ÖZET
Barış Gönüllüleri Örgütü 1961 yılında kurulmuştur. Barış Gönüllülerinin amacı diğer milletleri yakından tanımak, Amerikalılar diğer milletleri tanıtmak ve gelişmekte olan ülkelere kalkınmaları hususunda becerili işgücü ile yardımcı olmaktır. Barış Gönüllüleri 1962-1970 yılları arasında Türkiye’de bulunmuşlardır. Ülkemize gelen gönüllü sayısı 1201’dir. Barış Gönüllülerinin dörtte birinden fazlası Ankara’da görev yapmıştır. Gelen Barış Gönüllülerinin yüzde 67’si İngilizce öğretiminde, yüzde 6’sı ise çocuk bakımı programında çalışmışlardır. Bu gönüllülerin ağırlıklı olarak eğitim sektöründe çalıştıkları görülmektedir. Barış Gönüllüleri ülkemizden 38 yıl önce gittiler ancak yayınları ile ülkemizin ABD’de tanıtımına olumlu ve ya olumsuz etkileri devam etmektedir. Türkiye’de Barış Gönüllüsü olarak bulunanlar tarafından internet üzerinde “arkadaslar.info” isimli site oluşturulmuştur. Sitenin amacı, Türkiye’de genel olarak, Amerikan gönüllü örgütleri tanıtılmış, Barış Gönüllülerinin dünyadaki ve Türkiye’deki çalışmalarına yer verilmiştir. Bu tür gönüllü kuruluşların eğitim boyutu incelenmiştir. Ayrıca bu çalışmaın, ülkemizde gönüllü gençlik organizasyonlarının tanıtılmasına ve kurulmasına katkı sağlayacağı umulmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Barış Gönüllüleri, Barış Gönüllülerinin Türkiye’deki faaliyetleri
GİRİŞ
Dünyanın özellikle Orta Asya, Kafkasya, Orta Doğu ve Afrika coğrafyaları olmak üzere, az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin yoğun bulunduğu ve stratejik öneme sahip bölgelerinde ‘Barış Gönüllüleri’ olarak adlandırılan bir örgüt faaliyet gösteriyor. Barış Gönüllüleri (peace corps) projesi, ABD’de 1961 yılında dönemin başkanı Jonn F.Kenedy tarafından, parlamento kararı ile kurulmuştur (Özbalkan ,1970).
1962-1972 yılları arasında Türkiye’de de faaliyet göstermiş olan ‘Barış Gönüllüleri’, 1962-1965 döneminde komşularımız Suriye, İran ve kısmen Irak’ta çalışmalarda bulunmuş, 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte, oluşan boşluktan istifadeyle gönüllü çalışmalarını Orta Asya ve Kafkasya alanlarına kaydırmış, 1993 itibariyle de ivme kazandırmıştır.
Barış Gönüllülerinin sayısı net olarak bilinmemektedir. Ancak üst yönetimin; ‘Kuruluşundan bugüne kadar 180 bini aşkın Barış Gönüllüsünün çesitli ülkelerde görev yaptığı’ yönündeki açıklamasını yetkili ağız olması nedeniyle, doğru ve net bilgi olarak almak gerekir. ‘Barış Gönüllüleri’, özellikle eğitim nosyonuna sahip belli meslek dallarında özel yetişmiş veya yetiştirilmiş kadınlı erkekli şahıslardan seçilmekte; 40’arlı, 50’şerli gruplar halinde çeşitli ülkelerde genellikle iki yıllık süreyle gönderilmekte, faaliyet gösterdikleri ülkelerde üstlendikleri görevlerini birbirine devretmek suretiyle sürdürmektedirler.
‘Barış Gönüllülerinin faaliyet alanları, demokratik reform, eğitim, sağlık ve hukuk reformları, ekonomik ve ticari gelişim, enerji, gıda ve özel sektör alanlarıdır. Gönüllüler, gittikleri az gelişmiş ülkelerde, halkın gelenek ve görenekleri, dili, dini ve etnik yapıları, farklılıkları, bireysel ve toplumsal refleksleri, dünya görüşleri, kuvvetli ve zayıf yönleri, kültür ve eğitim düzeyleri gibi toplumun belirleyici özelliklerini, yapılarını öğrenebilmek amacını gütmüşlerdir.
PROBLEM CÜMLESİ
Barış gönüllülerinin amacı ve Türkiye’deki faaliyetleri nelerdir?
ARAŞTIRMANIN AMACI
Barış gönüllülerinin dünyadaki ve Türkiye’deki faaliyetlerini belirlemek.
