Tek bir tutkunun, duygunun esiri olanlar, gözlerini öyle bir kaparlar ki hayata çevrelerinde bir dünya döner durur da farkına varamazlar. İnsan, takmışsa bir kere at gözlüklerini başka renkleri, tatları, kokuları keşfetmesi mümkün değildir. Çünkü ancak hayal kuranlar görebilirler rüyaların ötesini. Biraz sonra okuyacağınız masal, tam da bunu anlatıyor.

Çok uzaklarda, denizin ve ufkun ötesinde Mavi ülkesi varmış. Burada yaşayan insanlar maviyi çok sever hep mavi giyerlermiş. Erkeklerin başında mavi bir şapka, kadınlarda ise mutlaka mavi şallar olurmuş. Huzurlu ve sakin bir ülkeymiş Mavi. İnsanları dürüstlükten ve sadakatten asla ödün vermezmiş. Öyle ki rüyaları bile maviymiş ve hiç kabus görmezlermiş.

Mavi ülkesine çok uzak bir başka ülkede ise kırmızılar hüküm sürermiş. Ateşin ve güneşin her tonunda kırmızı yaşarmış Kırmızı ülkesinde. Heyecan ve ihtiras kol gezermiş sokaklarında. Hareketli ve enerji doluymuş insanları. Gülmeyi, eğlenmeyi çok severlermiş.  Bu ülkede çiçekler hep kırmızı açarmış. Ağaçların yaprakları, kuşlar ve gökyüzü bile binbir tonda kırmızıymış. Erkekleri kırmızı paltolar giyer, kadınları kırmızı gülümsermiş.

Her şeyin bu kadar güzel gittiği Mavi ülkesinde, mavi giymekten yorulmuş bir adam varmış. Göz alabildiğine mavi, adamın canını sıkmaya başlamış. Bir gün adam, mavi bir ata binmiş ve başka renkler görmek umuduyla yola çıkmış. Üç gece ve üç gündüz hiç durmadan gittikten sonra etraftaki mavilerin giderek azalmaya başladığı bir nehir kıyısında biraz dinlenmek için mola vermiş. Uzanıp uyuduğu bir ağacın altında rüyasında kırmızı bir yoldan geçip kırmızı bir ülkeye vardığını görmüş. Bilmediği bu tutkulu renkten öylesine etkilenmiş ki adam, uyandığında hemen atına binip bilmediği kırmızılara doğru yola koyulmuş. Yine üç gece ve üç gündüz yolculuk yaptıktan sonra renklerin giderek kırmızılaşmaya başladığını fark etmiş. Doğru izde olduğuna kanaat getirerek atını sürmeye devam etmiş. Şehrin ortasına geldiğinde daha önce hiç bu kadar kırmızıyı bir arada görmediğinden büyülenmiş. Her şey ve herkes öylesine kırmızıymış ki adamın kırmızıdan başı dönmüş. Kırmızı ülkesinin insanları da maviler içindeki bu adamı hayretle ve ilgiyle karşılamışlar. O gece maviler içindeki bu adamı kırmızı ülkesinin en güzel kadını misafir etmiş. Adam, kadına sabaha kadar geldiği Mavi ülkesini, denizlerin dalgasını, gökyüzünün genişliğini anlatmış. Kadınsa; kırmızı narları, ateşi ve gülü anlatmış.

Renklerin savaşında elbette ne kırmızı kazanabilmiş ne de mavi. Belki de bugün bile iki uzak ülkedir Kırmızı ve Mavi. Gel gelelim masallar mutlu bitmeli.

Kadın, çok merak etmiş adamın anlattığı Mavi ülkeyi. Ertsesi gün kırmızıyı çok seven kadın yanına en çok sevdiği kırmızı eşyalarını da alarak adamla birlikte Mavi ülkesine doğru yola çıkmış.

O günden sonra kırmızının sıcağından bunalanlar huzuru mavide bulmuş, mavinin sakinliğinde üşüyüp biraz ısınmak isteyenler de hep kırmızıya koşmuş.

Zor sanattır aşk! Tek heceli minicik sözcüğün yaptıkları akıllara sığacak gibi değil.  Adı küçük, kapsamı olağanüstü… Beynimize söz geçiren en büyük güç, o güzelim irademizi ele alıp, oradan oraya savuran, yerden yere vuran, bazen göklere çıkaran, bazense yerin ta dibine batıran en büyük gizem.

Nedeni, nasılı bilmez, kabul etmez. Hayatımıza konuverir, şarkılara, türkülere, filmlere konu oluverir.  Adına kutlamalar düzenlenir, hatta yılın bir günü kendilerine ithaf edilir.  Sorarsınız “neden?” diye.  Tenezzül bile etmez cevap vermeye.  Aklı ele geçirmeye görsün, istediği gibi yönetir, yönlendirir.  Acıdan alınan hazzın yüreklere akışıdır aşk.

Sordum, soruşturdum.  Anladım ki, aşk dedikleri hastalıkmış meğerse. Çaresi de kavuşmaktan geçermiş. Kavuşulunca aşk, aşk olmaktan çıkar, alışkanlığa dönüşüverirmiş. Yani bedenler sarsılmadıkça,  gizem kalkmadıkça aşk şiirselleşirmiş.  “Ne iş?” dedim kendi kendime. Hiç mi mutlu olmamalı insan? Ya da arada sırada rol mü yapmalı?  Sıkıldım, bıktım gibilerinden… Belki de belli etmemeli duyguları.  Kasmalı kendini, sonra da karşıdakini.  Kasıla kasıla bu işi yürütmeli.  Hayatı iki kişiye birden zindan etmeli.  Sevdiğini belli etmemeli.  Hatta bir parça mesafe olmalı arada, şöyle bir karış mesela.  Yok ya! Üç günlük ömür…  Yarın ne getirir belli mi?  Kolay bulunsa gam yemem.  Araya araya insan bir hal oluyor.  Hem aşk öyle her önüne gelene de yüz vermiyor. Gel de bul çarçabuk.  Armut, sap, üzüm, çekirdek olayına da girmişsen vay haline.  Bekle dur aşkı.  Tenezzül eder mi ayağına kadar gelmeye? Çok beklersin, didinirsin, bekle sevinirsin. O kendi seçer içine işleyeceği kişileri. Aşk bilir işini.  Bir de sana uğramış da yüz bulamamışsa! Bittin sen. Çemkirir durursun: “Ey aşk neredesin?” diye…

Derler ki: Kavuşmak aşkı öldürürmüş, mutlu aşka geçit yokmuş!  İnanmıyorum ve inanmayacağım bu safsatalara. Yana yakıla, doya doya, çatır çatır yaşanmalı aşk.  Yaşam devam ediyorsa, aşk her daim yanımızda.  Değişen, alışkanlığa dönüşen aşk değil ki, yok olan da aşk değil. Hem kaybolmuyor, bir köşeye atılıyor, yok ediliyor biz tarafından.  Az bile bize yaptıkları.  Sen kıymetini bilme, at kafandan, sonra da aman aşığım, canım aşkım, sızım sızım sızlan. Kavram kargaşası bal gibi işte!  Uyuşuyoruz zamanla.  Kendimizden bıkar hale geldiğimiz için olsa gerek, bırakın aşka zaman ayırmayı, nefes almaya üşenir hale geliyoruz.  Kendimizi bırakıyoruz hayat akışına. “Gittiği yere kadar” demek yetiyor çoğu kez hepimize.

Aşk kolay bulunmaz. İçinizi kıpraştıracak biri karşınıza çıkmışsa ya da çıkacak olursa, çabalayın biraz canım.  Uğraşın, emek verin.  Yaşatın aşkınızı.

Hastalık ve cefa halinden, zevk sefa kıvamına taşıyın duygularınızı.

Hayalle gerçek arası, şakayla karışık, belki de azıcık masalsı! İçimden geldi ve yazdım alabildiğine… Düş dünyamdan sizlere, aşk dolu, saygı dolu nice sevgilere… 14 Şubat’ınız mutlu ve sıcacık olsun!

Zaman nedir? Zaman nasıl başladı? Zamanın başı sonu belli mi? Başı olmayanın sonu olur mu? Zaman hep ileriye doğru mu akar? İleriye doğru akıyorsa, zaman eskir mi, eskirse zamanı zaman mı eskitir? Yaşadığımız zamanın dışında bir zamandan söz edilebilir mi? Zaman olmasaydı ne olurdu? Zamanla zamanı anlayabilir miyiz?

