Karadeniz bölgesinin doğusunda 40 derece 33 dakika ve 41 derece 07 dakika kuzey enlemleriyle 37 derece 07 dakika ve 40 derece 30 doğu boylamları arasında yer alan bugünkü Trabzon ilimizin ismi eski Hristiyan batı kaynaklarına göre, Yunanca “dört köşeli” anlamına gelen “Tarpezus” ismine dayandırılmakta, fakat şehrin kurucuları hakkında inandırıcı bilgi verilmemektedir.
Şehirle ilgili yapılan pek çok araştırmaların içinde şimdiye kadar en gerçekçi olanı Alman Arkeoloji Bilgini Falmerayer’e aittir. Bu bilgin, 1827 yılında Münih’te basılan “Geschichte Kaiserturm Trapezont” isimli eserinde tarihi vesikalara dayanarak Trabzon’u Orta Asya’dan gelen Türk kavimlerinden Turanlılar’a bağlı “Tibarenler”in kurduğunu belirtmektedir. Daha sonra bu Türk boyu bölgenin sakinleri olan “Elizonlar”la kaynaşmış, şehrin adının “Tibaren-Elizon” birleşiminden zamanla “Trenbun” sonra da Trabzon şekline dönüştüğü anlaşılmaktadır.
Osmanlı Devleti zamanında Trabzon Sancağı, 8 kaza olup bugünkü Trabzon ve Rize illerini, Artvin ilinin sahil şeridini ve Gümüşhane’nin kuzeyini içine alıyordu. 1512 de Batum Sancağı ile birleştirilerek Trabzon Eyaleti Doğu Karadeniz Bölgesi denince akla Trabzon ve Havalisi gelmektedir. kuruldu.
-I-
Anadolu ağızlarının Avrupa topraklarında uzantısı Rumeli ve Bulgaristan Türk ağızlarıdır.(1). Bugünkü Batı Rumeli Türkleri’nin dil atalarının vaktiyle Kuzeydoğu Anadolu’da (Trabzon ve çevresinde) oturdukları her iki bölgenin dil özelliklerinden anlaşılmaktadır. (2)
Anadolu Ağızları; 1. Doğu Grubu Ağızları, 2. Kuzeydoğu Grubu Ağızları ve 3. Batı Grubu Ağızları olarak üç ana gruba ayrılmaktadır. Trabzon ve yöresinin içine dahil olduğu grup olan Kuzeydoğu Grubu Ağızları kendi içinde şu şekilde sınıflandırılmaktadır: I. grup: Trabzon, Rize merkez, Kaşkandere, İkizdere, Gündoğdu, Büyükköy (Rize) ağızları, II. grup: Çayeli, Çamlıhemşin, Pazar, Ardeşen, Fındıklı (Rize) ağızları, III. grup : Arhavi, Hopa, Borçka, Kemalpaşa, Muratlı, Ortacalar, Göktaş, Camili, Meydancık, Ortaköy (Artvin) ağızları.(3)
Trabzon ve yöresinin içine girdiği 1. grup kendi içinde iki alt gruba ayrılmaktadır :
- I. Vakfıkebir, Akçaabat, Tonya, Maçka, Of, Çaykara ağızları,
II. Trabzon merkez, Yomra, Sürmene, Araklı, Rize merkez, Kalkandere, İkizdere, Gündoğdu, Büyükköy (Rize) ağızları. (3)
Rumeli ağızlarını ilk inceleyen Polonyalı Türkolog Tadeusz Kovalski’dir. (4) Onu Gagauzca araştırmalarıyla Moscov, Radloff, Dimitriev, Dimitr Gajdanov, Janos Eckman takip etmişlerdir.(5) Macar Türkoloğu Gyula NEMETH’in Györg HAZAİ,Rıza MOLLOV ve Mefkure MOLLOVA ile birlikte yaptığı çalışmalar, daha sonraHüseyin DALLI’nın çalışması (6) Batı Rumeli ağızları ile Kuzeydoğu Anadolu ağızlarının akrabalığını ortaya çıkarmıştır.