ARAŞTIRMANIN ALT AMAÇLARI
Barış gönüllülerinin;
1.Genel Yapısı ve Özellikleri,
2.Amaçları,
3.Barış Gönüllüsü Olmanın Şartları,
4.Çalışma Alanları,
5.Eleştirildiği Alanları,
6.Türkiye’deki Barış Gönüllüleri,
7.Günümüzdeki çalışmaları,
YÖNTEM
Bu araştırmada yöntem olarak literatür taraması yapılmıştır. Bu amaçla araştırma konu ve problemine ilişkin kuramsal temeller ve benzer çalışmaların sonuçları incelendi. Konuya ilişkin kaynak taraması yapılarak kitap ve makaleler derlendi. İnternet kaynaklarına başvuruldu. Ulakbimden faydalanıldı. Eğitim ve kültür konularıyla ilgilenen uzmanlarla tartışılarak görüşler geliştirildi.
BULGULAR VE YORUM
1.1.BARIŞ GÖNÜLLÜLERİNİN GENEL YAPISI VE ÖZELLİKLERİ
Barış Gönüllüleri kurulduğu 1961 yılından beri 138 ülkede 180 bin gönüllüyle hizmet vermiştir. 2005 yılı itibariyle gönüllü sayısı 7.300’dür. Bu grubun yaş ortalaması 29, ortanca ise 25’tir. Gönüllülerin yüzde 62’i bayan yüzde 39’u baydır.Yine grubun yüzde 92’si bekar yüzde 8’i ise evlidir.Gönüllülerin yüzde 7’si 50 yaş üzerindedir. Grubun yüzde 82’si üniversite mezunu, yüzde 13’ü ise lise diplomalı insanlardır. Bugün hizmet verilen ülke sayısı ise 78’dir.
Barış Gönüllülerinin özellikleri:
Uluslar arası gönüllü kuruluşlar arasında en çok çevre projesi yürüten kurumdur.
Barış Gönüllüleri 200 üzerinde dil ve lehçe bilmektedirler.
Tüm dünyada 1000’in üzerinde gönüllü, küçük işletmelerde gelişim programlarında çalışmaktadır.
Barış Gönüllüleri Yazarları isimli bir yazar grubu oluşmuştur.
1.2.BARIŞ GÖNÜLLÜLERİNİN AMAÇLARI
Kenedy’e göre ‘Amerikalı gençlerin savaş erleri olarak yetiştirilmesinden vazgeçilmeyecek; aynı zamanda onların barış elçileri olmaları da sağlanacaktır. ’Gençler iki yıllığına geri kalmış ülkelerin halklarıyla beraber yaşayacaklar ve onlara Amerika ülkücülüğünü, dinamizmini, dünya görüşünü öğreteceklerdir. Böylece genç Amerikalıların öncülüğünde hür dünya koalisyonu gerçekleştirilmiş olacaktır (Schwartz, 1993). Gönüllüler; özgürlük, çok çalışma, demokrasiye inanç, eşitlik, pragmatizm, fedakarlık, kurumsallaşma ve bireycilik gibi Amerikan değerlerini fakir dünyaya getireceklerdir (Latham, 2000). Örgütün geleceğinin olabilmesi için medya yoluyla bir Barış Gönüllüleri efsanesi oluşturulmuştur. Bu efsanede Barış Gönüllüleri genç, atletik, yakışıklı ve güzel olduğu kadar zeki, enerjik Amerikalılar olarak gösterilmiştir. ‘Kenedy’nin çoluk çocuğu’, ‘ikinci bir haçlı ordusu’ gibi eleştiriler yapılmasına rağmen, medyanın çalışmalarıyla başarılı olmuş, örgüt halk tarafından benimsenmiştir (Özbalkan, 1970). Kenedy’e göre Barış Gönüllüleri hem soğuk savaşta bir silah olacak hem de dünya milletlerinin iyiliğine katkıda bulunacaktır (Schwartz, 1993).
Kabul edilen Barış Gönüllüleri Yasası’nda üç amaç bulunmaktadır (Goldberg, 1998).
1. Hizmet edilen diğer insanlara ve dünyaya güçlü Amerika anlayışı kazandırmak, diğer milletlerin Amerikalıları daha iyi tanımalarını ve onlara dost olmalarını sağlamak.
2. Amerikan milletinin öteki ülkelerin insanlarını daha iyi anlamalarını sağlamak.
3. İlgili ülkelerin ekonomik ve sosyal gelişmeleri için yetişkin insan gücüne olan
ihtiyaçlarını gidermeye yardımcı olmak.
Yukarıdaki amaçları gerçekleştirmek amacıyla az gelişmiş ülkelere gönüllüler gönderilmiştir. Az gelişmiş ülkeler ise kalkınmak için nitelikli insan gücüne ihtiyaç duymaktadır. Barış Gönüllüleri ile az gelişmiş ülkeler, ihtiyaç duydukları teknoloji ve insan gücünü sağlayacak Amerika ise kendine karşı duyulan kuşku ve güvensizliği ortadan kaldıracaktır.
