Özet: Bu çalışmadaki amacım Milli Eğitimi Geliştirme Projesi ve bu projenin önemli bir adımı olarak görülen Müfredat Laboratuvar Okullarını inceleyerek Müfredat Laboratuvar Okullarının ne amaçla kurulduğunu ve amaçların tanımı yapıldıktan sonra MLO olarak adlandırılan bu okullar hakkında yapılan araştırma sonuçları hakkında alan yazı taraması yapıldıktan sonra elde edilen veriler paylaşılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Müfredat Laboratuvar Okulları, etkili okullar, laboratuvar okulları
Giriş
Eğitimde öğrenci başarısını artırmaya yönelik olarak yapılacak çalışmalarda öğrenci merkez olarak kabul edilmektedir. Başarılı bir öğrenci; bilgiyi ezberlemek yerine bilgiye ulaşabilen, bilgiyi kullanabilen, üretken, kişilikli, kültürel anlamda gelişme gösterebilen öğrencidir. Bu nitelikteki öğrenci profiline ulaşabilmek için herhangi bir ülkenin eğitim sistemini veya okul yapısını örnek alarak eğitim sistemine taşıyan bir okul modeli değil de tamamen Milli Eğitimi Geliştirme Projesi’nin uygulama alanı olan 208 MLO’da proje süresince yapılan uygulamalarda karşılaşılan sorunlara çözümler üreterek ve eğitim, yönetim ile teftiş alanlarındaki dünyadaki gelişmeler izlenerek hazırlanmış bir modeldir.
Bu yapılanma projesi 1990 yılında başlatılan Milli Eğitim Projesi kapsamında yedi coğrafi bölgeden seçilen 208 Müfredat Laboratuvar Okullarıdır. Bu okullar yeni yönetim tekniklerinin, sistemin genelinde yaygınlaştırılmadan önce deneneceği ve teknolojik gelişmelerin eğitime yansıtılacağı deneme okulları olarak kurulmuştur (Özdem, 2008, 1).
Milli Eğitimi Geliştirme Projesi (MEGP)
Türkiye, Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Örgütüne (OECD) üye ülkelerin birçoğu ile birlikte, Milli Eğitimin hedeflerine ulaşmasında belirleyici olan yeniden yapılanma ve reform çalışmalarına başlamıştır. Bu çalışmalardan bir tanesi de MEGP’dir.
Milli Eğitimi Geliştirme Projesi ile ilgili İkraz Anlaşması, T.C. Hükümeti ile Dünya Bankası arasında 18 Mayıs 1990 tarihinde imzalanmış ve 10 Temmuz 1990 tarih ve 20570 sayılı resmi gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir (MEB, 2002, 1).
MLO modeli 27 Eylül 1999 tarihinde müdürler kurulunda görüşülerek 4244 sayı, 20 Ekim 1999 tarihli MLO Uygulamalarının Yaygınlaştırılması Yönergesiyle Türkiye genelinde yaygınlaştırılması kararı alınmıştır (Sönmez, 2005, 20).
Milli Eğitimi Geliştirme Projesi’nin üç temel amacı bulunmaktadır. Bu projenin amaçları (MEB, 2002):
1) İlk ve orta öğretimde kaliteyi artırarak öğrenci başarısını OECD ülkeleri ortalamasına yaklaştırmak. İlköğretim öğrenci ve orta öğretim öğrencilerinin eğitim seviyelerinin gelişmiş ülkelerin eğitim seviyesine getirilmesi amacını taşıdığı görünmektedir.
2) Öğretmen eğitiminde kaliteyi ve geçerliliği artırarak OECD ülkelerindeki benzeri standartlara ulaştırmak. Bu amaç eğitim fakültelerinde yetiştirilen öğretmenlerin alan bilgilerinin ve genel kültür bilgilerinin gelişmiş ülkeler seviyesine ulaştırılma amacı taşımaktadır.
3) Milli Eğitim Bakanlığındaki yönetim ve işletmecilik beceri ve uygulamalarını geliştirerek kaynak kullanımında daha ekonomik ve etkili olabilmeyi sağlamaktır.
Müfredat Laboratuvar Okulları (MLO)
Müfredat Laboratuvar Okulları, geliştirilen öğretim programlarının, yeni eğitim öğretim ve yönetim yaklaşımlarının sistem geneline yaygınlaştırılmasından önce deneneceği ve teknolojik gelişmelerin eğitime yansıtılacağı okullardır. Türkiye genelinde 23 ilde 147 ilköğretim, 61 ortaöğretim olmak üzere toplam 208 okulda pilot uygulama çalışmalarının yapılması hedeflenmiştir.
Üretim sürecinin esnekleştiği ve küresel rekabetin giderek arttığı bir dönemde değişime çabuk uyum sağlayabilecek, “öğrenen örgüt” anlayışının egemen olduğu, öğrenci merkezli, zenginleştirilmiş öğretim programları ile öğretimin yapıldığı MLO’lar birer çekim merkezi olma özelliği taşıyor izlenimini vermektedir. Toplam Kalite Yönetimi (TKY) anlayışını kendisine ilke edinen bu okullarda öğrenci memnuniyeti ön planda tutulmakta ve daha demokratik bir okul iklimi ve kültürü yaratılmaya çalışılmaktadır (MEB, 1999, 3).