Nemeth, “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine” adlı makalesinde Balkan yarımadasındaki Türk ağızlarını iki gruba ayırarak “Lom-Smokov, Köstendil-Mekadonya çizgisinin doğusunda kalan bölgede konuşulan Türkçe, İstanbul Türkçesi’ne yakınlık gösterdiği halde, bu sınırın batısında kalan bölgelerdeki Türk ağızları, Kuzeydoğu Anadolu ağızlarıyla, bazı yönlerden de Azeri ağızları ile ortak özellikler taşımaktadır.”şeklindeki görüşünden sonra bu ağızların konuşulduğu bölgelere ait 8 ağız haritası yapmış, bunlardan Batı Rumeli ağızlarının Kuzeydoğu Anadolu ağızlarıyla, Azeri ağızları ve Türkçe’nin tarihi devirleriyle ilgisini tesbit eden görüşler ileri sürmüştür.(7)
Kuzeydoğu Anadolu (Trabzon ve yöresi) ağızları ile Batı Rumeli ve Azerbaycan Ağızları arasında şu yakınlıklar ortaya çıkmaktadır:
I. Ünlü uyumu bozuklukları: Kuzeydoğu Anadolu, Batı Rumeli ve bazı Azerbaycan ağızlarında birbirine benzer şeklindedir.
Çok heceli kelime sonlarındaki -ı, -u, -ü seslerinin -i ye dönüşmesi ortak bir özelliktir. A.Caferoğlu, Trabzon ili Of-Sürmene’den derlediği “Pisig” adlı hikayede bu dönüşümle ilgili şu örnekleri vermektedir: (8) buni, puni, ayızi, parami, ayuyi, öli, doyri, sopalari. Caferoğlu’nun derlediği Rize türkülerinde ve çocuk metinlerinde aynı özellikler görülmektedir: toplanti, yugari, sırasi, atumi, doyurdi, galdi, dutuldi, sordi, varmali, davari, garni, öni, aslani
Kovalski, Batı Rumeli ve Batı Bulgaristan’da aynı özelliği şu kelimelerde tesbit etmiştir: gari (karı), galdi, var mi, guruldi, olurdi, öldi, yüzumi, Vidin ağzında : guyi (İst. guyu), doğri (İst: kuyu), gızi (İst: gızı), küpri (İst: köprü), uli (İst: ölü) Kovalski’ye göre Mekadonya Türk Ağzı da aynı özelliğe sahiptir: öli, kapi, boyuni, yoli, kuri, urdi (vurdu).
Aynı özellik Azerbaycan Mugan ağızlarında da görülmektedir. Bu ses -ı ile -i arasında bir sestir : (9) alti, gapi, kırmızi, yahşi, yuhari, guyi, guri, guti, körpi, suri, örti, tülki, küzki, yazdi, yumdi, aldi.
Kuzeydoğu Anadolu ağızlarında çok heceli kelimelerin sonundaki -ı, -u, -ü ünlülerinin -i ünlüsü ile karşılanması (10) ve aynı özelliğin Batı Rumeli ve Azerbaycan Türk ağızlarında bulunması bu yörelerin halkının aynı kökenden geldiğini belirtmektedir.
2. Öğrenilen geçmiş zaman ekinin tek şekilli olması ortak bir özelliktir: Kuzeydoğu Anadolu ağızlarında ek sadece “-miş” şeklindedir: sarilmiş, atilmiş (Rize),dönmiş, varimiş,goymiş, almişler (Caferoğlu, Pisig Hikayesi), almişdi, kömmiş (Simona-Trabzon), düşmiş, almişim, boyanmiş, tutmiş (Çoruh), sönmiş, ölmiş, süsmiş (Kars ili Afşarlarında)
Öğrenilen geçmiş zaman eki Doğu Bulgaristan Türk ağızlarında -mış, -miş, -muş, -müş şeklinde ünlü uyumuna uyarak dört şekilli olduğu halde, Batı Bulgaristan ve Mekadonya ağızlarında (Batı Rumeli) unlü uyumuna aykırı şekilde tek şekillidir . Kovalski tespit etmiştir varmiş, varimiş, urmişler, sormiş, yazılmamiş, oturmiş, yolini şaşirmiş, uyumiim.