Gönüllülerin ülkemize geliş amacı da diğer ülkelere gidiş amacıyla aynıydı. Ülkemizi yakından tanımak, Amerikalıları bize tanıtmak ve ülkemize kalkınma hususunda nitelikli iş gücü ile yardımcı olmaktı. Buna karşılık ‘Gizli Belgelerle Barış Gönüllüleri’ adlı kitabında Müslüm Özbakan Barış Gönüllülerinin amacını şu şekilde ifade eder: ‘Az gelişmiş ülkelerde Amerikan dünya görüşünün ve siyasal, askeri nüfusunun yayılmasını ve benimsenmesini sağlamak, Amerikan yararına çalışacak etkili kurumlar ve aydınlar grubu yetiştirmek, Amerikanın şiddet eylemlerini ve genişleme politikasını şirin gösterecek eylemlerde bulunarak siyasal havayı Amerika’dan yana oluşturmaktır’.
Gerçekten de Türkiye’de bunlar ajan gibi istihbarat toplamışlar, geleneksel konukseverliğimizden yararlanarak Anadolu insanının evlerinin içine kadar rahatça girmişler, Türkiye’nin hassas taraflarını araştırmışlar, feodal, etnik ve mezhepsel yapısını, sosyal durumunu, bölgesel etnik ve inanç farklılıklarını, politik yapıyı incelemişler, geçmiş etnik olaylarının izlerini araştırmışlardır. Bunlarla birlikte Barış Gönüllüleri gittikleri ülkelere Amerikan zevkini ve ürünlerini de götürmüşlerdir. Bu ise Amerikan ürünlerinin yeni Pazarlara tanıtılmasını sağlamıştır.
II. Dünya savaşı sırasında Avrupa ülkelerine yapılan Marshall yardımları savaş sonrası ekonomiyi canlandırmış ve bu canlanma Amerikan malları için Pazar yaratmıştır (Bussiness America, 1997).
1.3.BARIŞ GÖNÜLLÜSÜ OLMANIN ŞARTLARI
18 yaşını doldurmuş kişiler buraya başvuru yapabilirler. Yaş konusunda da üst sınır bulunmamaktadır. Şu anda başvuru yapabilmek için 4 yıllık üniversite mezunu olma şartı bulunmaktadır. Üniversite derecesi bulunmayan adaylardan ise 3 ile 5 yıllık iş deneyimi istenmektedir. Üniversite mezunu veya iş deneyimi bulunan adayların başvuruları 6-12 ay arasında cevaplandırılmaktadır.
Başvurular 4 farklı alanda değerlendirilir:
1. Teknik Beceriler: Her program alanında belli teknik beceriler ister. Ayrıca belli bir konuda derece ya da deneyim gereklidir.
2. Uygunluk: Motivasyon ve kesin kararlı olma, üretim yeteneği, duygusal olgunluk ve sosyal duyarlılık gereklidir.
3. Kanuni Olma: Amerikan vatandaşı olma, özgür olmak, sabıkasız olmak ve borçlu olmamak gerekir.
4. Tıbbi Yeterlilik: Bütün başvuranlar sağlık kontrolünden geçirilerek kabul edilir.
Bu şartları yerine getiren adaylar arasında Barış Gönüllüleri seçilirler. Gönüllülerin toplam hizmet süresi 27 aydır. Gidilen ülkelerde 3 aylık bir hazırlık eğitiminden geçirilen gönüllüler bu eğitimi başarıyla tamamlamak zorundadır. Ev sahibi ülkede verilen eğitim; teknik, kültürel, tarihi, ülkenin dili, sağlık ve güvenlik konularındandır.
Gönüllülerin ortalama yüzde 70’i 27 aylık süreyi tamamlayabilmektedirler. Gönüllülerin her ay için 2 günlük izin hakları doğar; yani toplam 24 gün izin kullanabilirler. Gönüllüler aşağıdaki nedenlerden dolayı görevden alınabilirler.
1. Alkol almak ve bunu kötüye kullanma
2. Toplumun kanun ve kurallarını kabul etmeme
3. Suç işleme
Barış Gönüllüsü olanlara sağlık sigortası yapılır. Bulunduğu ülkede sağlık problemi ortaya çıkarsa o ülkedeki Barış Gönüllüleri Sağlık Ofis’i olaya müdahale eder. Eğer o ülkenin sağlık hizmetleri yetersizse komşu bir ülkeye o da yeterli olmazsa Amerika’ya hastane götürülür. Ülkede bulunun sağlık ofisi ihtiyaç durumunda ülkenin her yanına 24 saatte ulaşma konusunda acil durum planları yapmışlardır.
1.4.BARIŞ GÖNÜLLÜLERİNİN ÇALISMA ALANLARI
Barış gönüllülerinin çalıştıkları alanlara bakacak olursak ;
Eğitim : %40
Çevre :%16
Sağlık :%15
Ekonomik Gelişme: :%14
Tarım :%11
Diğer :%4
Barış Gönüllüleri ağırlıklı olarak eğitim projelerinde görev almaktadırlar. Eğitim projelerinde ağırlık İngilizce öğretimindedir. Son yıllarda Barış Gönüllülerinin eğitim ve çevre konularını temel aldığı belirtilmektedir (Schwartz, 1993). Goldberg’e (1998) göre eğitim, gönüllülerin daima ‘kalbi’ görevidir. Barış Gönüllülerinin amaçları arasında, toplumlara demokrasiyi öğretmek insanları birlikte çalışmaya yönlendirmek ve kendi problemlerini çözme gücünü geliştirmek gibi eğitim kurumlarının amaçları bulunmaktadır (Latham, 2000).