“Zaman”ı düşününce içinden çıkamadığım sorular bunlar. Zaman alabildiğine karmaşık, alabildiğine soyut bir kavram. İnsan, yaşamın hızlı (yani zamansal) akışı içinde kullanışlı ve anlaşılır olması için soyut zamanı somutlaştırmak ister. “Ne zaman?” sorusuna herkesin, şöyle ya da böyle, üstünde anlaşacağı bir yanıtın olmaması karmaşalar doğurabilir. Bunun için sene, ay, saat, dakika, saniye gibi dilsel kavramları kullanır. “Ne zaman doğdunuz?” sorusunun yanıtı dört beş harflik bir ay adına ve beş altı rakamlık günlere, yıllara sıkışıverir sözgelimi: 24 Mart 1989. Ancak okuma yazma oranın düşük olduğu, reklamlı takvimlerin evlere henüz girmediği, köylülerin kendi zamanlarını yarattıkları yıllarda doğan çocuklar (Olasılıkla şimdi onlar torunlarını seviyordur.), “Ne zaman doğdunuz?” sorusuna takvime dayalı bir yanıt vermezler. Benim gözlemlediğim bazı doğum tarihleri şunlar:

• Karlar yavaş yavaş erimeye başladığında (Yaşamların buzu çözüldüğünde).
• Kardelenler yaylaya düştüğünde (Yörük gençleri sevdalandığında).
• Ekinler ekildiğinde / baş verdiğinde – filizlendiğinde / sarardığında / kalktığında (Dünya döndüğünde).
• Ekinlere patoz girdiğinde / Haşhaş hasadında / Çukur’da pamuk toplarken (Un derdinden, yağ derdinden yanıp tutuşurken).
• Nevrozun alazı göğe ulaştığında (Davul dom dediğinde, halaylar çekildiğinde, zılgıtlar ezgilendiğinde).
• Kaysılar çiçek açtığında (Dünya silme beyaza kestiğinde).
• Elmalar meyveye durduğunda (Gebelerin ağzı sulandığında).
• Kırmızı eriğe nişan düştüğünde (Bebelerin dişleri kamaştığında).

Bütün bu doğum zamanları ayrı bir öykü aslında. Hayal kurmanın olanaklarını yaratan, genişleten zamanlar… Parantez içindekiler benim hayallerim zaten (Siz de kendi parantezlerinizi açabilirsiniz.). Hayaller daha da artırılabilir: Belki kadın yeni doğurmuştur, kocası da “Geçmiş olsun hanım.” diyerek doğum yorgunu karısının başucuna bir kaysı çiçeği bırakmıştır. Veya doğumdan birkaç gün sonra hasada koşuşturmuştur emekçi kadın. Nevrozda davulun dom sesiyle kadının sancısı aynı ana denk gelmiş bile olabilir. Doğum zamanlarını anımsatan başka olaylar yok mu? “Duran’ın kızı Fatma, kocaya kaçtıydı hani!”, “Köye çakal indiydi de, Karabaş onları hacamat ettiydi.”, “Sarı Kız da buzağıladıydı o sıralar.”…

Bu doğum zamanlarını ve zamanların yol açtığı düşlemleri görünce kendi doğum tarihimin ne kadar soğuk ve yavan olduğunu düşündüm. Ne olmuş ben doğduğumda? Akılda kalacak hiçbir şey yok mu? Bir olay, öykü, bir doğa betimlemesi… Çevreyi gözlemleyip akılda tutmaya ne gerek var? Bir takvim yaprağına sıkışıyor her şey. Merak edip “tarihte bugün” ne olmuş diye internet sitelerine giriyorum: Moğol imparatoru Timurlenk Diyarbakır’ı işgal etmiş, Savarona’ya Türk bayrağı çekilmiş, Adana cezaevindeki tutuklular isyan başlatmış, Kerime Nadir vefat etmiş… Farklı farklı yıllarda olmuş tabii bunlar. Ve bende doğduğum yere, zamana ilişkin çağrışım yaratmıyorlar. Ben daha çok Mersin’de, Demirtaş Mahallesi’nde olanları merak ediyorum. Fakat kime sorsam “Anımsamıyorum.” yanıtını alıyorum. Bu unutkanlığın, belleksizliğin, zaman algısındaki belirgin farkın nedenleri neler olabilir?

Zamanını yaratmaktan, yaratılan zamana tutsak oluşa keskin bir geçiş yaşanmış. Köyden kente göç olabilir mi bunun nedeni? Etkisi olabilir; fakat temel neden değildir bence. Çünkü kentli de kendi zaman algısını oluşturabilir: Şu film vizyona girmişti, evin karşısındaki park o yıl yapılmıştı, portakal bahçelerinin yerine falanca site kurulmuştu, asgari ücrete beş kuruş zam gelmişti, belediye başkanı ihaleye fesat karıştırmıştı… Kentlilik değilse zamansal başkalığın nedeni sözlü kültür-yazılı kültür ikilemi olabilir. Okuma yazması olmayan insanların içinde bulunduğu kültür doğal olarak sözlüdür. Dilden dile geçen birçok mani, fıkra, türkü sözlü kültürün ögeleridir. Sıcaktır sözlü kültür, bizdendir; ama kalıcılığının yazılı kültüre göre daha az olduğu söylenir. Bu yüzden de sözlü kültürden yazılı kültüre geçmemiz gerektiği vurgulanır. Acaba işin aslı öyle mi? Bu noktada yazının gücünü yadsıyacak değilim; ama sözü de küçümseyemem. Yazılı kültürün kalıcılığı daha çoktur; fakat kalıcılığın işlevselleşmesi zamana bağlıdır. Bugün hemen her şey yazıya geçiyor. Kitapların içinde boğulabilirsiniz, internetten yıllar öncesinin metinlerine ulaşmak bile olanaklı. Ama neden geçmişi anımsamıyoruz? “Çünkü gerek yok, zaten yazıyor. Araştırmak mı, o da ne?”

Yazılı kültürün kalıcılığının sözlü kültüre oranla daha fazla olduğu bir gerçek; fakat yazılı kültürün işlevselleşmesi için, öncelikle onu kullanmak, varsıllaştırmak gerekli. Bu noktada sözlü kültürü dışlamak, yazılı kültüre bir katkı sunmayacaktır. Zaten ortaya çıkan belleksizlik, tamamen ne yazılı kültürün eksikliğine ne de sözlü kültürün varlığına yüklenebilir. Bugünkü belleksizlik, bir yönüyle sözlü kültür ile yazılı kültürün arasında kalmanın doğurduğu bir bocalamanın sonucu olabilir. Zaman ise bu bocalamadan yararlananlarla dolu.

Zamanımızın direttiği olumsuzluklar düşünülünce yeni zaman arayışı anlam kazanıyor. Sözlü kültürden yazılı kültüre değil; sözlü kültürle birlikte yazılı kültüre geçmek (hem sözü hem de yazıyı işlevli, kullanışlı ve birbiriyle ilişkili duruma getirerek) ve bir başlangıç olarak yeni doğacakların doğum zamanlarına karşıt-alternatif zamanlardan bakmak, bir başkaldırı olmasa bile zamana boyun eğmemektir.

Yollar, göz alabildiğine uzanan geniş tarlaların arasından akardı oraya giderken. Daracıktı. Bir de tarlaları rahatsız etmemek için de kıvrım kıvrım uzanırdı dağın eteklerine.  “Yakın” olan bir “uzak”tı orası. Merkeze bir kurşun atımı kadardı mesafe belki ama “uzak”tı işte. Uzak kalmış, uzak tutulmuş belki de uzak kalmayı yeğlemişti.

Burada, büyük umutlarla büyük ideallerle başlamıştı öğretmenlik hayatı yeni gelen “kız çocuğu”nun. Öyle ya çocuktu daha. Fakülteyi yeni bitirmişti. Fakültede öğrendiği tüm teknikleri uygulayacaktı öğrencilere. Kendi elleriyle yoğuracaktı onları.  Küçücük büyük “adam”lar yaratacaktı. Gittiği gün uğradığı hayal kırıklıklarından yılmayacaktı. Okul diye gösterilen bina bozmasının içinde küçücük odalara sınıf denmesi, üzerine kırmızı bez gerilmiş tahta parçalarının pano yerine geçmesi kabul edilebilir şeylerdi. Hem eğitimin ana öğesi öğrenci değil miydi? Okul eğitim-öğretime açılınca öğrenciyle şenlenebilirdi buralar. Yeni panolar hazırlanabilir, sınıflar düzenlenebilir, istenilen ortam yaratılabilirdi. Yeter ki kendindeki azim sönmesin, öğrencilerde o azmi uyandırabilsin.

Ama olmadı. Olamadı. Öğrenciler geldikten sonra hiçbir şey değişmedi. Bunun nedenini çok sorguladı kendi kendine. Zamanı var diyordu. Hem kendisi sihirli bir değnek değildi ki dokunduğu her şeyi değiştirebilsin. Önce sorunun nedenlerini aradı. Neydi bu köyün çocuklarını bu kadar isteksiz, bu kadar boşvermiş yapan? Neydi bu üzerine ölü toprağı serilme durumu? Ev ziyareti mi yapmalıydı? Yooo, ev ziyareti olmazdı. Çünkü öğrencisini açık yiyecek satan yerlerden yiyecek almama konusunda uyardığı için seyyar satıcı “Bu köyün yolundan sakın geçme! İyi olmaz senin için” demişti. Üstüne de eklemişti: “Ben dövmezsem söylerim mahalleli döver!” Bu laflardan sonra servisten inip servise binmekle yetinir olmuştu. Okul bahçesine çıkmak tehlikeliydi. Peki ne yapmalıydı? Velileri boşverip okul sonraları sosyal faaliyet yapmayı denedi bir süre. Olmadı. Veliler, okul çıkışında “Kız öğrenciler okulda ne yapıyor? Bu okulda kötü işler dönüyor.” diye dedikodu çıkarınca, olamadı. Üstelik okul müdürü de buna karşıydı. “Ne gereği var?” diyordu. “Buranın kaderi önceden çizilmiş, suyu bulandırmanın bir alemi yok.”