Thomsen ve Malov, öğrenilen geçmiş zaman ekini Göktürk Abideleri’nde “-miş” olarak okumuşlardır. Mecdut Mansuroğlu, bu okumaya katılarak “Öyle görünüyor ki “-miş” ekinin aslında yalnızca eskiden platal ses biçimi vardı” demektedir. (11)
“Demek ki Türk yazıtlarının diliyle Batı Rumeli Türkçesi’nin Oğuzca’nın bu iki ağzının özel bir uyuşma göstermeleri ikinci bir birlik ve beraberlik olayıdır.” (12)Kuzeydoğu Anadolu ağızlarında da aynı özelliğin görülmesi, Göktürk, Kuzeydoğu Anadolu ve Batı Rumeli Türk ağızlarını birbirine bağlayan bir özellik durumundadır.
3. ö-o, ü-u değişimleri Kuzeydoğu Anadolu, Batı Bulgaristan ve Azerbaycan Ağızlarının ortak bir özelliğidir: Trabzon Yöresi Türküleri’nden örnek (13): (Yaylanın souk suyi, İçerim kana kana, Musade edersanız, Başlıyırım tesdana),“Temin dürgü soyliyen”,“ Dürgüyi bilen soyler”, “Anca yer çuruk kede”, “komar” (kumar”, “kufa” (küfe), “yurvan” (yorgan). Batı Rumeli (Vidin) den örnekler : “duz–düz”, “oyunda-öyünde”, “doun-döyün”, “gömuk-gömük (kemik), “tokuldu-döküldü”(İst.), “duzuldu-düzüldü (İst)”, “dort-dört (İst.)”, “duşunur-düşünür” (İst.). G. Nemeth, “Kuşkusuz Anayurt’ta yani Kuzeydoğu Anadolu’da bu değişim özellikle ilk hecede görülüyor” (14) hükmüyle Batı Bulgaristan ağızlarının anayurdunun Kuzeydoğu Anadolu olduğunu belirtmektedir.
4. -lar, -ler çokluk eklerinin genel olarak büyük ünlü uyumuna uymamaları Trabzon ve Vidin (Batı Rumeli) ağızlarının ortak özelliğidir. Pisarev, Trabzon ağzını kastederek “adlarda çoğul eki neredeyse“-ler” ekidir,“-lar,” ekinin getirilmesi seyrektir.”(15) demektedir. Her iki ağız İstanbul ağzından bu özellikleriyle de ayrılırlar. Vidin ağzı : “bakarler, yaparler, tutarler, dururler, bulamazler”.
5. “Diğer Anadolu ağızlarına göre, Kuzeydoğu Anadolu ağızlarında daha belirgin olan hal ekleri arasındaki görev değişikliği” “ben oni şaşayirum”, “Enişteyedağvet eder”, “Dayi bunda ne istiysun”, “On yedi yaşınayum”, “Eskide çok yemek yapılırdı”(16) özelliği karakteristik bir özelliktir.
6. “Büyük ve küçük ünlü uyumlarının bozuk şekilleri Batı Rumeli ve Kuzeydoğu Anadolu ağızlarının müşterek bir özelliğidir. (M. Resenen). “-sa, -se” şart ekinin Batı Rumeli’de Vidin ve Adakale’de “olursem, bakmasem, yaparseler, varse, olurse, almasem” şeklinde; yine yaklaşma (datif) ve uzaklaşma (ablatif) eklerinin “one kadar, altıye, dokuze, otuze, mektube, garşısıne, yolumıze, aldıkten sonra, atlarden, dolabden, altınden” Trabzon ağzında olumsuz emir II. şahıs ekinin hep “-ma” şeklinde “gidma, dema, sevma”gibi olması bu görüşü desteklemektedir.