Barış Gönüllülerin yüzde 27’si eğitim alanında, yüzde 22’si özel şirketlerde, yüzde 15’i kamuda, yüzde 13’ü gönüllü kuruluşlarda, geri kalan yüzde 15’i ise kendi işlerinde çalışmaktadırlar (Elizabeth ve Aistair, 1998). Barış Gönüllüleri aynı zamanda dünyanın en büyük gönüllü ingilizce öğreten kurumudur. Gönüllüler, ingilizce öğretimi için büyük çaba sarf ederler. Eğitim yoluyla Barış Gönüllülerinin diğer milletleri tanıması ve Amerikalıları diğer milletlere tanıtması daha kolay olmaktadır. Ayrıca ingilizce öğretimi için en uygun alan eğitim kurumlarıdır. Bir Barış Gönüllüsü olan Jonathan Pool (Akt.Özbalkan, 1970) İngilizceye verilen önemi şu şekilde anlatmaktadır:
‘En etkili sömürge araçlarından birisi dildir. Çünkü, milletler İngilizce sayesinde Amerikan siyasetini benimsemeye ve mallarını satın almaya başlar. Beyin göçünü sağlar. Bir insanın konuştuğu dil, o insanın düşünce ve davranışlarını etkiler. Bir yabancı dili öğrenip kullanan yavaş yavaş o milletler gibi düşünmeye başlar’. Nitekim Barış Gönüllüleri genel hedefleri doğrultusunda Türkiye’de İngilizce öğretimine çok önem vermişlerdir.
1.5.BARIŞ GÖNÜLLÜLERİNİN ELEŞTİRİLDİĞİ NOKTALAR
1. Çoğunluğu genç olan ve yeterli beceriye sahip olmayan bu bireylerin az gelişmiş ülkelere nasıl bir fayda sağladığı konusu eleştirilmektedir (Waldorf, 2001). Genellikle bu ülkelerde “sizin kızlar, erkekler güzel ama hani tamirciler, iş adamları, öğretmenler?” diye sorulmaktadır. İngilizce öğretimi formasyonu bulunmayan gönüllüler tahtada gramer yanlışlıkları yapmaktadır. Barış Gönüllülerinin liderlik yeteneği, deneyim ve insani değerlere hassaslık gibi özellikler aranırken, uzmanlık gereken mesleki bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır (Latham, 2000).
2. Barış Gönüllülerini Amerikan ırkçılığı yapmakla suçlayanlar bulunmaktadır. 1961’de ilk kurulduğunda organizasyonundaki siyah oranı yüzde dört iken bugün bu oran yüzde ikiye düşmüştür. Bunun kasıtlı yapıldığı iddia edilmektedir (Amin, 1999).
3. CIA’nın soğuk savaş döneminde gazetecileri, din adamlarını ve Barış Gönüllülerini istihbarat amacıyla kullandığı iddia edilmiştir (Cunnigham, 1996). Barış Gönüllüleri örgütü, yaptığı açıklamalarda istihbarat örgütlerinde çalışmanın Barış Gönüllüsü olmak için yeterli olmadığını belirtmiştir. Ayrıca hükümet, istihbarat ve gönüllüler organizasyonu, Barış Gönüllülerinin güvenlikleri için birbirinden ayırdığını belirtmiştir (www.ufic.ufl.edulpeacecorps).
4. Barış Gönüllülerinin yeni bir misyoner ordusu olduğu yönünde eleştiriler yapılmıştır (Latham, 2000).
5. 1998 yılında Barış Gönüllülerinin sayısını 2000 yılında 10.000’e çıkarma kararı almıştır. Gönüllü sayısı artışına bağlı olarak da bütçeden ayrılan pay 2005 yılında 317 milyon dolara çıkmıştır. Bütçeden ayrılan payın artırılması, Barış Gönüllülerinin kamuoyu tarafından tartışılmasına yol açılmıştır.
Barış Gönüllüleri bu tarz eleştiriler almış olmalarına rağmen birçok ülkenin benzeri organizasyonlar kurmalarına öncülük etmiştir. Avrupa Birliği 1995 yılında aldığı bir kararla Avrupa Gönüllüler Servisi adlı organizasyonun kurulmasını kararlaştırmıştır.
Bu servis ile gençler kendi ülkelerinde ve gelişmekte olan ülkelerde hizmet verebilmektedirler (Comission of the Europeon Communities, 1995). AB’nin yanı sıra Japonya, Kanada, İrlanda, Yeni Zelanda, Avustralya ve İngiltere bu tür gönüllü organizasyonları kurmuşlardır (Goldberg, 1998).