Suyu bulandıracaktı. İnsanlar bu kirli suda yüzmektense temiz sulara alışabilir, kimbilir belki nehirlere göllere, denizlere ulaşabilirdi. Kafasından bir çözüm yolu geçiyordu. Bu insanlar açtı. Karınları toktu belki ama bilginin ve bilmenin tadı sadece ağızlarına çalınmış, sonrası getirilmemişti. Bilgiye ulaşma yolları olarak televizyondan başka bir şey bilmiyorlardı. İnternetin örümcek ağı gibi hızlı ve yoğun ilerleyen yayılımı buraya ulaşmamıştı. Çoğunluğu köy dışına çıkmamıştı. Deniz kentinde yaşadıkları halde denizi görmeyen çocuklar vardı. Şehirdeki tiyatrolardan, sinemalardan haberleri olmuyordu. Neden olsundu ki? Kim düşünsündü burayı? Niye düşünsündü? “Kitap” ile hiç tanışmamışlardı örneğin. İlköğretim birinci kademe öğrencileri sadece okuma yazmayı öğrenmek için öğretmen tarafından zorunlu tutulan kitapları okumuşlardı. Belki kitabın tadına varırlarsa gelecek yıllar içinde düzelme olabilir miydi?  Kitap toplama kampanyaları, Milli Eğitim’den kitap isteme fasılları, yeni kitaplar satın alma yollarına gidildi.  Tam bir şeyler yolunda gitmeye başladı ki….Olmadı, küçük kız çocuğu başka bir yere atandı. Gitti. Küçük “büyük” adamlardan birinin şu sözlerini ardında bırakarak: “Siz DE mi gidiyorsunuz?”

Genel tuvaletler insanların kendileriyle başbaşa kaldıkları yerlerdir. Kendileri çıktıktan sonra başkalarının okuması için hangi mesajları bırakırlar? Toplumun geri kalanına ne anlatmak isterler? Bu sorulara cevap arama ihtiyacı beni bu araştırmaya itti ve bu yazı ortaya çıktı.

Başka yerleşim yerlerinde de benzerleri olmak beraber, Kars’ta yaşadığım için araştırmayı Kars merkezinde yaptım. Bu yazıları  araştırırken çok zorluk çektim. Tuvalet  kapıların plastik olmasından dolayı kapılara yazı yazmak zorlaştığından kapılarda çok az yazı vardı. Camilerin tuvalet kapılarında ise hiç yazı yoktu. Sanki kapıları her gün temizliyorlardı. Cami tuvaletlerine boşu boşuna para ödedim. İhtiyacım olmadığı halde tuvaletlerin hepsine girip çıktım. Üniversitenin tuvaletlerinde biraz yazı topladım. Liselerin tuvaletlerinde çok yazı bekliyordum ama onlar da plastik kapıların gazabına uğramışlardı. Öğrenciler de sanki buna inat kazıyarak yazı yazmayı başarmışlar. Biraz da üzüldüm, tuvalet yazısı edebiyatımız kaybolmak üzere. Bir de liselerin tuvalet temizliğine önem vermediklerinden dolayı tuvaletler dünyanın en pis kokularının olduğu yer haline gelmişler. İlk önceleri bu konuyu hazırlamaktan vazgeçmeyi düşündüm ama aldığım sorumluluğun yerine getirmeyi de istiyordum ve bundan dolayı ödevi hazırlayıp bitirdim.

Kafkas Üniversitesi Kars Sağlık Yüksekokulu’nun ikinci tuvaletinde şu yazı vardı : ”Elinde tutuğun şey en kıymetli hazinendir” diye. Herhalde adam kendi açısında doğru düşünmüştür.

İktisat fakültesi’nde ise şöyle bir yazı vardı: ”Sağa bak, sola bak; sağa sola bakmayı bırak sı.mana bak” Adam tuvalet kuyruğunda çok beklemiş olacak ki kendinden sonrakilere bir mesaj iletmek istemiş.

Yine iktisat fakültesinden: ”Dikkat et; ağzına sı.tığın yer öcünü almasın!” Bunu yazan kişinin hayal gücü geniş olabilir. Empati kurmuştur.

Kars Sağlık Yüksek Okulunun ikinci tuvaletinde: ”Rahathaneye hoşgeldiniz; rahatınıza bakınız.” Rahatına düşkün biri yazmış olmalı.

Kars Sağlık Yüksek Okulunun üçüncü tuvaletinde: ”Azimle sı.arsan duvarı delersin.” Azmin gücüne inanan birisi….

Eğitim Fakültesinin üçüncü tuvaletinde: ”Arkadaş arıyorum. Tel: 0535………..” Erkek tuvaletinde yazdıklarına göre ya adamda bir sorun var ya da nefret ettiği birisinin telefonunu yazmış.

Yine aynı tuvalette: ”Oturmadan sı.ana bir adet telefon veriyoruz.” Bunu yazan, galiba kendisi deneyip becerememiş olacak ki beceren var mı diye merak etmiş.

Yine aynı tuvalette: ”Sizin gibi şerefsizler olmaz olsun! Bu ne” diyerek tuvaletin pisliğine veya tuvalette yazıları yazan kişilere hakarette bulunmak istemiş.

Yine aynı tuvalette: ”Tuttuğunuz altın olsun.” Erkek hemcinslerine iltifat. Belki de kapitalist düşüncenin esiri olmuş..

Eğitim fakültesinin birinci tuvaletinde: ” AGAYA BELE$” (Ş harfi ters) . Yalaka biriymiş:)))

Aynı tuvalette: ”Çok yalnızım arayın” Sanırım eğitim fakültesinde gay olan birileri var ya da sevmediği bir arkadaşının telefon numarasını yazarak sıkıntıya sokmak istemiş.

Aynı tuvalette: ”Türküz ölene kadar lannnnnnn” Bence bu tür söylemlerin dile getirileceği yerler buralar olmamalıdır. Bunu yazan korkak birisi olsa gerek.

Aynı wc’de: ”NE KADAR SALLARSAN SALLA DONUNA DÜŞECEK EN SON DAMLA.” İsmail YK’ya biraz bağlamış ama doğruluk payı yüksek.:))))

Kafkas Üniversitesi Kars Meslek Yüksekokulunun üçüncü tuvaletinde:

”Sevene can feda,

Sevmeyene serçava (başım üstüne)” Sevginin dili yokmuş.

”Seni sevmek ibadetim. Seni sevemem çünkü cenabetim” Açıksözlü bir o kadar da Allah’tan korkan bir kuldur herhalde.

”Bana bir gül vermiştin giderken
Bu gül solmadan gelirim demiştin
Allah belanı versin
Gül plastik çıktı solmuyor.”

Sevgilisi tarafından ihanete uğramış bir aşığın feryad-ı isyanı ile karşı karşıyayız. Allah yardım etsin.

”MHP maldır.”
Buna cevaben:
”Yazan maldır”
Yine buna cevaben:
” Senin o anana si…..”
Buna da cevaben de :
”Ben senin bacını si…..”
Tuvalet kapısını halk meclisine çevirerek adabı-siyasetten uzaklığını bizlere göstermişler.

”Kahrolsun faşizm
Yaşasın sosyalizm”
Dışarıda söylenemeyen bazı sloganlar tuvaletlerde yeşertilmeye çalışılmış.

Eğitim fakültesinin bahçesindeki kantinin tuvaletinde:
”21 Amedliyiz”
Diyarbakırlı olduğunu ispatlamaya çalışmıştır.

”Adamsa sevsin (BRUSK)”  Bir kızın duygularına mı tercümanlık etmiş?.

ŞİMDİ SIRA LİSELERDE

Gazi Ahmet Muhtar Paşa Anadolu Teknik Lisesi
Birinci tuvalette:
”CANIM BENİM”
Sevgi dolu bir insanmış

”NASIL BULMAK İSTİYORSAN ÖYLE BIRAK”
Ya okul idaresi ya da duyarlı bir öğrenci tarafından yazılmıştır.

İkinci tuvalette:
” A.. önce yalayıp sonra s…..sin” Fantazi dünyası çok geniş biri yazmış olmalı.

”G.tüne koyam”
Üzerine alınan biri de:
”Ben  de senin g.tüne koyam.”
Diğeri de cevap verir:
”A.ını s.ktiğimin oğlu”
Kimlik arayışının olduğu bir dönemde yanlış yola sapanlar…….

”Hayat çook bayatttttt!” Ergenlikle gelen bir isyan.