7. “-g-, -g” seslerinin korunması ve “-y-, -y” ye dönüşüp dönüşmemesi konusunda Kuzeydoğu Anadolu ağızları, Eski Türkçe’ye ve Batı Rumeli ağızlarına daha yakındır. Eski Türkçe’de kelime ortasında ve sonunda bulunan “g” ler, daha sonra Doğu Rumeli ağızlarında “bey, boaz, deyişmek, diren, eyle-, eyri, yürüg” örneklerinde görüldüğü gibi düşerken veya “y” ye dönüşürken, Batı Rumeli ağızlarında “beg, bogaz, degişmek, digren (dirgen), egle-, egri, yügrüg”şeklinde aynen muhafaza edilmiştir. A.Caferoğlu’nun Rize ağzından derlediği metinlerde (17) “g” nin korunduğunu veya düşürülmeden“y”sesine dönüştürüldüğü görülmektedir.Kars ve Afşar“g” sesi düşmemektedir. Bu özellik Kuzeydoğu Anadolu ağızlarını, Doğu Rumeli ağızlarından ayırmakta, Batı Rumeli (Bosna) ve Kars, Afşar ağızlarıyla birlikte Eski Türkçe’ye daha çok bağlamaktadır. ağızlarında da
8. Kuzeydoğu Anadolu ağızlarında şimdiki zaman eki olarak “-iy, -ıy” ve “y” li şekillerin kullanılıp, “yorı-“ (yürü-) fiilinin geniş zamanı olan “yorır” (A. Caferoğlu:atı yorır, söyleniyorur, bişiriyorur, çıkıyorur “ şekilleri bugünde Niğde ağzında yaşamaktadır.) şeklinin hece kaybolması (haploloji) yoluyla meydana gelen (18) “-yor” şimdiki zaman ekinin kullanılmaması, bu ağızları Doğu Türkçesi’ne ve Batı Rumeli ağızlarına bağlamaktadır. “Aynayı padışaha kedırıp veriyler, silgenip pir teliganli oliy, pobası kıza izin veriy, posta pir kırbaç vuruy, eyvanın ustine kedip oduruyi, pencereden patçeye seyir edeyler” (19) gibi Trabzon ağzında görülen şekillerin benzerleri, Batı Rumeli ağızlarında “sevey, yapay, tutmay, görüysin, geliy, yürüy, alıy, düney (dönüyor), görüy-göriy, gidey şeklindedir. (20)
“-y” şeklinde şimdiki zaman ekinin, Eski Türkçe’deki “-gay, -gey” gelecek zaman ekinden gelmesi de mümkündür.“-gay, -gey/-ay, -ey/ -y-. Bu görüşü kuvvetlendirici örnekler : “yap-ay, sev-ey, al-ay, gid-ey” Eski Türkçe ve Doğu Türkçesi’ne mahsus olan “-gay, -gey” eklerinin Kıpçak tesirleri vasıtasıyla Kuzeydoğu Anadolu ve Batı Rumeli sahasında da “-ay, ey / -y- şeklinde şimdiki zaman eki olması da muhtemeldir.
Sonuç: G.Nemeth “ Batı Rumeli ağızlarının anayurdu Trabzon, Rize, Çoruh ve Kars’tır. Diyalektolojik açıdan bu bölge kapalı ve organik bir bölgedir” görüşüyle Kuzeydoğu Anadolu ve Batı Rumeli arasındaki dil akrabalığını ortaya koymaktadır. A. Caferoğlu da “Kuzeydoğu Anadolu , Batı Rumeli ağızlarının Köktürk abidelerinin fonetik özelliklerine sahip olduğunu” belirtmektedir. (21)
-II-
Bu bölümde, Batı Trakya bölgesinde yer alan 101 köy adı ile Kuzeydoğu Anadolu (Trabzon ve yöresinde) yer alan köy adlarının aynı olanları çıkartılarak karşılaştırılmıştır. Batı Trakya’daki köy adlarının büyük bir kısmının Kuzeydoğu Anadolu ve Karadeniz şeridinde yer aldığı görülmektedir:
Batı Trakya’da (22) Kuzeydoğu Anadolu (Trabzon ve Yöresi) (23)
Adaköy …………………….. Adaköy (Merkez) Bafra-Samsun, (Perşembe).