Yapılacak olan bu çalışmalar sonucunda elde edilecek deneyimler ile sistem genelindeki diğer okullara liderlik yapması hedeflenmektedir. Müfredat Laboratuvar Okullarının hedeflenen rolünü yerine getirebilmesi için yapılacak çalışmaları ortaya koyan MLO modeli geliştirilmiştir (MEB, 2002, 7).
Bu model geliştirilirken bir takım ölçütler esas alınmıştır. Özellikle seçilen okulların ülkenin yedi ayrı coğrafi bölgesini temsil etmesine, her bölgeden de iki ilin seçilmesine, seçilen bu illerde eğitim fakültelerinin bulunmasına dikkat edilmiştir.
West ve Gadsden’e (1973) göre laboratuvar okullarının rolü, yeni öğretmenler yetiştirme ve örnek eğitim tekniklerinin gösterimine yardımcı olmaktır. Günümüzde ise kuram ve uygulama arasında köprü rolü üstlenmektedir.
Müfredat Laboratuar Okulları Modeli, Özgüven (1985), tarafından belirlenen, üç tür deneme, değerlendirme, araştırma projelerini içerir.
Bunlar projeler aşağıda sunulmuştur:
1) Ana hedefi, farklı yaklaşımları denemek olan esnek, antropolojik yaklaşımın kullanıldığı pilot projeler,
2) İdeal şartlar altında programın denenmesine önem veren ve daha düzenli bir deneysel tasarımın ele alındığı model projeler,
3) Esas üzerinde durulan konu, programın geliştirilmesi için geri bildirimden yararlanılan, uygulamaya yönelik araştırmanın yapıldığı ilk örnek projelerdir.
MLO modeli özellikleri, ilkeleri ve standartları bir bütün olarak öğrenci merkezli eğitim anlayışına cevap vermek üzere hazırlanmıştır. Çağdaş ve Türkiye’nin 21. yüzyılda ihtiyaç duyduğu niteliklere sahip insan profilini gerçekleştirmek hedeflenmiştir. Modelde, okulların fiziki yapısını oluşturulmasından yönetim anlayışına, rehberlik anlayışından teftiş anlayışına, teknolojinin kullanımından okulun kaynaklarının kullanımında önceliklerin belirlenmesine kadar ve hatta okulun veliler-çevre-üniversiteler ile etkileşimine kadar her alanda bu anlayış esas alınmıştır (Toptaş, 2004).
MLO deneyimi ile birlikte 21. yüzyılda Türk eğitim sisteminin ve okulların nasıl yapılandırılmaya çalışılacağına ilişkin bir öngörüye sahip olunabileceği düşünülmektedir. Bu bağlamda Türk Eğitim Sistemi örgütsel, yönetsel ve eğitsel düzeylerde bir değerler dizisi değişimi yaşamaktadır. Örgütsel bağlamda, dikey iletişimin egemen olduğu bürokrasi modeline göre örgütlenmiş bulunan Türk Eğitim Sistemi 21. yüzyılda proje temelli ve yatay iletişimin egemen olacağı bir yapıya dönüşecek izlemini vermektedir. Yönetsel bağlamda ise merkezden yönetim anlayışı giderek yerini yerinden yönetim anlayışına bırakacak görünmektedir. Okula dayalı öğretim yönündeki tartışma ve uygulamalar giderek yasal-hukuki bir zemine kaymaktadır. Eğitsel anlamda ise daha önce de bahsedildiği gibi esnek iş-piyasanın taleplerine çabuk tepki verebilecek esnek öğretim programları hazırlanmakta ve uygulamaya geçirilmektedir. Bu durum, eğitsel kürenin sanayi ile eklemlenmesi yönündeki taleplerin hayata geçirilmesi anlamına gelmektedir (Özdemir, 2007, 114-115). MLO’ların planlı ve sürekli gelişimi hedeflemeleri beklenmektedir. Bu da MLO’larda paylaşımcı bir yönetim anlayışı ile işbirliğine dayalı çalışma sisteminin okul kültürüne yerleşmesini gerektirmektedir. Bununla birlikte MLO’larda gelişimsel rehberlik yaklaşımı ile rehberlik ve danışmanlık öncelikli bir denetim anlayışı olarak kabul edilmiş ve Toplam Kalite Yönetimi (TKY) anlayışı benimsenmiştir (MEB, 1999, 25).
