir subaya yakışmayan konuşmalar yapıyorsunuz. Bak, ne oluyor, Avrupa’da karşı karşıya savaş durumunda olan iki ittifaktan biri, Rusya başta olarak, kendi siyaseti icabı olarak bizi birleştirip Türkiye’yi yıkmak istedi, öteki ittifak da Almanlar başta olarak, kendi siyaseti icabı olarak bizi vuruşturdu. İşte biz. . .
Dimitri. Boş versene, canım! Siyaset bizim nemize gerek. Bırak onunla bizden büyükler, Radiko Dimitriyevler, İvanovlar uğraşsınlar. Biz ufak bir subayız, yalnız askerlikle uğraşmalıyız.
Vasili. Hayır, insan her şeye fikir vermelidir. İvanov olan gibi, belki de gelecek de bir general olduk ve ona doğru yürümeliyiz de! İnsan daima her şeyi öğrenmeğe ve yükselmeğe çalışmalıdır.
Dimitri. Ne olursa olsun, ancak şu var ki, Türkler geliyor, şehirden ağırlıkları çıkarmışlar mı?
Vasili. O kadar da değil, çünkü Türkler imkân vermediler. Yahu, üç günde İstanbul’dan Edirne’ye geldiler, bunu umut etmek olur muydu? Fakat bu böyle de olmalıydı. Ben Enver’i çok iyi tanıyorum. Bir işin başında Enver oldu, o işten ister istemez korkmalı. Lakin generalin bu defa ki planını çok beğeniyorum.
Dimitri. Orası doğru, onu ben de takdir ediyorum.
Vasili. Çünkü biliyorsunuz, adeta, Enver bey çok iyi bir harp uzmanı ve bu işte pek ustadır. Bu yerleri de o iyi biliyor ve burası dağlık olduğundan kayıp çok olacak. Ona göre de General İvanov Enver’in kuvvetlerini dağdan indireceği ihtimali ile orasını bomba, dinamit, mermi, mina, kısaca çok miktarda patlayıcı ile berkitti. Burada ise her ihtimale karşı bir kadar asker bırakılmış ki, bir şey olursa, yardım gelince mukabelede bulunsunlar. Şimdi keşifçilerin sözünden, Türk askerlerinin tuttuğu mevkilerden gerçekten Enver’in sağ taraftan hücum edeceği anlaşılıyor.
Dimitri. Ama Türk canavarlara ne ise bir kayıp vereceğiz ha! . .
Vasili. Evet, yalnız umut bunadır ve ben eminim ki, Türkler ayak bastığı anda birçoğu havaya uçacaktır ve geri kalanı ise tarafımızdan hazırlanmış çabuk ve kati hücumdan sonra İstanbul’a kadar kaçacaktır.
Dimitri. Bırak canım, şimdilik bir yaklaşsınlar. Bulgarlar ne kadar yalnız olursa olsun yine de kaçmazlar, ama aniden buradan taarruz etseler. . .
Vasili. Etmezler, canım! Enver gibi mahir bir harp uzmanı kendi askerlerini bu dağlar arasına sokmaz. Fakat kim bilir, ederse, her ihtimale karşı burada biraz asker var ve onlarla uğraşırken biz de Türkün burada olduğunu görüp çabuk asker göndeririz. Lakin onda bizim de kaybımız çok olmakla beraber, o zamana kimin tanrısı kaderi kucaklarsa, o sevinecek. Ama korkma, inşallah, Türklerin anasını ağlatırız.
Dimitri. Türklerin ne zaman taarruza geçecekleri belli mi?
Vasili. Hayır, fakat yorgun olduklarından ihtimal var ki, birkaç gün geçer ve o zamana kadar biz de hazırlanırız. Şehre gidiyor musun?
Dimitri. Gidelim, zaman varken gidelim! Savaş başlar, gidelim! (gitmek istiyor. Vasili bakıyor)
Vasili. Dur canım, o kim? Türk’e benziyor.
Dimitri. Nerede? Ha. Bilmiyor musun, bizim şeydir, adı nedir? Canım tanıyor musun, şey. Halit! . .
Vasili. Bizim casuslar arasında olan değil mi?