Çaycuma- Zonguldak
Akpınar ………………………Akpınar e.a: Gozoysa, (Merkez) Akçaabat-Trabzon
Alacakilise ……………….. Alaca e.a: Kızılarakçakilise, (Yağlıdere) Espiye-Giresun
Alaca e.a: Menge, (Aydıntepe), Bayburt-Gümüşhane
Alıççılar …………………….. Alıç e.a: Griftin (Merkez), Şiran-Gümüşhane
Alıçlık e.a : Kestesi, (Merkez), Bayburt-Gümüşha
Babalar ……………………… Babakonağı e.a.Tılısbık, (Merkez), Kelkit-Gümüşhane
Babalar (Merkez), Eskipazar-Çankırı
Bahçebey…………………… Bahçecik Merkez–Gümüşhane
Balabanlı …………………… Balabanlı (Gülpınar), Ayvacık-Çanakkale
Ballıköy …………………….. Ballı (Merkez) Ardanuç-Artvin Ballı, (Merkez),
Ballıca e.a. Edise, (Kale), Merkez-Gümüşhane
Ballıca, e.a. Melinoz, (Merkez), Of-Trabzon
Ballıkaya e.a. Nezirme, (Merkez),Bayburt-Gümüşhane
Basakova …………………… Basak (Merkez), Keles-Bursa
Bayramlı …………………….. Bayramlı (Dikbıyık), Çarşamba-Samsun
Bedilli ………………………….. Badılı e.a. Badilli, (Gaziler), Tuzluca-Kars
Bedil (Kozcağız), Bartın-Zonguldak,
Bedil (Merkez), Eflani-Zonguldak
Bektaşlı ………………………… Bektaşlı (Alaplı), Ereğli-Çorum
Beştepe ……………………….. Beştepe (Merkez), Merkez-Rize
Beştaş e.a. Kanlika, (Merkez), Merkez-Trabzon
Beyköy………………………….. Beyköy (Merkez), Havza-Samsun
Boyacılar………………………. Boyacılar (Merkez), Göynük-Bolu
Boyacılı (Merkez), Çarşamba-Samsun
Canbazlar……………………….. Cambaz (Kuzkaya), Merkez-Kastamonu
Celepli ………………………….. Celepler (İğdir), Araç-Kastamonu
Çamköy …………………………. Çamlı e.a. Peronit (Merkez), Hopa-Artvin
Çamlı (Merkez), Dereli-Gümüşhane
Çamlıkköy (Merkez), İkizdere-Rize
Çavuşköy……………………… Çavuşköy (Boyalı), Araç-Kastamonu
Çavuşlu………………………… Çavuşlu (Çarşıbaşı)Vakfıkebir-Trabzon
Çengelli…………………………… Çengelli (Alaplı) Ereğli-Zonguldak
Çimenli ………………………. Çimenli (Ortaköy), Merkez-Artvin
Çimenli (Merkez), Merkez-Rize
Çobanlı…………………………… Çobanlı (Merkez), Merkez-Samsun
Çukurcahanı……………………. Çukurca (Derecik), Akçaabat-Trabzon
Çukurören………………………. Çukurören (Beycuma), Merkez-Zonguldak
Dedeağaç…………………………… Dedeağaç e.a. Tansa, (Merkez), Ayancık-Sinop
Demircik…………………………… Demirci e.a. Fiz, (Merkez), Akçaabat-Trabzon
Denizli………………………………..Denizli, (Beşikdüzü), Vakfıkebir-Trabzon
Derbent……………………………….Derbent, (Merkez), Fındıklı-Rize
Dereköy……………………………… Dereköy (Şalpazarı) Vakfıkebir-Trabzon
Dikilitaş……………………………… Diktaş (Merkez) İkizdere-Rize
Doğancı………………………………. Doğancı (Şalpazarı) Vakfıkebir-Trabzon
Doğancı (Merkez) Tirebolu) Giresun
Elmalı…………………………………. Elmalı (Merkez) Şavşat-Artvin
Elmalı (Kovancık) Bulancak-Giresun
Emirler …………………………….. Emirler (Merkez) Gölköy-Ordu
Emirli…………………………………. Emirli (Merkez) Kavak-Samsun
Gemciköy………………………… Gemiciler (Merkez) İnebolu-Kastamonu