2.1.TÜRKİYE’DE BARIŞ GÖNÜLLÜLERİ
Türkiye’ye gelen Barış Gönüllüleri 27 Ağustos 1962 tarihinde yapılan ikili antlaşma üzerine Eylül 1962’den itibaren Türkiye’ye gelmeye başlamışlardır. İmzalanan antlaşmanın şartları şöyledir (Özbakan, 1970):
1. Gönüllüler Türkiye’de her iki hükümetin belirlediği resmi ve özel kurumların doğrudan doğruya denetlenmesi altında çalışacaklardır.
2. Gönüllülerle ilgili bütün meselelerde ABD Hükümeti temsilcilerine tam bilgi verecek ve onlarla istişarede bulunarak iş birliği yapılacaktır.
3. Gönüllülere ikamet teskereleri harçsız olarak verilecektir. Ayrıca gönüllülerin geçim masraflarını karşılamak üzere alacakları meblağlar hiçbir vergiye tabi tutulmayacaklardır.
4. Her iki hükümet uygun görürlerse antlaşmanın uygulanması bakımından gerekli görülen düzeltmeleri yapabilirler.
Yukarıdaki antlaşmaya dayanarak 1962-1969 yılları arasında ülkemize 1201 Barış Gönüllüsü gelmiştir.
Ülkemize en az gönüllü 1962 yılında (39 kişi), en fazla gönüllü ise 1965 yılında (382 kişi) gelmiştir. Barış Gönüllülerinin 200’e yakını kasaba ve köylerde diğerleri ise il merkezlerinde görevlendirilmiştir. Barış Gönüllülerinin görevlendirildikleri bölgeler ve gönüllü sayıları Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1.Barış Gönüllülerinin Bölgelere Göre Dağılımı
|
Bölge |
Il sayısı |
Gönüllü sayısı |
% |
|
Marmara |
10 |
173 |
14.4 |
|
Ege |
5 |
154 |
12.8 |
|
Kuzey Anadolu |
15 |
164 |
13.6 |
|
Güney Anadolu |
6 |
101 |
8.4 |
|
Doğu ve Güneydoğu |
15 |
105 |
8.8 |
|
Orta Anadolu |
13 |
187 |
15.6 |
|
Ankara |
1 |
317 |
26.4 |
|
Toplam |
65 |
1201 |
100 |
Protokolde Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine Barış Gönüllüsü gönderilmeyeceği belirtilmesine rağmen bu bölgelere 163 gönüllünün gönderildiği görülmektedir. Bu gönüllülerin yüzde 74’ü il merkezinde, yüzde 43,7’si ilçe merkezlerinde, 12,3’ü ise köylerde bulunmuştur. Türkiye gelen gönüllülerin çalıştığı programlar aşağıda verilmiştir.
Tablo-2:Türkiye’de Barış Gönüllülerinin çalıştıkları programlar
|
Program |
Sayı |
yüzde |
|
|
İngilizce öğretmenliği |
803 |
67 |
|
|
Toplum kalkınması |
168 |
14.1 |
|
|
Çocuk bakımı |
77 |
6.4 |
|
|
Sağlık |
45 |
3.8 |
|
|
Tüberküloz kontrol |
30 |
2.5 |
|
|
Ev ekonomisi |
15 |
1.3 |
|
|
Turizm |
10 |
0.8 |
|
|
Üniversitede okutmanlık |
37 |
3.0 |
|
|
Barış gönüllüleri bürosu |
16 |
1.3 |
|
|
Toplam |
1201 |
100 |
|
Türkiye’de Barış Gönüllülerinin ağırlıklı olarak ingilizce öğretiminde görev aldıkları görülmektedir. Aynı zamanda 27 Ağustos 1962 tarihinde Sağlık Bakanlığı ile Barış Gönüllüleri arasında kabul edilen protokol ile Barış Gönüllülerinin Türkiye’ye gelmeleri ve çocuk bakım programlarında çalışmaları kabul edilmiştir. 1963 yılı Kasım ayı sonunda gelen gönüllülerden bir kısmı Sosyal Hizmetler Akademisinde, bir kısmı Çocuk Esirgeme Kurumunda çalışmaya başlamıştır.
1963 yılında 8,1964 yılında 24, 1966 yılında 18 ve 1969 yılında 13 kişilik grup olmak üzere toplam 77 Barış Gönüllüsünün çocuk bakım programında çalıştığı belirtilmektedir (Gizli Belgelerle Barış Gönüllüleri). Gönüllüler bu çalışmalar sırasında Çocuk Esirgeme Kurumu Yuvalarında çalışmıştır. Çalışmalar, oyunları yönetmek, küçük çocuklarla ilgilenmek, eğitim seminerleri düzenlemek, broşür, pankart hazırlanması, oyun araçları yapma, çocuk bakımında çalışacak gönüllüler bulma, özürlü çocuklarla ilgilenme gibi çalışmalarda bulunmuşlardır.