Dimitri. Evet, lakin teessüf ediyorum ki, nasıl olur ki, bir askerin namusu casus olmasına müsaide ediyor. Özellikle ben Türklerden hiçbir casusa rastlamadım.
Vasili. Belki de orada bir mecburiyet veya bir kaçınılmaz nedenler var. Casus her millette var. Ne biliyorsun bizden yok mudur, belki de yüzlerce var.
Dimitri. Allah göstermesin. Bu kadar ihaneti Bulgarlar kabul etmezler.
Vasili. Dimitri, acaba bu herif bu erken saatte burada ne yapıyor? Şafak yeni atmış, şehrin kenarında ne yapıyor. Herif iki taraflı casus olmasın? ! . .
Dimitri. Nasıl?
Vasili. Şöyle ki, bir zamanlar bizim için casusluk ederken, şimdi de Türkler için casusluk ediyordur.
Dimitri. Belki de, Türklerin yaklaştığını görüp canının korkusundan evde yaşamıyor.
Vasili. Her halde ihtimal dışı değil. Çünkü casus dediğin artık arı, namusu, vicdanı atmış bir şeydir. Acaba herif bizim konuştuklarımızı duydu mu?
Dimitri. Bizi ne duyabilir? Görmüyor musun çok uzaktan geliyor, bir de ben onunla yakından tanışıyorum. Onun casusluğuna rağmen, öyle sözünün üstünde duran adamdır ki, ölse de sözünden kaçmaz.
Vasili. Fakat her halde ben şüphe ediyorum. Sözlerimi duymamış olsun. Çünkü biliyorsun, kolay değil, bütün savunma umutlarımız yalnız bu plana bağlı.
Dimitri. Yok, yok duymaz, duysa da bir kimseye söylemez ve bir de o ancak canının derdindedir. Onun için geziniyor. Bu konuda sözlerime güvenebilirsiniz.
(Halit geliyor.) Halit Efendi, bu kadar erken vakitte ne geziyorsunuz?
Halit. Durumu öğrenmeğe çıktım.
Dimitri. Türklere nasıl bakarız?
Halit. Horoz kuyuya bakar gibi, yandan.
Dimitri. Siz de. Öğle değil mi?
Halit. Değil.
Dimitri. Nasıl? Türklerin Edirne’ye girmelerini istiyor musunuz?
Halit. Çıkmalarını istemeyen, girmelerini de ister.
Dimitri. Demek, Türklerin Edirne’den çıkmalarını istiyordunuz, şimdi girmelerini istiyorsunuz, değil mi?
Halit. Evet, bir zamanlar Türklerin Edirne’den çıkmalarını istiyordum. Şimdi ise girmelerini istiyorum.
Vasili. O zaman niçin öyle, şimdi niçin böyle?
Halit. Çünkü o zaman öyle idi, şimdi de böyledir. Dün kanına susadığım bir adamla bu gün kardeşim, dün bahçeler gördüğüm yerlerde bu gün harabeler, dün mezarlık gördüğüm yerlerde bu gün hayat şenlikleri görüyorum. Dün hilal gördüğüm minarelerde bu gün haç, belki de, bu gün haç gördüğüm yerde yarın yine hilal göreceğim; dün başka, bu gün başka, yarın ise bambaşkadır.
Vasili. Bu yalnız işsiz güçsüz felsefecilere mahsus bir şairane hayaldir. Özel şahıslar bundan uzaktır ve olmalıdır, zannediyorum.
Halit. O da kim?
Vasili. Adam olan herkes. Tabii insanın kalbinde devrim olabilir. Fakat bu devrimlere rağmen insan verdiği sözden kaçmamalıdır. Şimdi siz de bu defa Türklerin buradan çıkmalarına çalışacağınıza söz verdiniz, o sözü sonuna kadar tutmalısınız, değil mi?
Halit. Evet, ben Türklerin Edirne’den çıkmalarına söz verdim, kaçmadım da! Ama Türklerin Edirne’ye girmeleri için çalışacağıma söz verdim.
Dimitri. Öyle niye? İnsan daima bir karar ile yaşamalı ve bir meslekte olmalıdır.
Halit. Bir kararda yaşamak mümkün olsa idi, şimdi siz Türklere çobanlık ediyordunuz, hâlbuki onlara ağalık etmek istiyorsunuz.