Gökçeler ………………………… Gökçe e.a. Kökçe (Merkez) Merkez-Samsun
Güneyler…………………………. Güney (Merkez) Merkez-Giresun
Güneyce e.a. Güneyzazana (Merkez) Arsin-Trabzon
Günüklü………………………….. Günügüzel e.a. Allu (Merkez) Aluçra-Giresun
Halifeler………………………….. Halife (Merkez) Merkez-Kastamonu
Hamidiye………………………… Hamidiye (Merkez) Merkez-Giresun
Hamidli………………………….. Hamitli (Merkez) Cide-Kastamonu
Hasanbey Çiftliği…………… Hasanağa (Merkez) Daday-Kastamonu
Hasanlar………………………….. Hasanlar (Merkez) Bartın-Zonguldak
Hisarbey…………………………. Hisarbey (Çamaş) Fatsa-Ordu
Hocalı…………………………….. Hocaoğlu (Merkez) Şebinkarahisar-Giresun
Ilıca………………………………. Ilıca (Pınarbaşı) Azdavay- Kastamonu
Ilıcaköy……………………….. Ilıcaköy (Merkez) İkizdere-Rize
Ishaklı…………………………. İshaklı (Merkez) Vakfıkebir-Trabzon
İshaklı e.a. Nefsiishaklı (Merkez) Eynesil-Giresun
Ismail Mahalle…………………. İsmailköy (Merkez) Çatalzeytin-Kastamonu
Kadıköy ……………………………. Kadıköy (Çarşıbaşı Vakfıkebir-Trabzon
Karaağaç…………………………… Karaağaçlı e.a. Aspuryanlı (Merkez) Tonya- Trabzon
Karabeyli………………………….. Karabey (Merkez) İnebolu-Kastamonu
Karacaköy………………………. Karacaköy (Merkez 9 Terme-Samsun
Karakaya………………………… Karakaya e.a.Karlıkşumerya (Merkez)Merkez-Trabzon
Karakaya (Şalpazarı (Vakfıkebir) Trabzon
Karaköy………………………….. Karaköy (Merkez) Şavşat-Artvin
Karaköy (Merkez) Şebinkarahisar-Giresun
Karaköy (Merkez) Şiran- Gümüşhane
Karaoğlan ……………………. Karaoğlan (Merkez) Merkez –Samsun
Karapınar……………………… Karapınar (Kabalı) Merkez-Sinop
Kavak Mahalle……………… Kavak (Merkez) Eflani-Zonguldak
Kayacık ………………………….. Kayacık e.a. Kizirnos (Dağbaşı) Araklı-Trabzon
Kayacık (Çamoluk) Alucra-Giresun
Keçeli…………………………….. Keçeli (Merkez) Tosya-Kastamonu
Kışlakköy………………………. Kışlaköy (Dikbıyık) Çarşamba-Samsun
Kızılcaköy……………………… Kızılcakaya (Yenikonak) Ayancık-Sinop
Kireçciler……………………….. Kireçhane (Merkez) Merkez-Rize
Kireçhane (Merkez) Merkez-Trabzon
Kireçli e.a. Harvel (Hayrat) Of-Trabzon
Koçu Ovası……………………… Koçuyurdu e.a. Zevgar (Ayvacık) Çarşamba-Samsun
Koruköy………………………….. Koruköy (Merkez) Merkez-Kastamonu
Koruluk e.a. Gelemağrı (Merkez) Bafra- Samsun
Koyunköy………………………. Koyuncular e.a.Vadon (Köprübaşı) Sürmene-Trabzon
Kozcalar………………………… Kozcuğaz (Kabalı) Merkez-Sinop
Kozluca……………………….. Kozluca e.a. Mendi (Çağlayan) Merkez-Trabzon
Kozluca (Merkez) Tonya-Trabzon
Köseköy………………………. Köseköy (Merkez) Alaçam- Samsun
Köseler……………………….. Köseler (Merkez) Tirebolu-Samsun
Köseli (Uzungöl) Çaykara-Trabzon
Kumarlı……………………….. Kumarlı (Merkez) Çarşamba-Samsun
Küçüklü………………………. Küçüklü (Merkez) Perşembe-Ordu
Küçüklü (Merkez) Bulanca-Giresun
Melikler…………………….. Melik (Merkez) Çarşamba-Samsun