”T-12 Coşkun”
Çoşkun  kod ismindeki şahısta:
”Coşkun ananı s….”
Sapık bir bireyle karşı karşıyayız

”YARASA Uçan memeli” hayvana da sarkıntılık yapmaya başladılar.

“Tuğba’yı seviyorum”
Tuğba’nın yüzüne söyleseydi daha etkili olurdu.

Halk kütüphanesi’nin birinci tuvaletinde:
”Bu tosun hepinize koysun”
Sonunda tosun çıktı karşımıza. Buna cevaben de:
”Okuyan da senin….”
Bu da demek oluyor ki başka tosunlar da varmış

Alparslan Lisesi’nin ikinci tuvaletinde:
”Ben İbrahim …..

İbneyim beklerim.

Allahın malıyım. Saygılarımla.”
Belki de İbrahim’den nefret eden biri yazmış. Bir de saygı bildirerek işi resmiyete bindirmiş.

Üçüncü wc de:
”Oturmadan sı.mak yasaktır.”

Böyle bunalımlı bir dönemde kendini gerçekleştirebilmiş bireyler de varmış:))))

Benim göremeyip sizin gördükleriniz var mı? Yorum yazın:)

Günden güne sloganlarımızın yayıldığını görüyorum ve bu bana oldukça keyif veriyor. İlk slogan çalışması yaptığım öğrencilerim şimdilerde büyüdüler. Kocaman birer genç oldular. Peşlerinden gelen arkadaşları tarafından sevgi, azim ve merakla takip edilmekteler. Günden güne çok yol katettiğimizi görüyorum. Zaman geçiyor, değişiyoruz, gelişiyoruz. Bu kez çalışmamızı bir arkadaşımın sınıfıyla yaptık. Daha doğrusu ben rica ettim, onlar da beni kırmayarak zaman ayırdılar. Katılan öğrencilerimize ve sevgili arkadaşıma çok teşekkür ediyorum. Çok güzel bir beşinci sınıfla çalıştık. Pırıl pırıl çocuklarımız, tıpkı diğerleri gibi… Konumuz istek üzerine, seçme ve seçilme,yani seçim sloganları. Bir başka çalışmada buluşmak dileğiyle, sevgiyle kalın.

Demokrasi için seç ve seçil.

Al seçimi yönet ülkeni,

Al seçimi dağıt sevgiyi.

Seçilmek için seçenleri bekle.

Sandığa git ve yönet.

Oy ver özgür ol.

Egemenlik için özgürlüğü kap.

Barış için seç ve seçil.

Mutluluk seçme ve seçilmeyle başlar.

Barış için adalet,

Adalet için seçme ve seçilme.

Adil bir seçim yap ki yöneticinden memnun ol.

Özgürlük için seç,barış için seçil.

Yönetim seçme ve seçilmeyle başlar.

Özgürlük için seçim.

Egemen bir millet her zaman üstündür.

Seç,seçil,yönetime uy.

Seç-seçil çağdaş bir ülke ol.

Cumhuriyet seçimle başlar.

Cumhuriyetin olduğu yerde barış,sevgi,saygı vardır.

Bütün güzel davranışlar, cumhuriyetin olduğu yerdedir.

Oyuna sahip çık.

Egemenlik hakkındır.

Geleceğini düşün,sandığa koş.

Yöneticini doğru seç.

İyi yönetim,iyi yurt.

Sandıkta oy,kalplerde özgürlük.

Özgürlük bir nehir,içersen özgürsün,içmezsen tutsak.

Hükümeti kur, hakkınla çalış, dürüstlüğünle tanın.

İnsanlar egemen el ele, Türkiye ileriye.

Özgür bir ülke için egemenlik şart.

İyi bir liderin olduğunu zor günde anlarsın.

İyi bir yönetici bir bakışta belli olur,

İyi bir yönetici çalışır, Her zaman da çalışmasının karşılığını alır.

Sandıkta oyum var, özgürlükte payım var.

Oldun mu başkan, değerini bil.

Seçmek seçilmekten üstündür.

Egemenlik için seç,seçil,kazan.

Sağla demokrasiyi, yaşa barışı.

Al oyu yönet ülkeyi.

Seç, seçil,uygar vatandaş ol.

Seçimini yap, özgürlüğü kap.

Özgürlük demokrasiden geçer.

Temiz oy, temiz toplum.

Herkes oy kullanmalı.

Oyunu kullan,aramızda ol.

Buradaysan oy kullan.

Seçersen özgürsün.

En iyi yönetim cumhuriyettir.

Cumhuriyet bağımsızlıktır.

Boş vaat yok,gerçekler var.

Okul içi seçimler için sloganlar:  Beni seçin, mutlu olun, mutlu kalın.

Temiz okul,temiz kantin,temiz bahçe.

Başkanını seç,hata kabul etme.

Arkadaşlarımı seviyorum,oylarını bekliyorum.

Sınıf başkanlığına ben de adayım.

Sınıfımı severim,işimi bilirim.

Çalışana,hakkını koruyana oy ver.

Bana oy ver ki,en güzel sınıf biz olalım.

Sınıfını sev, beni seç.

Kafkaslardan gelip Anadolu’ya yerleşerek ve nihayetinde okyanus ötesine uzanan bir göç hikâyesi onlarınki. Kan ve barut kokusu solumamak adına, insan canına kıymamak ve tüm bunların dayandığı inançlarını özgürce yaşamak uğruna yollara düşmüşlüğün ve belki de baskılara karşın kendi kendini sürgün etmişliğin hikâyesi. Evet, Malakanlardan bahsediyorum. Çocukluğumda sık sık duyduğum ancak kim olduklarını bilmediğim halde garip bir şekilde sempati duyduğum insanlardan…

Kars konferanslarından birinde Kırzıoğlu (1939) Malakanların Ural kolu (Ugor) Türklerinden olduğunu ifade ediyor. Ancak yaygın bir görüş olarak Malakanlar’ın Beyaz Rus kökenli bir etnik halk olduğu bilinmektedir. Rusçada “molok”süt; “molokan” ise süt içenler, orucu bozanlar anlamında.1800’lü yılların ortasında Rus Ortodoks kilisesinin İncil üzerinde değişiklikler yapması birçok etnik grup gibi Malakanlar tarafından da tepkiyle karşılanmıştı. Kilisenin haftanın yalnızca iki günü süt içilebileceği kuralına karşılık Malakanlar, sütün saf, temiz olduğunu ve haftanın her günü içilebileceğini söyleyerek Ruslarla ters düşmüşlerdi. Bunun yanı sıra yıllarca savaş karşıtı olmaları sebebiyle askerlik yapmamış olan bu toplumun askerlik yapma tehlikesiyle karşı karşıya kalmalarıyla birlikte Anadolu’ya uzanacak olan göç kapıları açılmıştı. Bu göçlerin en önemlileri:

Tiflis, Erivan, Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan; Anadolu’da Ardahan, Iğdır, Erzurum ve belki de en önemlisi Kars’a olanıydı.

Malakanlar 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşlarında, halk tabiriyle 93 Harbi denilen yıkımda Kars bölgesine yerleştirilmiş topluluklardan birisi. Bıraktıkları izlere bakıldığında aslında çokta uzun yıllar yaşamamışlar bu topraklarda. Ancak, o dönemlerin pek çok savaşlara tanıklık etmiş olan Anadolu’suna, barut kokusu sinmiş bu topraklara; çalışkan, doğrucu, paylaşımcı, gelişimci, barışçı ve en önemlisi savaş karşıtı tutumlarıyla taze bahar kokusu getirmişti Malakanlar. Dini inançları gereği domuz eti yemeyen, dinsel yaşamlarında abartıya kaçmayan, kilise gibi dini kurumlara bağlı kalmadan dinlerini kendi içlerinde yaşayan bu topluluk kısa zamanda yöreye uyum sağlamış ve halktan birileri olmuşlardı.

Dinlerini yaşamada abartıya yer vermeden sade bir hayat sürerlerdi. Onlar için Tanrı memnuniyeti kardeşlik, dostluk, adalet, paylaşma gibi hümanistik değerlerle sağlanabilirdi. Tanrı’yla kul arasında tek bir nokta dahi aracı olamazdı. Bu nedenle dinlerini yaşamak adına diğer dinleri yozlaştırma çabasına girmiyorlar, inançlarını yaşam felsefelerine dönüştürerek yaşıyorlardı. Tıpkı İslamiyetteki gibi “Komşusu aç iken tok yatan bizden değildir.”ilkesiyle eşdeğerde bir tutum takınarak yöre halkına karşı paylaşımcı, eşitlikçi, hoşgörülü, güce ve otoriteye dayanmayan bir yaşam sürdürüyorlardı.

Kars’ta genellikle yol üstü ve dere kenarlarında köyler kuruyorlar özellikle Çakmak, Çalkavur, Yalınçayır, Atçılar, Dikme, İncesu, Şahnalar gibi bugünkü Arpaçay ve Akyaka ilçelerine bağlı köylerde; peynircilik, değimencilik, bahçe ziraatı, arıcılık, büyükbaş hayvancılık gibi o günkü şartlara oranla ileri düzeyde denebilecek bir ziraat yapıyorlar ve bunları yöre halkıyla paylaşmaktan geri durmuyorlardı.