Vasili. Orası öyle de olmalı, Fakat biz Türklere daimi esir olmağa söz vermedik. Ama siz Türklerin aleyhine çalışacağınıza söz verdiniz.
Halit. O sözü ben ölünce görevime verdim.
Vasili. Ya ondan neden kaçtınız?
Halit. Hain, rezil ve casus adını kazandığım için kaçtım.
Dimitri. Mademki, bir defa kaçtınız ve o adı kazandınız, artık devam etmelisiniz.
Halit. Hayır, artık ben hain olmak istemem.
Dimitri. O zaman öyleydi, şimdi niçin böyle?
Halit. Tekrar edeyim: O zaman başkaydı, şimdi başka. O zaman ben kendimi Bulgar zannettim, şimdiyse biliyorum ki, Türküm.
Vasili. Yahu Bulgarlar da aslen Türk’tür.
Halit. Öyleyse bu kadar Bulgarlar için çalıştığınız yeter, artık siz de Türkler için çalışmalısınız.
Vasili. Bu herif fikrini değiştirmiş mi ne?
Dimitri. Yok canım, fikrini değişmiş olsa, bize neden desin ki. Belki de, şaka yapıyor veya korkusundan kendini kaybetmiş zannediyorum. Halit Efendi, şaka ediyorsunuz, değil mi?
Halit. Türk kanı ile Yunan savaş kanı arasında da şaka olur mu?
Vasili. Şüphe ediyorum heriften, sözlerimizi duymasın?
Dimitri. Yok canım, uzaktaydı. Ne korkuyorsun?
Vasili. Her halde ehemmiyeti var.
Dimitri. Hiçbir şey yok, gidelim artık, Halit efendi. Şehre gidiyor musun?
Halit. Evet, fakat biraz burada dolaşıp, halimi düşünmek istiyorum.
Dimitri. Gördün mü, herif korkudan kendini kaybetmiş, başına çare düşünüyor. Gidelim, Vasili (giderler.)
Halit. Her şeyi duydum, zaten biliyordum işte ihanetimi tümüyle temizleyebilecek bir hizmette bulunabilirim. Oh, bu gün öyle bir fedakârlık göstereyim ki, demirin pasını suhan götürmesi gibi, o fedakârlık benim vicdanımda olan siyah lekeyi temizleyip parlatsın. O gelenler kim? (bakar). Rıfat’la Enver. Askerlerden daha ileriye, tarafsız bölge hattına kadar korkmadan gelmiş, ihtimal ki, taarruz hattı belirlemek istiyorlar (sahnede sağa gidiyor ve onlarla beraber geri dönüyor. )
Enver. Lakin burasının pek sağlam ve sert olduğunu biliyorsunuz.
Halit. Türklerin böyle düşüneceklerini göz önünde bulundurup, burasını Bulgarlar muhkemletmemişler.
Rıfat. Sen burayı kesin biliyor musun?
Halit. Evet.
Enver. Siz bunları nereden biliyorsunuz, efendim?
Halit. Burada yalnız biraz asker olacak.
Enver. Öyle, gerçi burada askerler az da olursa, mevkiinin tabii muhkemleşmesinden kaybımız çok olacak.
Halit. Bey efendi! Bendenin arz edeceği gibi olursa asla kayıp vermeyeceğiz. Ancak
birkaç adamın fedakarlığı gerektir.
Rıfat. Birkaç adamın fedakârlığı ile iş görebilecek misin?
Halit. Evet, yalnız iki kişinin fedakârlığı yetiyor.
Enver. Fakat sizin planınızın neden ibaret olacağını söyler misin?
Halit. Ben bu gün burada konuşan iki Bulgar subayını tam duydum ve kendim de şehirde idim. Sağ taraftan hücum bekleniyor.
Enver. Sağdan ihtimal olunuyordu?
Halit. İşte hücumumuzu boşa çıkarmak ve belki de bizi büsbütün kırmak için orasını bir cehennem, bir ölüm deresine çevirmişler. İşte artık kalmış dinamit, bomba ve gayri patlayıcıları oraya gömüp öyle bir şey kurmuşlar ki, bir saniyede bütün askerlerimizi havaya uçurabilirler. Ama burada hiçbir şey yok.