Melikşah e.a. Melikşe (Merkez) Tonya-Trabzon
Meşeli……………………… Meşeli e.a. Kalegra (Merkez) Akçaabat-Trabzon
Muratçık…………………. Muratlı e.a. Zavlı (Merkez) Sürmene-Trabzon
Mursallı……………………. Mursal (Merkez) Tirebolu-Giresun
Musaköy………………….. Musalı (Merkez) Mesudiye-Ordu
Mustafaova…………….. Mustafalı (Merkez) Ordu
Obalar……………………. Obalar e.a.Yeni Komlar (Merkez) Kelkit- Gümüşhane
Okçular…………………. Okçulu (Merkez) Perşembe-Ordu
Osmancık…………….. Osmaniye (Merkez)-Giresun
Sağırlar…………………. Sağırlı (Merkez)-Ordu
Sakarkaya…………….. Sakaralan (Merkez) Safranbolu-Zonguldak
Sarıkaya………………… Sarıkaya e.a. Sunus (Hayrat) Of-Trabzon
Sarnıç……………………. Sarnıçköy (Merkez) Gerze-Sinop
Sipahiler………………… Sipahi (Merkez) Şebinkarahisar-Giresun
Sipahiler (Eğerçi) Devrek- Zonguldak
Sofulu…………………… Sofulu (Kovanlık) Bulancak-Giresun
Soğucak………………… Soğucak (Merkez) Çarşamba-Samsun
Sulucadere……………. Suluca e.a. Oduske (Merkez) Tosya-Kastamonu
Şahin……………………. Şahinkaya e.a. Şur (Merkez) Çaykara-Trabzon
Taşağıl…………………. Taşalan e.a. Mesailli (Merkez) Maçka-Trabzon
Taşçı………………………. Taşçılar e.a. Tahpur (Maden) Bayburt-Gümüşhane
Taşlık…………………….. Taşlık (Gündoğdu) Merkez-Rize
Tatarköy………………… Tatarkale (Merkez) Vezirköprü-Samsun
Tavşankoru………….. Tavşanlı (Merkez) Of-Trabzon
Tilkiköy……………….. Tilkicek (Kürtün) Torul-Gümüşhane
Yassıören…………….. Yassıkaya e.a. Linostaş (Merkez) Araklı-Trabzon
Yaylacık………………. Yaylacık (Merkez) Vakfıkebir-Trabzon
Yaylacık e.a. Ladomkebir (Merkez)Arsin-Trabzon
Yenice………………… Yenice e.a. Zaimler (Dernekpazarı) Çaykara-Trabzon
Yenice e.a. İşgivroz (Merkez) Yomra-Trabzon
Yeniköy………………… Yeniköy e.a. Öce (Merkez) Ardeşen-Rize
Yeniköy (Güneysu) Merkez-Rize
Yeniköy (Merkez) Fındıklı-Rize
Yeniköy(Merkez)Merkez-Trabzon,(Merkez) Akçaabat
Trabzon, (Merkez) Arsin- Trabzon, (Esiroğlu) Maçka-
Trabzon, (Hayrat) Of-Trabzon, (Çarşıbaşı) Vakfıkebir-Trabzon
Aşağıda, sadece bugünkü Trabzon ilinde yer alan ve Batı Trakya ile ortak olan 34 köy adının listesi verilmiştir:
Akpınar ………………………………….Akpınar e.a: Gozoysa, (Merkez) Akçaabat-Trabzon
Ballıköy ……………………………….. Ballıca, e.a. Melinoz, (Merkez), Of-Trabzon
Beştepe …………………………………..Beştaş e.a. Kanlika, (Merkez), Merkez-Trabzon
Çavuşlu…………………………………. Çavuşlu (Çarşıbaşı)Vakfıkebir-Trabzon
Çukurcahanı………………………….. Çukurca (Derecik), Akçaabat-Trabzon
Demircik………………………………….Demirci e.a. Fiz, (Merkez), Akçaabat-Trabzon
Denizli……………………………………..Denizli, (Beşikdüzü), Vakfıkebir–Trabzon
Dereköy…………………………………..Dereköy (Şalpazarı) Vakfıkebir-Trabzon
Doğancı……………………………………Doğancı (Şalpazarı) Vakfıkebir-Trabzon
Güneyler……………………………….Güneyce e.a. Güneyzazana (Merkez) Arsin-Trabzon
Kadıköy …………………………………..Kadıköy (Çarşıbaşı Vakfıkebir-Trabzon