1969-1970 döneminde Çocuk Esirgeme Kurumuna bağlı kuruluşlardan AdaPazarı Çocuk Yuvası, Ankara Keçiören Çocuk Yuvası, Balıkesir Çocuk Yuvası, İzmir Basmane Çocuk Yuvası, Mersin Çocuk Yuvası ve Bandırma Çocuk Yuvasında toplam 9 Barış Gönüllüsünün çalıştığı belirtilmektedir.
Kurumun 1964-1965 yıllarını kapsayan Çalışma Raporunda ,‘Amerikan Barış Gönüllülerinin Yuvalarımızda Çalışmaları’ başlığı altında ; ‘Geçen yıl, müteffa Amerikan Cumhurbaşkanı Kennedy programı gereğince memleketimize gelen Barış Gönüllülerinden 18-20’si kurumumuza verilmiştir. Bunlara göreve başlamadan önce Genel merkezde müdürlerinin de katıldığı bir toplantıda Genel Başkan bir görüşme yaparak, kurumumuzun çalışma şartları ve şekilleri üzerinde kendilerine geniş bilgi vermiştir. Bunlar esasen Amerika’da kısa ve uzun devreli bir kurs görmüşlerdir. Kendileri yuvamıza taksim edilmişler ve başlatılmışlardır.
Üç dört aylık bir çalışmadan sonra Barış Gönüllülerini, kendi müdürleri Ankara’da toplamış ve çalışma sonuçlarıyla görüşlerini sormuşlardır. Genel Başkan ve Yönetim Kurumumuzun hazır bulunduğu ve birkaç gün süren bu toplantıda karşılıklı fikirler söylenmiş ve daha iyi sonuçlar alınması ve bunların çalışmalarının daha verimli olması için prensipler tespit olunmuştur’ şeklinde çalışmalar özetlenmiştir.
1966-1967 yıllarını kapsayan çalışma raporunda ;‘Her yıl Amerikan Barış Gönüllülerinden belirli bir miktarı yuvamızda çalışmakta ve sürelerini bitirenler teşkilatları tarafından değiştirilmektedir. Bunların çocuklarımıza yararlı olmalarını temin maksadıyla gerekli kontrollerimizi yapmaktayız. Mesailerinde görülen kusurlar, müdürleriyle yapılan görüşmelerde düzeltilmekte olup kendileri raporlarda yer almaktadır. Bütün Türkiye’de çalışan bu gönüllülerin, İstanbul’da yaptıkları toplantıya davet üzerine, Genel Başkan ve Genel Sekterimiz katılmışlardır. Aynı toplumda SSYB ve Milli Eğitim Bakanlığı temsilcileri de hazır bulunmuşlardır.
Bununla birlikte 1970 yılında yapılan 25.Genel Kurulda İstanbul delegesi Necati Ustaoğlu Barış Gönüllülerinin kurumda çalıştırılmamaları konusunda bir konuşma yapmıştır. Bu konuşmada Barış Gönüllülerinin Türk örf adetlerine ters düşen davranışlarda bulunduğu belirtilerek kuruluşlarda çalışmamaları istenmiştir. Bunun karşılığında Genel Başkan konunun devlet makamlarınca incelendiğini, bu konuda şimdilik açıklamada bulunmayacağını belirtilmiştir.
13-14 Mayıs 1972 tarihinde yapılan 16. Genel Kongre Tutanağında Barış Gönüllüleri ile ilgili ayrıntılı bilgilere girilmeden ‘Barış Gönüllüleri kurum bünyesinden tasfiye edilmiştir.’ denilerek çalışmanın sona erdirildiği belirtilmiştir.
2.2.BARIŞ GÖNLLÜLERİNE KARŞI TÜRKİYE’DE YAPILAN ELEŞTİRİLER
Ağustos 1962’de Türkiye’de de çalışmaya başlayan Barış Gönüllülerinin bazı elemanlarının misyoner faaliyetler yürüttükleri ve Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde CIA adına bilgi topladıkları iddiaları ortaya atılmıştır .(Erhan, 2000).
Bu tür haber ve eleştiriler sonucunda, 1996 yılı sonunda, hükümet bir dizi tedbirler almıştır (Özbalkan, 1970).
1. Doğu, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesindeki tüm gönüllülerin çağırılması ve batıya kaydırılması,
2. Barış Gönüllüleri, köy ve kasabalarda Toplum Kalkınması Programları’nda başarılı olamadıklarından bu programlarla ilgili gönüllü getirilememesi,
3. İngilizce öğretmenliği haricindeki programların kaldırılması,
4. Gönüllülerin yakından izlenerek rapor hazırlanması istenmiştir.
1965 yılından sonra Türkiye’de ağırlıklı olarak sol görüşteki insanlar, Barış Gönüllülerini, Amerikan emperyalizminin bir parçası olarak görmüş ve eleştirilmiştir. O dönemde, Milliyetçi Türk Talebe Birliği ise Barış Gönüllülerinin Hristiyanlık propagandası yaptıkları gerekçesiyle ülke dışına çıkarılmaları yönünde görüş bildirmişlerdir.