Enver. Peki, ama söylemediniz birkaç adamın fedakârlığı nerede gerekecek?
Halit. Bey efendim! Ben de gece şehirde idim. Orada kalan Türk askerleri ve Halit’ten ibaret ufak bir birlik toplamıştım, az da silahları var. Şimdi Rıfat’la ben şehre gidip onlara kumanda edelim! Ve arkadan saldırınca siz de mermi sesi duyup, buradan imdadımıza gelirsiniz. Bu zaman düşman iki ateş arasında kalır.
Enver. Peki, burası fena değil, Fakat sizi şehre kim bırakır?
Halit. Kimse engel olmaz efendim.
Enver. Neden?
Halit. Kimse engel olmaz.
Enver. Sebep, sebep nedir ki, korunan bir kaleye girmeğine kimse engel olmuyor?
Halit. Benim elimde… Belge.
Enver. Ne belge, bakabilir miyim? (Halit belgeyi çıkarıyor.) Zatınızda binden biri Bulgarları dinlerim: şehirde idim, şehre gideyim diyorsunuz. Fakat siz kimsiniz? Ben burada hiç size tesadüf ettiğim yok!
Halit. Bey efendim, ben de yeni bir Türk subayı, çete zabitiyim.
Enver. Lakin ben sizi nerede ise görmüş gibiyim. Trablus’ta mı? Süz Ramiz’in Trablus’ta çete birliğinde subay değil miydiniz?
Halit. Evet, bey efendim, tamam sizin kulluğunuz (okuyor ).
Enver. Casus mu? Acaba Türklüğün böyle bir gününde, böyle bir halinde onun savunucuları arasında hain bulunur mu?
Halit. Evet, bey efendim, ben hain idim.
Enver. Lakin şimdi?
Halit. Şimdi Trablus’ta olduğu gibi, Türk evladı Türk, fedakâr bir Türk evladı.
Enver. Hain bir adamdan böyle kendisini ateşe atması gibi fedakârlıktan şüphe ediyorum.
Halit. Artık hain değilim, günahımı kendi kanımla temizlemek istiyorum.
Rıfat. Bey efendim, Halit’in sözlerine ben inanıyorum ve onunla gitmek istiyorum. Rica ediyorum müsaade edesiniz.
Enver. Mutlaka Rıfat mı olmalıdır? Başkası ile gitmez misiniz?
Halit. Evet, benimle mutlaka Rıfat olmalıdır.
Rıfat. Ben hazırım, efendim. Gitmeği pek arzularım. (Halit’e gizlice.) Her ikimizin helak olması düşünülmüş, değil mi?
Halit. Evet, ikimizin ölümü düşünülmüş, fakat diğerlerini ölümden kurtaracağız.
Rıfat. Beyefendim, mademki, büyük Türk ordusunun başarısı benim fedakârlığıma bağlı, mademki, bir Türk ordusunun ölümden kurtarılması yalnız benim ölümümü gerektiriyor, o zaman âcizane rica ediyorum, beni bu şehabetten ve böyle bir saadetten mahrum etmeyesiniz. Rica ediyorum, bey efendim.
Enver. Rıfat, ben bir Türk askerini o kadar değerlendiriyor ve esirgememek isterim, ne var ki, kendimi, özellikle bir subayı o da senin gibi fedakâr ve yardımcı bir subayı. Şimdi seni direk ölüm olan böyle korkunç bir yola şüpheli bir adamın sözü ile gönderebilir miyim? Seni bilerekten böyle bir yangına, böyle bir ateşe atabilir miyim?
Halit. Bey efendim, ben bir zaman hain idim, ben bir zaman casus idim, şimdi mert oldum, ben bir zaman iblis idim, şimdi melek oldum, artık ben hain değilim. Bir Türk evladıyım. Gerçi bana itimat etmiyorsanız, alın bu kılıcımı öldürün, belki o zaman vicdan azabından kurtulurum. Lakin öldürmeyip bir de bana hain deseniz, o zaman kendimi helak ederim.
Rıfat. Bey efendim! Halit’in sözüne inanabilirsiniz. Rica ediyorum, bana müsaade edesiniz.
Enver. Hadi, kardeşlerim, vatan uğruna verilmiş sayısız kurbanlar üzerine daha iki kurban, Allah yardımcınız olsun!