Eğitimde Toplam Kalite Yönetimi
Eğitimde TKY, Eğitimde Araştırma Geliştirme Dairesi (EARGED) tarafından toplam kalite felsefesi ve bunun uygulanması eğitimcileri kendilerini yargılayıcıdan çok destekleyici, aktarıcıdan çok yönlendirici ve rehber, sınıf duvarları arasında soyutlanmış çalışanlardan çok aileler, öğrenciler, yöneticiler, öğretmenler, iş yerleri ve bütün toplumla birlikte çalışanlar olarak görmelerine yardım etmek şeklinde düşünülmektedir (MEB, 2002, 144). Eğitimde TKY yönetimi ilkeleri EARGAED tarafından 11 başlıkta toplanmıştır. Bunlar (MEB, 2002, 145):
1) Toplumun beklentilerine uygun hedeflerin belirlenmesi,
2) Beklenen hedefe ilk seferde ulaşılması,
3) Hedefe ulaşılma düzeyinin ölçülmesi,
4) Gelişmeleri takip etmenin ilke edinilmesi,
5) Nitelikli eğitime önem verilmesi,
6) Etkin bir iletişim ağı kurulması,
7) Yönetimde ekip çalışmasına ağırlık verilmesi,
8) Yönetimde isteklendirmenin sağlanması,
9) Demokratik bir yönetim sisteminin kurulması ve okul yönetimlerinde katılımcılığın artırılması,
10) Okulun temel değerlerinin belirlenmesi,
11) Sürekli gelişimin ilke edinilmesi ve planlama,
TKY’nin Öğretmen Üzerindeki Etkisi
Öğretmenlerin resmi öğretmen-öğrenci ilişkisi yerine öğrenciyle diyalog ve duygudaşlık kurabilen, öğrenciye rehberlik eden, sürekli olarak öğrenciyi eleştiren ve aşağılayan değil öğrenciye yol gösteren, öğrenci ile eş güdümlü çalışan, öğrenciyle bilgiyi paylaşan, bilimsel ve teknolojik gelişmeyi sürekli takip edebilen, öğrenciye araştırma davranışını kazandıran, başarısızlığı yargılamadan başarısızlığın nedenlerini bulmaya çalışan bir öğretmen profiline ulaşması beklenmektedir.
TKY’nin Öğrenci Üzerindeki Etkisi
TKY’nin uygulandığı okulları bitiren gençler iletişim, ekip çalışması, problem çözme ve öğrenmeyi öğrenme konularında beceri geliştirirle. Öğrenci artık derslerde sıkılmayacak, düşüncelerini sınıf ortamında rahatça ifade edebilecek, araştırma ve incelemeye yönelecektir (MEB, 2002, 145).
Müfredat Laboratuar Okulları Modeli İlkeleri
Müfredat Laboratuvar Okullarının hedeflerini gerçekleştirme amacı ile 13 ilke saptanmıştır. Bunlar (MEB, 2002, 57–58):
1) Müfredat Laboratuvar Okulları genel müfredat programı geliştirme sürecinde alan uygulaması ve deneme okulu görevini yapacaklardır.
2) Müfredat Laboratuvar Okullarında öğrenci merkezli eğitim esastır. Okullardaki tüm eğitim, öğretim ve yönetim hizmetleri bu esasa göre düzenlenir.
3) Öğrenci merkezli öğretim programlarının geliştirilmesi sürecinde Alan testine katılan MLO’lardan alınan sonuçların değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır.
4) MLO’lar, Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), Eğitimi Araştırma Geliştirme Dairesi Başkanlığı (EARGED) tarafından geliştirilecek değerlendirme sistemi ile, bu okullarından ilke ve standartları esas alınarak değerlendirilecek, beklenen düzeye ulaşamayan MLO’ların statüleri gözden geçirilecektir.
5) EARGED, MLO’ların öğrenci başarısının arttırılmasına yönelik olarak dünyada ve Türkiye’de eğitim alanındaki yenilikleri yakından izler, bu alanda gerekli rehberlik ve danışmanlık çalışmalarında bulunur.
6) MLO personeli ile MEB merkez ve taşra örgütü arasında işbirliğine dayalı bir çalışma sistemi benimsenir.
7) MLO personeli ile MEB merkez ve taşra örgütü personeli için düzenlenecek bireysel ve mesleki amaçlı hizmet içi eğitimler, MLO modeli kapsamında yapılacak uygulamaların başarılı olmasını sağlayacaktır.
8) MLO yönetiminde, Toplam Kalite Yönetimi (TKY) felsefesi ve ilkeleri ile eğitim öğretim hizmetleri birlikte yürütülür.
9) MLO’nun denetiminde, eğitim-öğretim sürecinin ve ortamının gelişimini amaçlayan rehberlik ve danışmanlık önceliklidir.
10) MLO’da paylaşımcı yönetim ve işbirliğine dayalı çalışma sistemi ile planlı ve sürekli gelişim anlayışı benimsenir.
11) MLO’da bireyin gelişimsel ihtiyaçlarını ve öğrencilerin gelişim dönemlerini ön plana alan gelişimsel rehberlik anlayışı esas alınır.
12) MLO standartlarında bulunan bütün mekânlar, buralarda bulunan donanım ve ekipmanlar eğitim-öğretim hizmeti esas alınır.
13) MLO ile Milli Eğitimi Geliştirme Projesindeki üniversiteler, eğitim fakülteleri ve diğer bölümleri, veliler ve okul çevresi arasında etkili bir işbirliği sistemi kurulur.