Barış Gönüllüleri konusunda yapılan eleştirilerin bir bölümü ise Haçlı Seferleri ile benzerliğinden dolayıdır. Diyanet Dergisinde 1999 ve 2000 yıllarında çıkan iki farklı makalede Barış Gönüllülerinin asıl amacının gizli olarak Hıristiyanlık propagandası yapmak olduğu belirtilmiştir (Cilacı, 2000; Yıldırım, 1999).
Türkiye’de İngilizce öğretmeni olarak çalışan 454 gönüllünün doldurduğu bir ankete göre Barış Gönüllüleri, halkın Amerika hakkında daha çok bilgi edinmesi amacına yüzde 82 oranında, Türkiye’yi ve halkını daha iyi anlamak ve tanımak amacına yüzde 97 oranında ve Türkiye için iyi bir iş yapmak amacına ise ancak yüzde 38 oranında ulaştıklarını bildirmişlerdir (Özbalkan, 1970).
2.3..TÜRKİYE’DE BULUNAN BARIŞ GÖNÜLLÜLERİNİN GÜNÜMÜZDEKİ ÇALIŞMALARI
Tüm dünya ülkelerinden dönen Barış Gönüllülerinin bulundukları ülkelerle ilgili çok sayıda kitap yazdığı görülmektedir. ABD’de Barış Gönüllüleri yazarları olarak bir yazar grubu ortaya çıkmıştır.
Türkiye’de Barış Gönüllüsü olarak bulunup da kitap yazan 10 kişiye ulaşilmıştır. Bu kişilerin en ünlüsü Tom Brosnohan ’dır. 1967-1969 yılları arasında Türkiye’de turizm programlarında çalışmıştır. Türkiye hakkında dört kitabı bulunmaktadır. Kitaplardan Yalnız Gezegen Türkiye isimli olanı 1993-1999 yılları arasında 6 baskı yapmıştır. Ayrıca Türkiye Seyahat Atlası bulunmaktadır. Kitapları seyahat rehberi şeklindedir. Kendisiyle yapılan bir söyleşide Türkiye’yi ikinci vatanı olarak gördüğünü söylemiştir.(www.peacecorpswriters.org).
Diğer bir yazar ise Ginger Tylor Saçlıoğlu’dur. 1968-1970 yılları arasında Türkiye’de Barış Gönüllüsü olarak bulunmuştur. İngilizce öğretimi programında görevliyken bir Türk ile tanışıp Türkiye’ye yerleşmiştir. Türkiye’yi tanıtıcı yazıları bulunmaktadır. İnternette Türkiye’yi anlatan bir makalesine ulaşılmıştır.
Türkiye’de bulunup makalesine ulaşılan bir diğer yazar ise Paul J.Magneralla’dır.
1963-1965 yılları arasında Türkiye’de bulunmuştur. Ankara ve Burdur’da doktorluk yapmıştır. Türkiye’de bulunduğu sırada kültürel antropoloji ile ilgilenmiş ve bu alanda araştırmalar yapmıştır. Türkiye’de kırsal kesim kültürünü tanıma fırsatı bulmuştur. Modernizmin geleneksel Türk kültürüne olan etkileri üzerine araştırmalar yapmıştır. Çalışma alanı olarak 1960’ların susurluk kasabasını seçmiştir. Burada işçi, memur ve iş adamlarıyla görüşme fırsatı bulmuştur. Türk aile yapısıyla ilgili olarak kendi deyimiyle ‘anahtar bilgiler’ toplamıştır. Bu bilgiler; Türk deyimleri sayesinde bir antropoloji profesöründen bu konuda daha bilgili olduğunu belirtmektedir.
Yazar, makalesini misafir olarak kaldığı aileye (Türk anne-babasına) teşekkür ederek noktalamıştır (Magnerella, 1993: 51). Ayrıca, geleneksel ve modernleşen Türk kültürü, Doğu Karadeniz Bölgesinde yaşayan halklar üzerine araştırmaları, kitapları ve makaleleri vardır.
Ülkemizde bulunan yazarlardan Eva Macmaster’in Hristiyanlık konusunda onun üzerinde kitabı olduğu görülmüştür. Diğer yazarlar ise Kent Haruf, James M. Kouzes, Joanne Omang, Gordon Tylor, Tom Turner ve Judy Wandschneider’dir. Bu yazarların kitaplarına ve söyleşilerine ulaşılamamıştır.
Türkiye’de Barış Gönüllüsü olarak bulunanlar tarafından internet üzerinde www.arkdaslar.info isimli site oluşturulmuştur. Sitenin genel amacı, Türkiye’de gönüllü olarak bulunan kişileri bir araya toplamaktır. Grup, Türkiye’den gelen arkadaşlarıyla toplantılar yapmakta ve ülkemizde küçük çaplı projeler yürütmektedir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
1961’den beri 180.000 Barış Gönüllüsü 138 ülkede çalışmalar yapmıştır. Gönüllülerin bu ülkelerde bulunması her iki ülkenin rızasıyla anlaşmalar sonucu gerçekleşmektedir. Günümüzde ise 72 ülkede aktif olarak bulunmaktadırlar. Bu durum hala birçok ülkenin bu insanlara ihtiyacı olduğunu göstermektedir.