Babam halen bile anlatır, bir zamanlar köyümüz Şahnalar’da yaşamış olan Vaso Amcayı (Vasil Değirmenci), Dimoşka’yı,Nikolay’ı ve çocukları Alonka’yı, İstifan’ı, Yonka’yı, Petke ve Necla’yı. Onları hep usta ,becerikli,çalışkan,kendi hallerinde uyumlu insanlar olarak hatırlayan babam:”Köyde büyük atları,inekleri,kazları ve ördekleri vardı.Köye 2 km uzaklıkta bulunan (şimdi taşlarında yeller esen)değirmende yaşarlar,değirmeni işletirlerdi.Bir sürü ördek,inek ve özellikle kaz saklarlardı.Hem değirmende köylünün ununu öğütüp para kazanırlar hem de kendilerine elektrik üretirlerdi. Tornacılık da yapıyorlardı.Hem bizim köyün hem de başka köylerin öküz arabalarını tamir ederlerdi. Bezirhanaları vardı. Burada köylünün getirdiği zeyrek otundan beziryağı çıkarırlardı. Çocuklarıyla da aynı okula giderdik. Öğretmen deney için malzeme istediğinde ki o zamanlar nerden bulacağız bizim yerimize de onlar getirilerdi. Ama köyde onları çekemeyenler de yok değildi. Değirmenden onların kazını, ördeğini çalıp getirirlerdi. Şimdi nerdeler kim bilir? En son Vaso Kars’a yerleşmişti, bir daha da hiç görmedim. Güzeldi o zamanlar köyümüz. Keşke yine burada olsalardı!”diyor.

Kars’ta arı gibi çalışarak geçirdikleri ömrün sonları 1917 Bolşevik Devrimi’yle belirginleşmişti. O dönemler vatanlarına dönme fırsatı doğmuş olmasına rağmen bu topraklarda yaşamayı tercih etmiş ve hatta Anadolu’da demokrasi tohumlarının atıldığı Cenub-i Garb-i Kafkas Cumhuriyeti’nin kuruluşunda bile etkileri olan Malakanlar bu topraklara fazla geleceklerdi. Doğuda komünist bir tehlike olarak görülen Malakanlar Anadolu’dan çıkarılmak adına zorunlu askerliğe tabi tutuldular. Ya askere gidecekler ya da bu toprakları terk edeceklerdi. Savaş karşıtlıklarıyla hiçbir zaman silah altına girmeyen bu topluluk için ağır bir tercih olmuştu bu. Birçoğu için dini inançları uğruna eziyetlerle dolu göç yolları tekrar belirmişti; Rusya’ya doğru yani anavatana bir sürgündü bu. Fakat bir kısmı bu topraklardan kopamayarak dini inançlarından taviz vereceklerdi. Ancak geride kalanlar için bu topraklarda yaşam çok uzun sürmeyecek, değişen sosyal koşulların inançlarını kemirdiklerini anladıkları 1962 yılının başında Amerika, Kanada, Meksika gibi denizaşırı bir göç tekrar başlayacaktı onlar için. Bugün dünyanın dört bir yanında ve bence dinlerini yaşamak adına katlandıkları eziyetlerin, yaptıkları fedakarlıkların huzuruyla, bir zamanlar bu topraklarda yaşamış olmanın ve belki de tekrar dönebilmenin umuduyla yaşıyorlar.

“Dünyanın unuttuğu barış ve kardeşliği, hak ve adaleti, yardımlaşma ve paylaşımı,yeşil ve çevre dostu bir yaşam tarzını benimsemiş insanlardır.”diyor Vedat Akçayöz bir konuşmasında.Bu söz çocukluğumda duyduğum ve tanışık olmadığım bu insanlara duymuş olduğum hissi haklı çıkarıyor. Adaleti, barışı, dostluğu ve kardeşliği yaşam felsefesi edinmiş, kan dökmemek ve inançlarını özgürce yaşamak uğruna zorlu göç eziyetlerine katlanmış, türlü baskılara direnç göstermiş bu insanlara yakınlık duymamak imkansız. Tarihte fetihlerle, kahramanlıklarla dolu bir yer edinerek hafızalara kazınmadılar belki ama Anadolu’da ektikleri barış tohumları onlardan haberdar olundukça filizlenmekte bu topraklarda.

Evet, Malakanlar vardı bir dönem bu topraklarda. Eziyetlerle dolu göçlerde at arabaları ve bırışkalarlarıyla geldiler ve yine geldikleri yerlerden yine aynı nedenlerle gittiler; bu topraklardaki ömürlerinden uzun izler bırakarak… Ve tüm bu cümlelerin sonunda, Malakanlarla birlikte yaşamış olma şansına sahip olan babamın sözü, onlarla hiç yaşayamamış olmanın burukluğunu taşıyan kalbimden dilime dökülüyor adeta: “Ahh… Keşke burada olsalardı!”

KAYNAKÇA

Akçayöz,V.(2009,Ağustos).Kars’ın Solan Renkleri[Belgesel].
Akçayöz,V.(2009,Nisan).Malakanlar:Anadolu’nun Kardelenleri.Erişim Tarihi:18 Aralık 2011, http://www.vedat.akcayoz.net.
Çalışkan,Ç.O.(2008,Ocak).Sürgün Bir Hikayenin Masum Kahramanları:MALAKANLAR. Erişim Tarihi:19 Aralık 2011, http://www.planlama.org.
Kaçar,H.(2008).Prof.Dr.Fahrettin Kırzıoğlu’nun Hayatı ve Genel Türk Tarihi Çalışmaları. Erişim Tarihi:18 Aralık2011, http://www.belgeler.com.
Karagöz,E.Malakanlar.Erişim Tarihi:17 Aralık 2011, http://www.molokone.org
Öksüz,A.(Yapımcı).(2009,Eylül).Yaşayan Tarih[Belgesel].

KÜRESEL ISINMANIN DOĞAYA, İNSAN YAŞAMINA VE DÜŞÜNCEYE ETKİLERİ

Prof. Dr. Oktay HÜSEYİN (Guseinov)

Akdeniz Üniversitesi Emekli Öğretim Üyesi

Dr. Hüseyin AKSU

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

e-posta: huseyinaksu26@hotmail.com

Bu yazı, şu an aramızda olmayan Prof. Dr. Oktay Hüseyin ile 2009 yılının

bahar aylarında ele alınan ve daha önce herhangi bir dergide yayınlanmayan bir yazıyı ele almaktadır.

Onun emeklerine saygı göstergesi olarak bu makalenin de siz okurlarla paylaşılmasından dolayı mutluluk duyarım.

Dr. Hüseyin AKSU

1. Ekili topraklarının erozyona uğraması

Ekili toprakların 10 yılda kazanabildiği verimli olan üst katmanı yaklaşık olarak 1 yılda kayıp oluyor. Bu da yılda 1mm kalınlıkta en verimli toprağın kaybı demektir. Toprak uzmanları bu erozyonu bir trajedi gibi kabul ediyor ve erozyona bağlı dünya felaketinin oluşabilmesi endişesini taşıyorlar. Başlangıçta erozyona neden olan ilk sebepler arasında tarımcıların kendileri vardı, ama şimdi ön plana küresel ısınma çıkmaktadır.

Asya, Afrika, Avustralya ve Avrupa toprakları çok ciddi bir şekilde bu tehdit altındadırlar. Küresel ısınmanın etkilerini göz önüne almasak bile, yalnız bu nedenle, tarımdaki krizleri önlemek mümkün olmayacaktır. Bu anlamda yeni tarımcılık yöntemlerini kullanan Kuzey ve Güney Amerika’da durum daha iyidir. Çünkü buralarda toprakların bir kısmı yeni ekolojik (çevre bilim) yöntemler ile işlenmektedir. Washington’daki bilim adamlarının düşünceleri, tarımdaki ürün verimi ve kalitesinin bu küresel ısınmadan dolayı büyük zarar gördüğü yönünde.

Toprağın erozyonuna karşı önlemlerinde maliyeti büyük olan gübrelerin kullanması çıkış yolu değildir. Erozyonla daha düşük maliyette mücadele etmek için yüksek tarım kültürünün getirdiği bilgilerden yararlanmak gerekir. Bu bilgilerin doğru kullanılması bir o kadar da önemlidir.

Toprak uzmanları No-TILL (toprağın sıfırıncı işlenmesi) teknolojisini kullanmayı tavsiye ediyorlar. Uzmanlara göre bu en avantajlı yöntemdir. Bu teknoloji toprağın beslenmesini iyileştirdiği gibi, onun biyolojik aktivitesini de arttırır. Bu yöntem kullanıldığında topraktaki organik maddelerin artması ile birlikte orada humus parçacıklar üretilir ve bunlarda toprağın fiziksel, kimyevi ve biyolojik durumunu iyileştirir.