MLO’nun hedeflerini gerçekleştirmek için belirlenen ilkelere bakıldığında okul merkezli yönetim modeline benzer uygulamaların olduğu görülmektedir. Okul merkezli yönetim, okul toplumu üyelerinin (yönetici, öğretmen, öğrenci, veli, çevre grupları ve liderleri) bütçe, personel ve eğitim programları alanında yetki ve sorumluluklarının arttırılmasını öngören bir okul geliştirme yaklaşımıdır. Okuldan okula bu grupların etkisi değişebilir, fakat temel amaç öğrenci başarısını arttırmaktır (Aytaç, 2000, 17). MLO’da paylaşımcı yönetim ve işbirliğine dayalı çalışma sistemi, sürekli gelişim anlayışı, öğrenci merkezli eğitim ve öğrenci başarısını artırma anlayışı okul merkezli yönetim anlayışı ile örtüşmektedir (Özdem, 2008, 5).
MLO Modelinin Getirdiği Yeni Yaklaşımlar
Ülkemizde MLO modelinin oluşturulmasıyla birlikte sisteme yeni ve var olan yaklaşımlar geliştirilmiştir.
Eğitimde öğrenci başarısını araştırmaya yönelik olarak yapılacak çalışmalarda öğrenci merkez olarak kabul edilerek, hedeflenen öğrenci profiline ulaşabilmek için MLO’larda paylaşımcı bir yönetim anlayışı ile iş birliğine dayalı çalışma sisteminin okul kültürüne yerleşmesi beklenmektedir. Eğitim ile teknoloji arasında teknolojik olanaklardan yararlanma, teknik insan gücü yetiştirme ve teknolojik olanaklardan yararlanma, teknik insan gücü yetiştirme ve teknolojik ortama uyum sağlayacak yeteneklerde bireylere yetiştirmek üzere üç yönlü bir ilişki oluşturmuştur. Bilim ve teknolojinin insan yaşamının ayrılmaz bir parçası haline geldiği bu günlerde eğitimcilerin, eğitim teknolojisinin kuramlarını öğrenme öğretme süreçlerinde uygulamaları sürecin yapısında, niteliğinde, işlevlerinde ve uygulama boyutunda başarılar getirecektir. Müfredat Laboratuvar Okullarında gelişimsel rehberlik yaklaşımı benimsenmiştir. Bu yaklaşım, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerini meslek ya da program seçimi ve kriz durumlarına müdahale ile sınırlayan geleneksel rehberlik yaklaşımlarına tepki olarak ortaya çıkmıştır. Müfredat Laboratuvar Okullarında toplam kalite yönetimi anlayışı benimsenmiştir. Müfredat Laboratuvar Okullarında rehberlik ve danışmanlık ağırlıklı bir teftiş anlayışı benimsenmiştir (MEB, 2002, 24-25). MLO modelinde geleneksel öğrenci profiline göre daha farklı bir öğrenci profili çizilmiştir.
MLO, geliştirilen öğretim programlarının, yeni eğitim-öğretim ve yönetim yaklaşımlarının sistem geneline yaygınlaştırılmadan önce deneneceği ve teknolojik gelişmelerin eğitime yansıtılacağı okullardır. MLO, pilot uygulama çalışmalarından elde edecekleri deneyimler ile sistem genelindeki diğer okullara liderlik yapacaklardır (Sönmez, 2005, 20-21).
Toptaş (2004), MLO modeline göre bir öğrencide araştırmacı sorgulayıcı, ezberleyen değil bilgiye ulaşabilen, bilgiyi kullanıp paylaşabilen, iletişim kurma becerilerine sahip, teknolojiyi etkin kullanabilen, kendini gerçekleştirmiş, insanlığın ortak değerlerini sahiplenmiş; yaratıcı, üretken, takım çalışmasına yatkın, bilimsel ve akılcı düşünme becerisine sahip bir öğrenci profilini çizeceğini belirtmektedir.
MLO Modeli Geliştirme Süreci
Şekil 1: MLO Modelinin Geliştirilmesinde İzlenen Süreç(MEB, 2002 MLO modeli. III. Basım).
Şekle bakıldığında MLO modelinin gelişim aşamasında bir dizi işlemlerden geçtiğini görmekteyiz. Görüldüğü üzere 208 pilot okulda uygulama gerçekleştirildikten sonra değerlendirme sonucu bir takım değişiklikler yapıldıktan sonra MLO adlı model meydana gelmiştir.
MLO Modelinin Özellikleri
MLO modelin birçok özellikten meydana gelmektedir. Bu özellikler MLO modelini oluşturan özelliklerdir. Bunlar MLO modeline göre aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır:
Öğrenci merkezli öğretim programları ve öğretmen kılavuz kitapları. Öğretmen merkezli yaşantılar yine öğrenciyi merkez alan yaşantılara dayalı ve öğrenciye amaçlanan davranış değişiklikleri ve nitelikleri kazandırmayı amaçlayan öğretim programıdır, öğrenci merkezli eğitimi esas alarak bütün sınıf seviyelerinde ve branşlarda öğrencilere kazandırılması öngörülen yeterliklerin öğrencilere nasıl kazandırılacağına rehberlik eden öğretmenler için hazırlanmış yazılı kılavuzlardır (Toptaş, 2004, 4).
Öğrenciler. Başarılarını etkileyen öz geçmiş, kişilik gelişimi, öğrenmeye karşı tutum, öğrenme hızı ve türündeki farklılık gibi özelliklere sahip bireyler (MEB, 2002).