Bu faaliyetlerden, gönüllü gönderen ülkenin mi yoksa ev sahibi ülkenin mi faydalı çıktığı tartışma konusudur. Ancak yapılan araştırmalar ABD’nin daha önemli kazançlar elde ettiğini göstermektedir. ABD Barış Gönüllüleri vasıtasıyla dünyanın 138 ülkesinden birincil el bilgilere sahip olmuştur. Gönüllüler, bu yapının kurulduğu günden bugüne yüzlerce dil ve lehçe öğrenmişlerdir. Aynı zamanda Barış Gönüllüleri İngilizce öğretimi yapan en büyük gönüllü kuruluş haline gelmiştir. Bütün bu nedenlerle gönüllülerin sayısı ve kurumun bütçesi, azalmak yerine her geçen yıl artmaktadır.
Barış Gönüllüleri kalkınma çabasında fayda sağlanır umuduyla Türkiye’ye kabul edilmiştir. Barış Gönüllüleri arasında etnik ve dini farkları kullanarak ayrılıklar yaratmaya çalışanlar olmuştur. Programdan beklenen başarıya ulaşılamadığı için gönüllü çağırılmasına son verilmiştir.
Bu deneyim sonunda birçok ülke ve Avrupa Birliği benzer organizasyonlar oluşturmuştur. Özbalkan (1970:224) 15 Aralık 1964 tarihinde Türkiye Barış Gönüllüleri yöneticisi, Amerikan Elçisi ve ODTÜ Rektörü Kemal Kurdaş’ın görüşmeleri sonucunda ODTÜ merkez üniversite kabul edilerek Türk Barış Gönüllülerinin kurulduğunu belirtmektedir. Bu örgüt deneme safhasında, ODTÜ ve Siyasal Bilgiler Fakültesi öğrencilerini kapsamış, ancak iki aylık uyguma sonucunda başarıya ulaşılamadığından sonlandırılmıştır.
Bu çalışma sonucunda, ülkemizin içinde ve diğer ülkelerde gönüllü çalışmalar yapacak gençler toplumsal sorumluluk, eğitim, kamu güvenliği, insani yardım ve çevre konusunda duyarlılık geliştirecek organizasyonların kurulması önerilebilir. Bu kuruluşlar ile özellikle 18-25 yaş arası gençlere mesleki bilgi ve beceriler kazandırabilir belirli bir süreliğine bu gençlere istihdamları sağlanabilir ,bu gençlerin toplum yararına çalışmalarına fırsat tanınabilir.
KAYNAKLAR
Amin, J (1999).The Peace Corps and The Srugge For Africa American Equality.Journal of Black Stadies, vol. 29, No. 6, s.809.
Bussiness Amerika. (1997).The Peace Corps Creating Opportunities Throug Bussiness.vol.118,No.9s.10
Cilacı,Osman.(2000).Milli ve Dini Bütünlüğümüz Açısından Türkiye’deki Misyonerlik Faaliyetlerihttp://www.diyanet.gov.tr/turkish/DIYANET/ekim99/gündem4.htm. Erişim: 13.1.2011.
Elizabeth, R and Aistair, B.(1998).What The Peace Corps Can Do For You, Kiplingers. Personal Finance Magazine, vol.52,No.6s107.
Golgberg,M.(1998).How Goverment Can Help People.Phi Delta Koppon,vol.80,No.3s107
Latham,M.(2000). Modernization as ıdeology: Amerikan Sacial Science and ‘Nation Bulding in the Kennedy Era.The University Of North Caroline Press Chopel Hill and London.
Magnarella,P.(1993)Prelude to Antropology.(Ed. Schwimmer E, Brian and D. Micheal Warren), Anthropol and Peace Corps. Lowa State University Press, Ames.
Özbalkan,Müslüm(1970).Gizli Belgelerle Barış Gönüllüleri.Ant Yayınları. İstanbul.
Schwartz,K.(1993).What You Can Do For Your Country:Inside the peacecorps,A Thirty-Year History.Anchor Books.
Where do Peace Corps volunters work? www.ufic.ufl.edu./peacecorps/aro/fags.html
Yıldırım.H(1999).Misyonerlik faaliyetleri internetten Mayıs 2001’de elde edilmiştir.www.diyenet.gov.tr./DİYANET/ ekim99/gündem7.html.
Peacecorps,www.peacecorps.org
Akbaş, O., Amerikan gönüllü kuruluşları: barış gönüllülerinin dünyada ve Türkiye’deki çalışmaları
http://www.tebd.gazi.edu.tr/arsiv/2006-cilt4/sayi-1/85-99.pdf