Uzmanlara göre her yıl ekilen topraktan alınan ürünün belirli bir kısmını toprağa vermek gerekir. Tarımcılar, toprağın olan bu ürün kısmını ondan almamalıdırlar. Bu toprak üzerinde kalan ürün çürüyerek humus maddesinin oluşmasını sağlar. Ne yazık ki dünyada ekin alanının yalnız %7’sinde bu yöntem hayata geçirilmektedir. Bu gerekli yöntemi uygulayanlar da Kuzey ve Güney Amerikanın bazı tarımcılardırlar.

İnsanlar her tür gübreler kullanarak tarım bitkilerinin verimini artırırlar. Ama bunların insan salığına zararı da bilinmektedir. Yeryüzünde insan yaşamının devam edebilmesi için kişi başına 15 hektar arazi gerekir. Şimdi bu limit değere hızla yaklaşıyoruz ve kişi başına düşen arazi miktarı 22 hektara yaklaşmıştır.

2.  Kuraklık

Ekilen tarım alanlarının normal ihtiyacı için yıllık yağmur miktarı 250-500 milimetrenin üzerinde olmalıdır. Ama karasal alanların yaklaşık üçte birinde bütün bitkiler su kıtlığı tehdidi altındadırlar, çünkü yağmur miktarı 250-500 mm aşmıyor. Bu su kıtlığı çeken alanların yarısında da, havalar çok kurak geçmektedir. Yağmur miktarı 250 milimetreden az olduğu halde yeraltı sularında azalma görülmeye (kurumaya) başlanmıştır. Yağmurun çok olduğu yerlerde yağmurun şiddetinden dolayıbitkiler için faydası azalır ve seller erozyona neden olur. Bir zaman sonra su kaynakları için savaşların başlanması kaçınılmaz olacaktır. Bunun en yakın örneği Sudan’da görülmektedir.

Bitkilerin düzenli gelişmesi için yağışların sezon boyu düzgün dağlımı çok önemlidir. Diğer yandan bitkilerin aktif gelişme zamanı yağmurların yağması özellikle gereklidir. Ne yazık ki bu devirlerde (yaz aylarında) kuraklık bölgelerde yağmur olmuyor. Kuraklıklar ilk önce atmosferdeki kuraklıkla, yani açık ve kuru havalarla başlıyor. Uzun zaman yağmurlar olmadıkta, atmosfer kuraklığından sonra topraktaki kuraklık başlıyor. Bu zamanlarda bitkiler susuzluğa maruz kalırlar ve onların gelişmesi durur.

Bitkinin gelişmesi için sudan önemli hiçbir şey yoktur ve dünyadaki tarım alanlarının büyük kısmı yağmur suları dışında sulanmaya ihtiyacı vardır. Bitkilerin normal gelişmesi için, doğal olarak birçok diğer şartlarında yerine getirmesi gerekir, ama biz burada küresel ısınmanın etkilerini göz önünde tutmak ve bitkiler için en önemli faktör olan sudan konuşmayı tercih ediyoruz.

Bitkilerin yaşam zamanı da, özellikle büyüme devrinde onların içinde birçok fizyolojik süreçler baş verir. Eskilerde, bu fizyoloji süreçleri kötüye doğru gitmesinin sebebinin bitkilerin susuzluktan solması ile başladığı düşünülüyordu. Şimdi ise bu süreçlerin bozulmasının daha önceden başlandığı bilinmektedir. Yani suyun az da olsa yetersiz olması bitkilerin fizyoloji süreçlerini, yani büyümesini ve mahsulün kalitesini büyük ölçüde etkiliyor.

Bitkiler büyüme zamanının her hangi bir devrinde su yetersizliği geçirdilerse, daha sonra ne kadar su bolluğu olursa olsun bu kötü etki aradan tamamen kaldırılmış olmuyor. Bitkilerin su alması ve büyümesi arasında çok önemli bağlantı vardır. Aynı zamanda bitkinin ilk gelişim fazı onun tohumunun özelliğine ve toprağın su tutabilme kapasitesine bağlıdır. Bitkinin solması ve geriye dönmeyen süreçlerde bu parametrelerinde büyük önemi vardır. Ama tarım bitkisi kuraklığa ne kadar çok maruz kalırsa kalsın, gerekli su miktarını gerekli zamanlarda almıyorsa,  mahsul verebilse de ürün az ve kalitesiz olur. Bu kötü etkileri yüksek sıcaklıklarda bitkinin zor nefes alması ve onun içindeki sıvıların viskozitelerinin artması da tetikliyorlar.

3. Küresel ısınmanın basit anlatımı

Doğal olarak küresel ısınma kutup bölgelerdeki ve yüksek dağlardaki buz ve karların erimesine neden olacak ve sonuçta tuzlu suların (okyanuslardan başlayarak) seviyesinin kalkmasına ve bazı tarım alanlarının su altında kalmasına ve yakın bölgelerindeki alanların tuzlanmasına neden olur. Burada ısınmanın şekli matematik anlamda küresel değil, tüm dünyanı kapsayan şekildedir. Farklı yerlerde farklı derecede ısınma oluyor. Bu nedenle de dünyanı kapsayan veya genel ısınma sözü kullanmak da doğrudur.

Kutuplardaki buzların erime ve atmosferin ilk önce karbon dioksit (CO₂) ve amonyakla (NH₄)   zenginleşme temposunu inceleyen bilim adamlarının araştırmalarının sonuçlarına göre, deniz sularının seviyesi yaklaşık 50 yılda birkaç metre yükselebilir. Bu da bizim dünyaca ünlü olan ve ülkemizin ekonomisine önemli ölçüde katkıda bulunan deniz kıyısı bölgelerindeki otellerimizi ve yaşam alanlarımızı daha çok etkileyecektir.

Şimdi basit şekilde küresel ısınmanın nasıl ortaya çıktığına dönelim. Antalya gibi bölgelerde çok sayıda seralar ve gün ısıları görüyoruz. Buralarda nasıl bir fiziksel süreçler meydana geliyor. Seraların üstü şeffaf camlarla ve ya polietilen ile kaplanmıştır. Bunlar bitkileri dışarıdaki soğuktan ve rüzgar’dan koruyorlar. Biliyoruz ki bitkilerin ışığa ve ısıya ihtiyaçları vardır.  Bunları da, bu şeffaf malzemeler büyük ölçüde sağlamaktadır.

Güneş ışığının mor ötesi ve kırmızı ötesi ışınları bu şeffaf malzemeler sayesinde içeriye geçemez. Zaten güneşin rengi sarı (yüzey sıcaklığı yaklaşık 6 bin derece) olduğundan onun ışımasının yaklaşık  % 80 ni insan gözü ile görünen bölgede toplanmış oluyor ve seranın içerisine geçiyor. Seranın içinde bu ışık soğrulur ve saçılır.  Bu süreçler sırasında ışığın dalga boyu artıyor ve genelde ışık kırmızı ötesi bölgeye transfer oluyor. Görünen bölgedeki ışık camdan ve polietilen malzemeden dışarıya çıkabilir, ama kırmızı öteye transfer olan kısmı içeride kalıyor ve soğrularak ortamı ısıtıyor. Aynı süreçler, içerisi siyah renge boyanmış, gün ısıtıcısında da meydana gelir ve su taşıyan boruları ısıtır.

Düşünelim ki seranın veya gün ısıtıcısının içini ayna gibi ışığı iyi yansıtan bir boya ile boyadık. Bu durumda içeri giren ışığın çok daha büyük kısmı dalga boyunu pek değişmeden yansıyarak dışarı çıkacak ve sera (örtüklü ısınma) olayı bastırılmış olacak. Dünyadaki buzluklar, karlar ve daha az ölçüde, sakin hava durumunda okyanus (genelde su) yüzeyi güneş ışığını yansıtarak benzer etki yaparak dünyanın daha fazla ısınmasını engeller. Yeşilliklere gelince, onlar kayalar, kumluklar ve şehirler gibi dünyanın ısınmasını hızlandırmıyorlar.

Gezegenlerin ışık kaynakları olmadığını herkes biliyor. Onlar sadece, üzerlerine düşen, güneş ışığının bir kısmını yansıttıkları için gözüküyorlar. Gezegenlerin yüzeyleri ne kadar fazla ve yüzeyleri ışığı iyi yansıtıyorlarsa, bir o kadar parlak olurlar. Doğal olarak onların parlaklıkları güneşten ve dünyadan olan uzaklıklara da bağlıdır.

Uçak ile bulutların üstünde uçarken, onların ne kadar ışığı iyi yansıttıklarını da çoğumuz görmüştür, sanki kar kümeleri gibi davranırlar. Böylece, atmosferde bulutlar, yerde de kar ve buzlar güneşin ışığını yansıttıkları için dünya da, diğer gezegenler den bakanlar için parlak görünmelidir. Bulutlar ve sis su damlalarından oluştuğundan ışığı çok iyi yansıtırlar ve saçarlar. Bu nedenle sisli havada arabaların ışığı yolun üzerine ve güneşin ki yere zor ulaşır. Aynen bu nedenlerle de ayaz geceler çok soğuk dur, ama bulutlu zamanlarda, karanın kırmızı ötesindeki ışıması bile yeri kolayca terk edemediği için pek soğuk olmuyor.