Öğretmenler. Öğrencilerin eğitim ve öğretimine kendini adamış alanında uzman, bilgili, gelişime sürekli açık ve teknoloji kullanımına yatkın eğitimciler olarak tanımlanmaktadır (MEB, 2002, 39).
Veliler. Çocukların eğitim öğretim ve sosyalleşme sürecinde öğretmenler ve okul yöneticileri ile etkileşim halinde olan, onlarla iş birliği içerisinde bulunan ve onlara destek sağlayan kişilerdir (MEB, 2002, 39).
Yöneticiler. Eğitim ve yönetim alanındaki gelişmeleri yakından izleyerek bu alanlardaki kavramları, teorileri, modelleri, ilkeleri, işlemleri ve uygulamalara özgü bilgileri, anlayan ve bunları, uygulamalarına yansıtan ve program geliştirme sürecinde öğretmenlere destek veren ve onlara rehberlik yapabilen müdür ve müdür yardımcılarıdır (Toptaş, 2004, 5).
Hizmet içi eğitim. Okuldaki eğitim öğretim etkinliklerinin niteliğini doğrudan etkileyen okul personelinin ve okuldaki eğitime destek veren merkez ve taşra teşkilatındaki diğer eğitim yöneticilerinin mesleki etkililiklerini artırmak için düzenlenen öğrenme yaşantılarıdır (MEB, 2002, 39).
Sınıf mevcudu ve tam gün eğitimi. Her sınıfta bir öğretmene düşen öğrenci sayısı 30’dur (Toptaş, 2004, 5).
Binalar ve tesisler. Okulun tüm tesislerini bünyesinde toplayan yapılar ve binaların okul olarak kullanabilmesi için yapılmış, kurulmuş ya da yerleşmiş laboratuvar, sınıf, spor salonu, kütüphane vb. mekânlar (Toptaş, 2004,5).
Donanım. Öğrenci sıraları, dolaplar, laboratuvar masası ve tabureleri, yazı tahtası, ilan panosu, kitaplık, harita askılığı, perde, çeşitli kullanım amaçlı dolaplar gibi okulda ve sınıflarda kullanılan eşyalar (Toptaş, 2004, 5).
Ekipman. Öğretim programındaki hedeflere ulaşmada ve öğrenme öğretme etkinliklerinde öğrenciler ve öğretmenler tarafından kullanılacak; fotokopi makinesi, bilgisayar, projeksiyon paneli, televizyon, video, kasetçalar, slayt makinesi, fen laboratuvarları takımları gibi her türlü görsel işitsel araçlar (Toptaş, 2004, 5).
Ders kitapları ve öğretim materyalleri. Öğretim programında belirtilen hedeflere ulaşmada öğrencilere yol gösterici ve uygun bilgiler içeren ders kitapları ve öğrenme öğretme etkinlikleriyle bütünleşmiş görsel-işitsel ve bilgisayar destekli materyaller (MEB, 2002, 40).
Sarf malzemeleri. Öğrenci ve öğretmenlerin eğitim öğretim etkinliklerinde kullanacakları öğretim materyallerini hazırlamada ihtiyaç duyacakları kâğıt, kalem, yazı tahtası kalemi, asetat, silgi, yapıştırıcı, bilgisayar disketi, fotokopi makinesi ve bilgisayar yazıcısı toneri, fotoğraf makinesi ve kamera için film, karton vb. tüketim malzemeleri (MEB, 2002, 40).
Destek personeli. Yöneticilere, öğretmenlere ve öğrencilere öğrenme öğretme sürecindeki ihtiyaçlarının karşılanmasında destek hizmetleri veren; bilgisayar formatörü, kütüphaneci, laborant, büro memuru, temizlik görevlisi gibi konusunda uzmanlaşmış personel (MEB, 2002, 40).
Müfredat Laboratuvar Okulları Standartları
Müfredat Laboratuvar Okullarında belirlenen standartlar şunlardır (Özdem, 2008):
Fiziksel Kaynaklarla İlgili Standartlar:
a) Ekipmanla ilgili standartlar: Öğretmenler ve öğrenciler için eğitim ve öğretim etkinliklerinde gereksinim duyulan tepegöz, fotokopi, teksir makinesi, slâyt makinesi, bilgisayar ve laboratuvar takımları gibi dayanıklı araçlar bulundurulmalıdır.
b) Donanım ile ilgili standartlar: Öğrenci sıraları, dolaplar, laboratuvar masa ve tabureleri, siyah ve beyaz yazı tahtası, ilan panosu, kitaplık, harita askılığı, perde, okul ve sınıflarda, bulunması gereken eşyalardır.
c) Okul tesisleri ile ilgili standartlar: Okulun eğitim tesisleri; okul programını destekler, öğrencilerin öğrenme yaşantılarına ve gelişimlerine katkıda bulunur. Tesislerde, binaların okul ve ilgili bölümleri laboratuvar, sınıf, spor salonu, kütüphane vb. bulunduğunda, okulun temel felsefe ve amaçlarının uygulanmasına yardımcı olur.
d) Binalar ile ilgili standart: Okulun öğretim programının gerçekleştirilebilmesi, öğrencilerin, fiziksel-ruhsal gelişimleri ve okul personelinin morali açısından önem taşır. Bu nedenle MLO, coğrafi şartlara uygun, öğrenci özellikleri gözeten bir şekilde, temiz, bakımlı, albenisi olan, motivasyonu artıracak şekilde boyanmış, güvenli binalardır.