Halit. Bey efendim, askerleri daha yakına sevk etmek için Bulgarlar ötededirler, Kaleden mermi atılırken bizim yardımımıza gelirsiniz, biz değil, bizimle olacak Türklerin imdadına.
Enver. Peki, Fakat Rıfat, mümkün olursa cevap bekliyorum.
Rıfat. Peki, efendim.
Halit. Ya Rabbi! Bana inanmıyorlar, ya Rabbi, beni bu ihanete sevk edip, alnıma kara leke vurulmasına sebep olan nebisi ben öldürmeği başaramazsam da, sen rezil et. Bey efendim, cevap bekleyiniz. . . Allahaısmarladık.
Enver (sağa ). Askerler hazır olsunlar, hareket edeceğiz. Subaylar da hepsi çabuk yanıma gelsinler.
Arkadan ses. Baş üstüne, efendim! (Enver gidiyor, Rıfat ve Halit geliyorlar )
Halit. İşte her ikimizin ölmesi için iyi bir fırsat, değil mi?
Rıfat. Evet, iyi bir fırsat, senin böyle fedakârlığından düşmana karşı gösterdiğin erkekliği takdir ediyorum.
Halit. Doğrudur, ben senin ölmeğini istiyorum ve seni ölüme sevk ediyorum, lakin kendim de seninle ölüme gidiyorum ve şimdi önceki gibi görünüşte dost, arkada düşman değil, aksine, görünüşte düşman, içimde kardeş gibi seni seviyorum. Fakat ne çare ki, ne kadar düşünüyorsam, dünya bu iki vücudu, bizim ikimizi bir yerde birleştirmeyecektir, zannediyorum (Enver geliyor.)
Rıfat. Bey efendim, Halit’in planı çok güzel ve zafer kazanılabilir.
Enver. Peki, artık kesinleşti, gidiniz. Geliniz önce alnınızdan öpeyim.
Halit. Bey efendim! Bendeniz ölürse, ya kalırsa, yalnız hain adını üzerimden kaldırmanızı rica ederim.
Enver. Kendi kardeşlerinin hayatını kendi ölümü ile satın almak isteyen bir Türk evladına artık kimse hain demez, Türk fedaisi demelidir. Ey savaş tanrısı! Kanlı kurbangahına iki değerli kurban daha! Onlara yardım et. Allahaısmarladık.
Rıfat. Bekleyin, kardeşler! Bir saatten sonra Rıfat ya ölümün kanlı şarabını içecek ve yahut Edirne üzerinde Osmanlı hilalini görecektir. (ikisi de) Allahaısmarladık.
Enver. Hadi, kardeşler! Millet duacınız, Tanrı yardımcınız! (gidiyorlar, Enver kâğıt yazıyor ve diyor.)Askerler cenaha, subaylar yanıma!
Bir subay. Baş üstüne, efendim!
Enver. Askerler geldi mi?
Bir subay. Evet, efendim!
Enver. Kardeşler! Artık son saatte birkaç kelime söyleyeceğim: Bu gün biz Edirne üzerinde öyle bir kıyamet, öyle bir tufan koparmalıyız ki, Edirne’nin kutsal toprakları altında yatan Türk kahramanları karanlık mezarlardan başlarını kaldırıp, bize “merhaba, Türk evlatları” desinler. Hadi, kardeşler, asker başında, ülüvv üzerine! (subaylar gidiyorlar, çatışmalar başlıyor. Şehrin bir tarafından birkaç mermi atılıyor. Enver kumanda ediyor.) Sağ istihkâmlar bombalanacak. 70. alay sağ istihkâmlara doğru hareket manevrası, sol cenaha batarya, bütün toplardan ateş! (değişik kumandalar )
Sesler. Nişangâh üç bin dört yüz! Birinci top, ateş! İkinci top, ateş! Nişangâh üç bin iki yüz, ateş. Ateş. Nişangâh bin sekiz yüz, birinci top, ateş. Ateş, dördüncü top!
Enver. Hadi, kardeşler! 90. alay, tepe solundan hücuma! 40. alay, 90. alayın imdadına hücuma, Allah. . . 45. alay, sol tepeye hücuma, hadi kardeşler, son darbeye. Bütün istihkâmlardan, sengerlerden hücum! (tepeye çıkıyorlar, Enver elinde kılıç önde, askerler de arkasında sancağı tepeye dikiyorlar).