Herkes sisli havada karın daha hızlı erimesini izlemiştir. Bu da sera olayına bağlıdır. Böyle durumda karanın ısısı ve sisin içine giren güneş ışığı geriye dönemediğinden sisteki su damlalarını ısıtıyor. Karın altından yerin ısısı, yukarısından da ısınmış ve büyük ısı kapasitesi olan sis karı eritir. Güneşli havalarda da, bazı yerlerde kar eridiyse, oralar güneş ışığını soğurarak kırmızı ötesine transfer ediyorlar.  Bu kırmızı ötesi ışıma ise,  atmosferde soğrulur, hava ısınır ve kar daha çabuk eriyor.

Böylelikle küresel ısınma sürecine benzer olayları da hatırlamış olduk. Şimdi atmosfere karbon dioksit gazı gibi gazların fazla karışmasından kaynaklanan küresel ısınmayı önlemek için nelerin yapılabileceğini tartışalım.

Karaların yüzeyini ayna gibi kullanabilseydik ve rüzgarı durdurarak, okyanus ve deniz suların yüzeyini ayna şeklinde tutabilseydik küresel ısınmanın karşısına geçebilirdik. Bunlar ise mümkün olan işler değildir. Bu nedenle de atmosferimizi kirletmemek gerekir. Atmosferin kirlenmesi, sera etkisi yaratarak, yerdeki sıcaklık farklarını ve buna bağlı olan rüzgarın şiddetini artıra bilir. Bu da dünyadaki canlılara karşı farklı şekilde olan kötü etkileri artırır.

4. Küresel ısınmanın doğaya direkt yaptığı etkiler

Birleşmiş Milletler Teşkilatının kurduğu komisyonunun son raporuna göre dünyanın küresel ısınması durumu şöyle yansıtıla bilir. Şimdiki durum böyle devam ederse, yani dünyadaki nüfuz ve fabrikalardaki üretim temposu azalmazsa, küresel ısınmanın karşısına geçilemez. Yıldan yıla havanın ısınması sonucu sıcaktan ve gıda yetersizliğinden ölen insan sayısı hızla artacaktır. Buz kütleleri eriyerek, okyanus ve deniz kıyısındaki yüzlerce milyon insanın yerleşim alanları su altında kalacaktır. Yaklaşık olarak her üç hayvan türünden biri ölerek yok olacaktır.

Küresel ısınmanın karşısına geçebilmek için gerekli tedbirler alınsa bile yaşadığımız yüz yılın sonuna kadar sıcaklık ortalama olarak en az 0.6 derece artacaktır. Sıcaklığın dışında değişen iklim şartları, yani artan kuraklıklar, su baskınlıkları (seller), tufanlar ve orman yangınları insan ölümlerinin artmasına neden olacaktır. Sıcaklığın artması nedeni ile insan ölümünü en fazla Avrupa’da ve Asya’da görüleceği beklenmektedir.

Dünya nüfuzunun altıda birinden çoğunun yaşadığı bölgenin (özellikle Hindistan ve Cin) su ihtiyaçları yüksek dağlardaki buz kütleleri ve karlara bağlıdır. Ama bu doğal su rezervleri azalmaya başlamıştır ve bu süreç devam etmektedir.

İncelemeler gösteriyor ki iklimin değişmesi dünyadaki biyolojik yaşamı (yani karada ve sudaki bitki ve hayvan) çok fakir duruma düşürecek. Sıcaklığın ortalama değeri 1990 yıla göre 1.5-2.5 derece kadar artsa canlı alemde şimdi rastlaştığımız tür sayısı %20-%30 azalacak ve bir daha geri gelmeyecektir. Şimdi balık türlerinin %30, kuş türlerinin %12 ve memelilerin türlerinin %23 yok olma sınırındadır. Bu, doğanın kendisinden kaynaklanan nedenlerden yaklaşık 100 kat fazla etkilidir. Hatırlatalım ki 1987 yılından 2007 yılına kadar yılda atmosfere atılan karbondioksit gazı miktarı yaklaşık olarak %35 artmıştır. Dünyada tutulan balık ise 10.6 milyon ton azalmıştır.

Şimdiki üretim temposu devam ederse, sera olayı doğuran karbon dioksit (CO₂) ve amonyak (NH₄)  gazlarının miktarı keskin şekilde azalmazsa bu kötü beklenti 40-50 yıldan sonra gerçekleşebilir. Ama çevrenin ve havanın kirlemesi hızlanıyor, çünkü yüksek teknolojiler üretemeyen ve maliyeti çok yüksek olduğundan çevre dostu teknolojiler kullanmayan ülkeler bu gazların üretimini artırmaktadırlar.

Tıpçıların gözlemlerine göre geçen yıl bir sürü yeni hastalıklar ortaya çıkmış ve eskiden bilinenler de 2-3 kat daha artmıştır. Dünya Sağlık Teşkilatı (DST) epidemilerin önlenmesine ve virüslerin yayılmasına önemle fikir verilmesini istiyor. Hastalıkları zamanında belirlemek, onlara karşı etkin ve kısmen ucuz yeni ilaçlar elde etmek gerekir. Bu gereken işler yapılmazsa epidemilerin etkisi ile ekonomiler çöker ve ülkelerin gelecekleri tehlike altında kalır. Bu da şimdiki dünyadaki gelişmenin dağılmağına neden olmak demektir. Hatırlatalım ki geçen yüzyılın 70’ci yıllarından beri 39 tür yeni hastalıklar belirlenmiştir ve son 5 yılda dünyada binden fazla epidemiler kayıt edilmiştir, bunların içine kolera, poliyomelit ve kuş gribi de dahildirler.

Hastalıkların yayılmasında yaygın olan insanların sürekli olarak yer değişmesi de önem taşıyor. Yalnızca hava yolu ile yılda iki milyardan fazla yolcu taşınıyor. Bu da dünyada hastalıkların yayılmasını çok hızlandırır (üstlü fonksiyon gibi).

5. Dünyanın en fazla nüfuzu olan bölgede durum

İnsan faaliyeti sonucu Hint okyanusu üzerinde çok büyük boyutlarda kahverengi bulutlar oluşmuştur. Bu bulutlar da sera etkisi yapıyorlar. Sonuçta Himalaya dağlarının buzları eriyerek çekilir. Bu da yaklaşık 2-3 milyar insanın su ve gıda teminatını kötü yönde gitmesi demektir.

Amerikan bilim adamlarına göre kahverengi bulutlar güneş ışığını soğuran ve saçan parçacıklardan oluşmuştur. Bunlar güneşin ışımasının etkisinden ısınırlar ve bu nedenle de atmosferin de sıcaklığını artırırlar. Diğer yandan karaya ulaşabilen güneş enerjisi büyük ölçüde azaldığından toprak ve su kısman soğuk kalmış olur. Bu bulutların oluşmasının en önemli kaynakları orman yangınları ve bölgedeki fabrikaların dumanları sayılabilir.

Kahverengi bulutların içerdikleri parçacıkları (havaya karışmış farklı doğası olan parçacıklara aerosol parçacıklar denir), onların güneş ışıması ile etkileşmesini ve yaptıkları etkileri öğrenmek amacı ile Amerikan bilim adamları pilotsuz uçaklar kullanmışlar. Bu uçaklar Hint okyanusu üzerinde 0.5-3 km arasındaki yükseklikte uçarak gerekli bilgileri, taşıyan ve analiz eden küçük cihazlarla elde etmişler. Böylece farklı yükseklikte aerosol parçacıklarının boyutlarını, sayı yoğunluklarını, kurumun miktarını, bir başka deyişle güneş ışığının hangi kısmının nasıl soğurulacağını, saçılacağını ve yansıyacağını belirlemeye gerekli olan parametreleri öğrenmişler. Bunların dışında farklı yüksekliklerde güneş ışımasının farklı bantlarda akısı belirlenmiştir.

Bilim adamları küresel ısınmanın etkisi dışında kahverengi bulutların bulunduğu bölgede atmosferin %50 daha sıcak olduğunu ortaya çıkarmışlardır. Onların düşüncesine  göre, bu bulutlar ortalama olarak her 10 yılda bir sıcaklığın 0.25 derece artmasına neden olacaktır, yani her 40 yılda en az 1 derece. Atmosferin bu ek ısınması büyük boyutları kapsadığından ve ısısal enerjinin diğer bölgelere yayıldığından karbon dioksit (CO₂) ve amonyakla (NH₄) oluşan küresel ısınmaya bu tür bulutların katkısını da göz önünde bulundurmak gerekir. Bunun dışında bu bölgenin böyle ısınması yaklaşık 3 milyar insanın su ihtiyacını gidermesini kötü yönde etkileyeceği düşünülüyor.