Eğitim-Öğretim İle İlgili Standartlar:
a) Sınıf mevcudu: Her sınıfta öğretmen başına düşen öğrenci sayısı en fazla 30’dur.
b) Tam gün öğretim: Okulda normal eğitim verilmektedir.
c) Öğrenci merkezli öğretim programları: Öğretim programları, öğrencilerin gelişim özelliklerine uygun konu, yöntem ve teknikleri kapsamaktadır.
d) Öğretimde sarf malzemeleri: Sarf malzemeleri, okulda yeteri kadar ve ücretsiz dağıtılmaktadır.
İnsan Kaynakları İle İlgili Standartlar:
MLO modelinde en etkili verimin alınması için eğitim-öğretim ve fiziksek kaynaklarla ilgili standartların yanında insan kaynakları ile ilgili standartlar da oluşturulmuştur. Bunlar (MEB, 2002, 230):
a) Öğretmenler: Genel kültür, alan bilgisi, teknik bilgi ve kişilik olarak istenen düzeyde yetiştirilmiş, en az dört yıllık öğretmen deneyimine sahiptir.
b) Okul Danışmanı: Alan bilgisi, teknik bilgi, beceri ve yeterlikler, kişisel özellikler açısından istenen düzeydedir.
c) Yöneticiler ve müfettişler: Eğitim bilimleri, yönetim becerileri, kişilik özellikleri konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahiptir.
Öğrenci Merkezli Eğitim Standartları:
a) Okul yaşantıları öğretmen merkezli faaliyetler yerine amaçlanan öğrenci davranışlarıyla sonuçlanan öğrencilerin gerçekleştirdikleri faaliyetler üzerinde yoğunlaşmalıdır.
b) Öğretim süreci “öğretme” yerine “öğrenme” üzerine odaklanmalıdır.
c) Öğretmen öğrenciye rehberlik etmelidir.
MLO Ekipman Standartları:
MLO modelinde ekipman, öğrenci ve öğretmenler için amaç ve faaliyetlerinde gereksinim duyulan görsel, işitsel ekipman, fotokopi, teksir makinesi, bilgisayar, laboratuvar takımları vb. dayanıklı araçlar olarak tanımlanmıştır. MLO ekipman standartları şu maddeleri içermektedir (Özdem, 2008):
a) Program alanının hedeflerini gerçekleştirmek için gerekli tür ve nitelikte ekipman sağlanacaktır.
b) Okul personeline ve öğrencilerine öğretim- öğrenme için gerekli, materyalleri planlamak ve üretmek için ekipman, malzemeler, yer ve mesleki rehberlik sağlanacaktır.
c) Laboratuvar, beden eğitimi salonları, öğretim ortamları, programların uygulanması için modern ve kullanışlı ekipmanla donatılacaktır.
d) Okul yönetimi, eğitim teknolojisini ve kütüphaneyi kullanabilmesi için, okul personeline gerekli hizmet içi eğitim faaliyetlerinin düzenlemekle sorumludur.
e) Kütüphane ve bilgisayar laboratuvarlarında sorumluluk verilecek personel uygun üniversite, diplomasına veya bakanlık sertifikalarına sahip olacaktır.
ABD’de Laboratuvar Okullarının Rolü
ABD’de laboratuvar okullarının tarihsel dönemine baktığımızda kuruldukları dönemdeki amaçları yeni öğretmenler yetiştirme ve örnek gösterimine yardımcı olmaktır. Günümüzde ise bu rol değişime uğramakta ve laboratuvar okullarının birçoğu eğitim araştırmaları ve eğitim kuramlarının test edilmesi için uygun merkezler haline dönüştüğü laboratuvarlar olarak hizmet vermektedirler.
Cardinell (1978), Amerikan yerleşke laboratuvar okullarının rolünde son dönemlerde değişiklikleri olduğunu ve öğretmen adayları yetiştirmekten çok dört temel işlev üzerinde yoğunlaştığını belirtmiştir. Bu dört temel işlev: araştırma, gözlem, gösterim ve katılımdır. Cardinell (1978), araştırma işlevi ile ilgili bazı ilkeleri ortaya koymaktadır. İlk olarak, araştırmanın çocuğun eğitimine engel olmayan aksine bu eğitimi tamamlayan devamlı bir süreç olması gerektiğini ifade etmiştir. Laboratuvar okulu müfredatını meydana getiren temel unsurun gözlem işleviyle olduğunu belirtmektedir. Gösterim ve katılım aşamaları için ise öğrencilerin laboratuvar okulları materyallerini kullanmaya başladığı ilk anda hazır, yeterli ve istekli olduğu anlamalarına ve elde edilen sonuçların dağıtılmasına yardımcı olur.