P E R D E K A P A N I R
A L T I N C I P E R D E
Olay şehrin bir tarafında mezarlık, diğer tarafında şehre gören bir yerde vuku bulur. Burada halk, askerler ve gayri milletler toplanmışlar. Enver nutuk söylüyor.
Enver. Ey kahraman Türklüğün yiğit evlatları! Siz şanlı Türk evlatları olduğunuzu hâlâ savaşa girmeden bu kadar uzun yolu üç gün yaya gelirken ispatladınız! Kardeşler, biz Edirne’ye kimseyi ezmeğe gelmedik, biz kimseye hücum etmek, kimseyi ayaklar altına almak istemedik ve kendimizin de ayaklar altında ezilmemize müsaade etmeyiz. Bunu görmektense ölümümüzü görmek isteriz. Ey Doğu güneşinin hararetli koynunda beslenen özgür Asya’nın sıcakkanlı, yiğit evlatları! Karıncalar gibi ayaklar altında ezilmeye de hayat mı deriz? Hayır, Türk olduğunu anlayan hiç kimse bunu kabul etmez! Yerin üzerinde yatmaktansa, altında yatmak daha iyi değil mi? Biz kimseden merhamet ummuyoruz. Acınacak olmak bir milletin ölmesi demektir. Silahına davranmayan bir millet yüksek dağlara bile dayanırsa, nihayet yıkılacaktır. Bugün Edirne’yi bütün Avrupa’nın talebine rağmen kurtaran kimdir? Nedir, biliyor musunuz? Türk milletinin kalbinde canlanan uyanış! Gerçek bir insan gibi yaşayan uyanma hissidir! Onu yaşatacak ve üzerine bütün Avrupa, bütün dünya çullansa da susturamayacaktır. Olabilir ki, bundan sonra bizi dövsünler, ezsinler, fakat umutsuz olmamalı, korkmamalıyız. İspat etmeli ve emin olmalıyız, etki altından kalkarak varlığıyla bütün dünyaya karşı seyredip deyecekler ki: Ya Türkiye şeref koynunda, ya Türkiye ölüm koynunda! (halk:’’Yaşasın Enver Bey! diyor) Hadi, kardeşler, kahraman askerler, yorulmuşsunuz, dinlenmeğe. Yarın ise tersa kilisesine doğru hareket edeceğiz (gidiyorlar. Rıfat, Halit kalıyor)
Rıfat. Halit, elve’detü nin el vefa. Artık Edirne alındı, Fakat bu kadar kanlar, kıyametler arasında dolaşmamıza rağmen harp tanrısı bizi esirgedi. Hiç birimiz ölmedik. Şimdi biz kendi işimizi halletmeli ve birimiz öbürünü öldürmelidir.
Halit. Evet, ben hazırım ve bu yerden de uygun bir yer olmaz. Herkes gitti, yalnızız. Hadi, başlayalım, yardım Allah’tan.
Rıfat. Dur, bu kıyafette bizim hiçbir hususi işle uğraşmağa hakkımız yok, şimdi biz bir askeriz ve bu elbiseler bize ancak vatan müdafaasına giderek giymeğe ve kılıçlar bize ancak vatan namusunu müdafie ederken verilmiştir. Asker ancak askerdir. Erkeğin vatan ve millet savunmasından başka işi olamaz.
Halit. Ya ne yapmalı? Benim kendimden başka elbise ve kılıcım yoktur.
Rıfat. Ben getirdim, giy! (arkada giyinip geliyorlar.) Şimdi biz büsbütün başka bir adamız. Şimdi ölebiliriz. Çünkü biz şimdi sivil bir vatandaşız, bir asker değil.
Halit. Tamamen doğru. Şimdi biz sevebiliriz de, hususi işlerimizle uğraşmağa hakkımız da var.
Rıfat. Peki, kılıçla mı? Tabanca ile mi istiyorsun?
Halit. Kılıçla çok zaman geçer, bence tabanca iyi!
Rıfat. Tabanca ile ses olur!.. Bizi duyarlar, şehir ahalisinin henüz hepsi gitmemiş, Zühre de kabristandadır. Bizi duyar, engel olurlar.