Hindistan bilim adamlarının incelemeleri gösteriyor ki 3 Hint nehrinin (Çinap, Papbeti ve Bapsa) beslendiği bölgedeki yerleşen 466 buzlukların toplam alanı 1962 yılında 2077 kilometre kare iken, şimdi bu buzlukların alanı 1628 metre kareye düşmüştür. Böylelikle buzlukların toplam alanı %21 azalmıştır. Ama buzların kalınlıklarının azalmasını ve erimenin hızının artmasını da göz önüne alırsak, felaketin büyüklüğü daha kolay anlaşılabilir. Bunun dışında Hindistan’da insan sayısının artması ve sanayileşme korkunç bir manzara yaratmaktadır.

Orta boyutlu buzlukların erimesi şimdiden Afganistan’ın bazı bölgelerinin güçlü şekilde kuraklığa maruz kalmasına neden olmuştur. Bu yüz yılın sonuna kadar Himalaya dağlarının buzluklarının %81 nin yok olmasının beklendiği bilim adamlarını büyük derecede rahatsız etmektedir. Ne yazık ki bölge insanları genelde küresel ısınmanın neler getireceğini pek bilmemektedir. Bilmek ve anlamak için ilgilenmek gerekir. Doğaya karşı büyük ilgisi olan toplumlar ise gelişmiştirler. Onlar ise böyle toplumlar değiller.

6. Nobel ödülü

Küresel ısınmanın etkilerini ön plana çıkaran Albert (Al) Gore ve Birleşmiş Milletler Teşkilatının Hükümetler arası iklim değişimi uzman grubuna 2007 yılında Nobel barış ödülünün verilmesi küresel ısınmanın dünyanın en önemli birkaç probleminden birisi olduğunu vurguluyor. Dünyanın ısınma süreci şimdiki şekilde giderse insanları ve diğer canlıları büyük felaketler beklemektedir. Bu felaket sanayileşmenin ve insan doğasına bağlı olan zenginleşme isteğinin bir sonucudur. İnsan sayısının artması, Hindistan’ın ve Çinin sanayileşmesi küresel ısınmanın tehlikesini daha da artırmaktadır.

Dünyada sıcaklığın 2 derece artması sadece okyanus ve deniz sularının yükselmesine bağlı olarak karanın bazı yerlerinin batması ve tuzlanmanın meydana gelmesi değil. İklim değişiklikleri de aynı zamanda rüzgarın ve okyanus akıntılarının yönlerini değiştirerek tufanlar ve hortumları güçlendirecektir. Bitki ve hayvan türleri azalacak. Tarım ürünleri hem azalacak hem de kalitedeki kayıp daha hızlı artacak. Orman yangınları artacak. Şimdiden bile taygada yangınlar artmış. Bitkiler azaldığından, fabrikaların ve araçların arttığından dolayı karbon gazı artacak, oksijen ise azalacak.

7. İnsanlar ne yaparlar?

Girişte küresel ısınma göz önüne alınmazsa bile, dünyada insan sayısının (özellikle çalışmaları bilime ve yeni teknolojilere dayanmayan toplumlarda) fazla olması ile bağlı olarak ormanların, içmek ve tarım için yararlı olan suların azalmasının ve toprağın erozyonunun yaşam tehlikesi yarattığını gördük. Ama insan sayısı ve sanayileşme (özellikle Cinde ve Hindistan’da) artıyor. Bu da küresel ısınmanın hızını daha da artırıyor ve yakın 30-50 yıl içinde tehlikenin boyutlarının küresel felakete dönüşeceğini gösteriyor. Bu felaket hem bitkiler, hem de bütün canlılar için geçerli olduğundan insan toplumları kendilerini, bilim ve kültürel birikimini korumak zorundadır.

Günümüzde bilim, teknoloji ve genel olarak kültürel birikim dünya nüfuzunun (6.5 milyar) yaklaşık bir milyarı yaşayan gelişmiş ülkelerinde yoğun şekilde toplanmıştır. Bu ülkelerde genelde nüfuz artışı yoktur, varsa bile bu nüfus artışı göçmenlere bağlıdır. Örneğin Amerika en fazla göçmen alan ülkedir ve oranın nüfuzu Latin Amerika ve uzak doğu ülkelerinden gelenlerle devamlı olarak artıyor. İş böyle gitse Amerika’da yakın zamanlarda Avrupa kökenliler diğerlerinden daha az sayıda olacaktır. Örneğin 37 milyon nüfuzu olan Kaliforniya eyaletinde Avrupa kökenliler diğerlerinden daha azdır. Ama Amerika’da da genelde bilim ve teknolojiye katkıda bulunanlar Avrupa kökenlilerdir.

Doğada bitki ve hayvan (bütün flora ve fauna) türleri kendilerini artırmak ve yaşamlarını devam etmek için mücadele ediyorlar. Büyük yırtıcı hayvanlar kendilerine yaşam alanı belirliyorlar ve bu bölgeler için savaşıyorlar. İnsanlarda yaşam (çıkar) alanları için tarih boyu savaşlar yapmışlardır. Günümüzde, küresel ısınmanın etkileri, yaşam alanlarını (imkanlarını) inanılmaz şekilde kısıtlıyor. Acaba bu durumda gelişmiş ülkeler kendilerini, bilim ve teknoloji birikimlerini (genel olarak kültürlerini) korumak ve geliştirmek için diğer insanların sayısını belirli bir ölçüde tutmak ve türlerini değişerek kendi bakış açısından daha yararlı şekle sokmak istemeyecekler mi?

20-30 yıl önce Amerika ikinci süper güç olan Sovyetler Birliğini yenmek için eskiden bilinen savaşları tercih etmedi. Böyle bir yola girseydi kendileri de ölüm sınırına gelirlerdi. Onlar Sovyetler Birliğine yeni bilimler, teknolojiler ve malzemeler ambargosu yaptılar. Diğer yandan Sovyetler Birliğini silahlamaya, özellikle “yıldızlar savaşı” yönünde, teşvik ettiler. Bu da ülke ekonomisini çıkmaza soktu. Böylece ikinci süper güç sessiz şekilde tam olarak çöktü. Bu süreç boyunca da Sovyet insanları karşısında düşman görmedi ve Batı ülkelerine sevgi ve saygıları artmış oldu. Böylece ikinci dünya savaşına hiç benzemeyen yöntemle üçüncü dünya savaşı bitti ve Doğu bloğu dağıldı.

1960’lı yıllarda Sovyetler Birliğinde söylenen en yaygın slogan: “Amerika’ya ulaşalım ve geçelim” idi Yetmişlerin sonundan başlayarak halk arasında: “Amerika’ya ulaşalım, ama geçmeyelim. Geçersek onlar ve dünya bizim pantolonsuz kaldığımızı görürler” sloganı yaygınlaşmıştı. ABD Başkanı (1981-1989 yıllarda) Ronald Reagan açıkça söylemiştir ki, Sovyetler Birliğini “yıldız savaşları” programına çekip, çok güçlü silahlanma yoluna sokarak bu ülkenin çökmesini sağlamalıyız. Bir de görüldü ki Sovyetlerin silahlı kuvveleri eskisinden, çok daha güçlü olmuş, ama insanlara yemek kalmamış, onların basit giyecekler alma imkanları bile kısıtlanmış. Böylece sistem çöktü, çünkü yıldız savaşları programı çok yüksek seviyede bilim ve yeni teknolojiler gerektiriyordu. Bu sürece paralel olarak, çökme tehlikesine girmiş olan eğitim ve bilimde hızla bozulmaya başladı. Çünkü eğitime ve bilime saygısızlık daha önceden başlamıştı ve “Yeri doldurulmayan birleri yoktur” sloganı gibi ahlaksız deyimler hayatımızın bir parçası olmuştur.

Şimdiki gelişmiş ülkeler, genetik silahlar elde etmişler ve bu silahları belirli gen taşıyanlara karşı uygulanma zamanının 5-10 yıl sonra geleceğini düşünüyorlar. Bu korkunç ve bir şişenin kırılması ile bir ülkenin yerli nüfuzunu istenilen yönde (örneğin zaman ayarlı ölüm, kısır yapılma…) etkileyen silahın nerede ve ne zaman patlatıldığını ne gören ne de bilen olacak. Bunun dışında ülkeler bilgisayarlar (ülkelerin en gizli bilgilerinin bozulması ve saktalaştırılması), mikroorganizmalar (boyaları, metali ve betonu yiyen) ve bitki tohumları ile (insan genlerini etkileyen, küresel ısınmanın etkilerini tarım üzerinde güçlendiren…) çökeltebilecekler. (Genetik silahları Zaman ve Antalya’nın Kitle gazetesinde yaklaşık 3 ay önce anlatmışım.) Bizim gibi eğitimde, bilimde ve yeni teknolojilerde, bitkiler ve ilaçlar üretiminde çok geride kalan ve dünya nüfusunun çoğuna sahip olan ülkeler ne yapmalılar? Bence doğru şekilde olan eğitime ve bilime sarılmalıyız.