Yapılan Araştırmalar
MLO modeli hakkında ülkemizde onlarca araştırma yapılmıştır. Bu araştırmaları gerek farklı dersler de gerekse okulların karşılaştırılması şeklinde öğretmenlerin görüşleri ve istatistikler kullanılarak bazı yargılara ulaşılmıştır.
Bir okul geliştirme modeli olarak MLO uygulaması, bu okullarda görev yapan öğretmenler ve yöneticiler tarafından nasıl değerlendirildiği konusunda Dönmez’in (2002) yaptığı araştırmasında MLO projesi hakkında öğretmenlerin yöneticilerden daha az bilgi sahibi oldukları, öğretmenlerin proje ile ilgili gelişmeler konusunda yeterince bilgilendirilmedikleri düşündüklerini söylemektedir. Gerekli olan altyapı ve teknik olanakların daha iyi dereceye çıkarıldığı fakat sistemde insan boyutunun üzerinde daha fazla durulması ve bu işi yapanların yani öğretmenlerin ve yöneticilerin eğitime, eğitim yönetimine, eğitim ortamına ilişkin anlayışlarının, bakış açılarının ve davranışlarının değiştirilmesi gerektiğini belirtmiştir.
Müfredat Laboratuvar Okullarında (MLO) görev yapan öğretmen ve yöneticilerin uygulamada karşılaştıkları sorunları Akpınar (2001) ve arkadaşları Malatya ilinde yaptıkları araştırmalarında MLO’larda görev yapan öğretmen ve yöneticilerin uygulamada birtakım sorunlar yaşadıklarını belirlemişlerdir. Bu sorunlar şu şekilde özetlenebilir (Akpınar, 2001, 203-208):
a) MLO projesinde önemle vurgulanan fiziki alt yapı ve teknik donanımın, henüz istenilen seviyede geliştirilemediği,
b) MLO projesinin geliştirilmesi sürecinin başında yeterince ihtiyaç analizinin yapılmadığı,
c) Projenin başarıya ulaşabilmesi için öğretmen ve yöneticilerin işdoyum düzeyleri ile projeye karşı ilgi ve tutumlarının yükseltilmesi gerektiği,
d) Hizmet içi eğitimde kazandırılan becerilerin daha çok teknik araç- gereçlerin kullanımı konusunda yoğunlaştığını, bu araçların okullardaki derslerin öğretiminde nasıl kullanılacağı konusuna yer verilmediği,
e) MLO projesi kapsamındaki okullar arasında gerekse üniversite ile yeterli ilişkinin ve iletişimin bulunmadığı,
f) MLO projesinin yeterince tanıtılmadığı kanılarına varılmıştır.
MLO modeli öğrenci başarısı artırmaya yönelik olarak yapılacak çalışmalarda öğrenci merkezli okulu esas almakta ve eğitimde kaliteyi sağlayarak öğrenci başarısını artırmayı amaçlamaktadır. Modelde öngörülen öğrenci merkezli eğitim, paylaşımcı yönetim anlayışı ve işbirliğine dayalı çalışma sistemi ile planlı ve sürekli gelişim anlayışının benimsenmesine karşın; Türkiye Eğitim Sisteminin (TES) katı merkeziyetçi yapısı; yöneticilerin geleneksel, bürokratik tutum ve davranışları ve örgüt iklimi göz önüne alındığında uygulamanın önemli sorunlarla karşılaşması sorumludur (Şahin, 2006, 53).
İlköğretim Müfredat Laboratuvar Okulları ile diğer ilköğretim okulları öğrencilerinin akademik başarılarını Şahin (2006) İzmir ilinde yaptığı araştırmasında karşılaştırarak birtakım kanılara varmıştır. Bu araştırmada 8 Adet MLO Okulu ile 8 tane MLO olmayan okul seçilmiştir. Yapılan bu araştırmada sınavlarda elde ettikleri başarıların aritmetik ortalamaları MLO’larda (X =20,88), MLO olmayan okullardan (X =19,50) daha yüksek olduğunu fakat yapmış olduğu t- Testi sonucuna göre, MLO’lar ile MLO olmayan okulların 2004 LGS’ de elde ettikleri başarı oranları arasında önemli bir farklılığın olmadığını (t(14)=0,978) belirtmektedir.
Okul geliştirme çalışmalarındaki nihai hedefin öğrenci başarısının artırılması olmasına karşın, MLO uygulaması yapılan okulların öğrencilerin akademik başarılarının, diğer okulların öğrencilerinin akademik başarılarına göre artmadığı anlaşılmaktadır (Şahin, 2006, 57).
Müfredat Laboratuvar Okullarında strateji belirleme ve seçimi uygulamalarını Arabacı (2005) Malatya ilinde bir araştırma yaparak birtakım değerlendirmelerde bulunmuştur. Yapılan araştırmalar sonucunda MLO’da strateji belirleme ve seçimine ilişkin uygulamaların daha ileri düzeylerde geliştirilmesi için, çalışanlara strateji belirleme ve seçimi konusunda akademik düzeyde eğitim verilmesi yararlı olacağı kanısına varılmaktadır (Arabacı, 2005, 11).