Halit. Onlar çoktan gitmiş, yakında kimse yok, bizi duymazlar, duysalar da, birimiz vurulduktan sonra gelecekler, o zaman da önemi yoktur. Zaten yanımızda bir birimizden kâğıt var, birimizin ölümüyle öteki sorumlu tutulmasın diye. Rıfat, helal et! Fakat Zühre’yi. Ah, Zühre. Hadi! (uzaklaşıyorlar ve atışıyorlar ).
Rıfat. Oh, muhabbet, hadi say.
Halit. Bir, iki, üç! (Rıfat düşüyor. Halit hemen ona taraf gidiyor. Rıfat kalkıyor.)
Rıfat. Hiç, önemsiz, sol kolumdan, uzaklaş, yeniden atışmalıyız.
Halit. Bir, iki, üç! (Halit yıkılıyor.) Bana da önemsiz yerden isabet etmiş, omzumun üstünden. Üçüncü kez uzaklaş. Bir, iki. (tam bu zaman Zühre acele içeri giriyor, ortaya atılıyor )
Zühre. Of, bırakmam! Beni öldürün! Bırakmam! Acaba, siz yeniden kardeş ve yoldaş olduğunuzu söylememiş miydiniz?
Rıfat. Biz şimdi de öyleyiz, Fakat ne çare ki, bu iki kişiden biri ölmelidir. Zühre, sana yemin ediyorum aramızdaki muhabbetimize, bize engel olma.
Zühre. Bırakmam! ! ! Önce beni öldürünüz!
Halit. Zühre, ben sana her ne yapmışsam, affedersiniz zannediyorum. Fakat yalvarıyorum sana, bize engel olma.
Zühre. Ben hayatta olduğum sürece bırakmam! Atın! Her ikinizin mermisi bana isabet edecek etsin! Fakat bırakmam! ! !
Rıfat. O zaman herkes kendini öldürür. (Her ikisi tabancayı kafalarına tutuyorlar.)
Zühre. Durun! (bayılıyor. )
Kemal. (içeri giriyor.) Bütün suç bende, evet bende! Yok, bende değil, bana baskı yapan hasette!
Halit. Alçak ihtiyar, yine mi gelip beni buldun, hadi, Rıfat!
Kemal. Rica ediyorum, tek bir kelime. Evet, bu işleri ben yaptım. Ah, intikam hissi! İntikam almak istiyordum.
Rıfat. Peki, ne söyleyeceksiniz, yeter!
Kemal. Halit, dinle! Benim bu kadar hilemden amacım senden kardeşimin intikamını almak için idi. Ben dünya nazarında seni değil, bütün neslinizi rezil etmek istiyordum, olmadı. Ben kendi ihanetimi sadakatle değiştim. Ah, bu gün benim taşa dönmüş yüreğim senin ölümünün kastinde yoktu. Artık intikam almak istemiyorum, affediyorum. Sen de affet… Ah… Zühre senin öz be öz bacındır…
Zühre. Ah, Rıfat, Rıfat! (bayılıyor. )
Herkes. Nasıl?
Halit (Kemal’i yakalıyor.) Nasıl, nasıl?
Kemal. Evet, doğru, bacındır. Yeter ihanet! (bıçağı göğsüne saplıyor.) Sen Ahmet beyin kaybolmuş oğlusun. Zühre ise onun kızıdır. . Özbeöz bacın oluyor (Zühre ve Halit kucaklaşıyorlar. )
Halit. Ah! Ben, ben! Kendi bacıma talip olmuşum. Oh, Rıfat! Yarabbi, ulu tanrı! Ne kadar alçaklık! Bağışla beni. Oh, bu kadar deli hayattan ölüm! (mermiyi kafasına sıkıyor, düşüyor. )
Rıfat. Dur! ! ! (ona taraf gidiyor)
Halit. Ben suçlu değilim, o hilekâr ihtiyar. Rıfat, Zühre senindir. Benim bacımı… Ah, affediniz, Rıfat? Kardeşim. Can. Senin. Can. Zühre emaneti… (ölür )
Rıfat. Hayat, hayat! Sonun bu mu? (Rıfat, Zühre Halit’i kucaklar ).
P E R D E K A P A N I R.
S O N