İzmir İli MLO Okullarında Biyolojileri Derslerinde Teknolojisi Uygulamalarının Etkiliği Üzerine Uslu ve Kete’nin (2001) yapmış oldukları araştırmada MLO liselerindeki biyoloji öğretmenleri genel olarak, biyoloji dersinde araç-gereç kullanımının öğrenci başarısını, dersin ve öğretmenin verimliliğini artırdığı görüşünde olmakla birlikte, eğitim teknoloji uygulamalarının amacına ulaşabilmesi için öğretmenlerin teşvik edilmesi ve alt yapının oluşturulması gerektiğini düşünmektedirler. Biyoloji öğretmenlerinin çoğu, eğitim araç-gereçlerinin kullanımı ile ilgili kursların yeterli olmadığını, derse hazırlık yaparken ve ders işlerken bilgisayardan yeterince yararlanamadıklarını düşünmektedirler (Uslu&Kete, 2001, 5).
Sonuç ve Yorum
Bilindiği üzere Milli Eğitimi Geliştirme Projesi kapsamında, ülke genelinde 23 ilde 208 Müfredat Laboratuvar Okulu, proje okulu olarak seçilmiş olup ve bu okullar hakkında çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Müfredat Laboratuvar Okullarında, MLO Modelinin uygulanması ve çalışmaların 1997 Haziran ayında istenilen düzeye getirilmesi gerekmekteydi. Ancak, hem okulların içinde bulunduğu ekonomik durum, hem de personel hareketleri ve öğrenci yoğunluğu gibi etkenler, bu çalışmaların aksamasına ve de çalışmaların istenilen düzeye ulaşamamasına neden olmuştur. MLO’larda görev yapan öğretmen ve yöneticilerin eğitim ihtiyaçları bilimsel olarak belirlenip uygun hizmet içi eğitim programlarıyla giderilmeli, bu eğitim gelişen teknolojiye paralel olarak süreklilik arz etmelidir. Araç-gereç ve teknik donanımın bakım, onarım ve teknik servis hizmetlerini yürütecek uzman elemanların okullarda istihdam etmesi gerekildiği düşünülmektedir. MLO’larda görev yapan öğretmen ve yöneticilere ek ders ücreti ödenerek tayin ve terfileri sahip oldukları nitelikler dikkate alınarak düzenlenirse daha verimli bir süreç yaşanacağı düşünülmektedir.
Yararlanılan Kaynaklar
Akpınar, B., Akdağ, M., ve İzci, E. (2001). Müfredat Laboratuvar Okullarında görev yapan öğretmen ve yöneticilerin uygulamada karşılaştıkları sorunlar. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi 11, 2.
Arabacı, İ. (2005). Müfredat Laboratuvar Okullarında strateji belirleme ve seçimi uygulamalarının değerlendirilmesi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi 6,10.
Aytaç, T. (2000). Eğitim yönetiminde yeni paradigmalar okul merkezli yönetim. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Cardinell, C.F. (1978). New paths for Amerıca’s laboratory schools. A paper presented at the school of education. Indıana State Unıversıty,
Dönmez, B. (2002). Bir okul geliştirme modeli olarak laboratuvar okulları uygulamasının değerlendirilmesi. Ankara: Eğitim ve Bilim Dergisi 27, 126.
Milli Eğitim Bakanlığı, (1999). Müfredat Laboratuvar Okulları modeli. Ankara: EARGED Yayınları.
MEB, (2002). MLO modeli. Ankara: Düzeltilmiş III. Basım EARGED Yayınları.
Özdem, F. (2008). Müfredat Laboratuvar Okulları. Ankara: URL:80.251.40.59/education.ankara.edu.tr/aksoy/ere/fozdem.doc (19/05/2010)
Özdemir, M. (2007). Eğitimde yeniden yapılanma siyasaları Müfredat Laboratuvar Okullu. Mersin: Mersin Üniversitesi,Eğitim Fakültesi Dergisi 3, 1.
Özgüven, E.I. (1985). Measurement and evaluatıon of quality. A conference paper presented at the qualıty of education. It’s future prospects ın the Turkısh educatıonal system. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Sönmez, S. (2005). İşbirliğine dayalı öğrenme yöntemi, birleştirme tekniği ile bilgisayar okur-yazarlığı öğretiminin akademik başarıya ve kalıcılığa etkisi. Adana: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Şahin, İ. (2006). İlköğretim Müfredat Laboratuvar Okullarında yönetim süreci. İzmir: Ege Eğitim Dergisi 7, 2.
Şahin, İ. (2006). İlköğretim Müfredat Laboratuvar Okullarının okul geliştirme süreci açısından incelenmesi. İzmir: Ulusal Tez Merkezi, Yayımlanmış Doktora Tezi.
Toptaş, L. (2004). Müfredat Laboratuvar Okulları. Ankara: URL: www.fedu.metu.edu.tr/UFBMEK-5/b_kitabi/PDF/Teknoloji/…/t328d.pdf (19/05/2010)
Uslu, F. ve Kete, R. (2001). İzmir ili MLO okullarında biyoloji derslerinde eğitim teknolojisi uygulamalarının etkililiği üzerine bir araştırma. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Dergisi.
West, F. and Gadsden, J. (1973). A major role fpr laboratory schools. Education Leadership.