Ishaklı…………………………………….. İshaklı (Merkez) Vakfıkebir-Trabzon
Kayacık …………………………………. Kayacık e.a. Kizirnos (Dağbaşı) Araklı-Trabzon
Kadıköy …………………………………..Kadıköy (Çarşıbaşı) Vakfıkebir-Trabzon
Karaağaç……………………………… Karaağaçlı e.a. Aspuryanlı (Merkez) Tonya- Trabzon
Kayacık ……………………………….. Kayacık e.a. Kizirnos (Dağbaşı) Araklı-Trabzon
Kireçciler…………………………………..Kireçhane (Merkez) Merkez-Trabzon
Kireçli e.a. Harvel (Hayrat) Of-Trabzon
Koyunköy………………………….Koyuncular e.a.Vadon (Köprübaşı) Sürmene-Trabzon
Kozluca……………………………………Kozluca e.a. Mendi (Çağlayan) Merkez-Trabzon
Kozluca (Merkez) Tonya-Trabzon
Köseler…………………………………….. Köseli (Uzungöl) Çaykara-Trabzon
Melikler……………………………………..Melikşah e.a. Melikşe (Merkez) Tonya-Trabzon
Meşeli………………………………………..Meşeli e.a. Kalegra (Merkez) Akçaabat-Trabzon
Muratçık……………………………………Muratlı e.a. Zavlı (Merkez) Sürmene-Trabzon
Sarıkaya…………………………………….Sarıkaya e.a. Sunus (Hayrat) Of-Trabzon
Şahin…………………………………………Şahinkaya e.a. Şur (Merkez) Çaykara-Trabzon
Taşağıl……………………………………….Taşalan e.a. Mesailli (Merkez) Maçka-Trabzon
Tavşankoru………………………………..Tavşanlı (Merkez) Of-Trabzon
Yassıören…………………………………..Yassıkaya e.a. Linostaş
Yaylacık…………………………………….Yaylacık (Merkez) Vakfıkebir-Trabzon (Merkez) AraklıTrabzon
Yaylacık e.a. Ladomkebir (Merkez)Arsin-Trabzon
Yenice………………………………. Yenice e.a. Zaimler (Dernekpazarı) Çaykara-Trabzon
Yenice e.a. İşgivroz (Merkez) Yomra-Trabzon
Yeniköy………………………….. Yeniköy (Merkez) Merkez-Trabzon,(Merkez) Akçaabat
Trabzon, (Merkez) Arsin- Trabzon, (Esiroğlu) Maçka-
Trabzon, (Hayrat) Of-Trabzon, (Çarşıbaşı) Vakfıkebir-Trabzon
Sonuç olarak, Kuzeydoğu Anadolu (Trabzon ve yöresi) bölgesi halkı ile Batı Rumeli (Lom– Smakov, Köstendil-Mekadonya hattının batısı) bölgesi halkının ağızları; birbirine benzediğinden, ayrıca Azerbaycan’ın bazı ağızlarına da ortak olduklarındandan, bu bölgelerin ahalisinin aynı kökenden olduğu anlaşılmaktadır.Kuzeydoğu Anadolu bölgesinin halkı Güney Azerbaycan’dan gelen OĞUZ Türkleri ile Kafkasya üzerinden gelen KIPÇAK Türkleri’nin karışmasından, Batı Rumeli bölgesinin halkı da aynı şekilde Anadolu’dan Rumeli’ye geçen Oğuz Türkleri ile Karadeniz’in kuzeyinden Kıpçak bozkırları’ndan gelen Kıpçak Türkleri’nin karışmasından meydana gelmiştir.
Dipnotlar :
Doç. Dr. M. Metin KARAÖRS, “Anadolu ve Rumeli Türk Ağızlarının Ortak Dil Bilgisi Özellikleri” Balkan Türkleri Sempozyumu, Erciyes Üniversitesi, 7. 6. 1992 Kayseri
Prof.Dr. Tuncer GÜLENSOY, “Rumeli Ağızlarının Ses Bilgisi Üzerine Bir Deneme” TDAY. Bell. Ankara 1984 s. 87-147, “Anadolu ve Rumeli Ağızları Bibliyoğrafyası” Ankara-1981, Mifad yay. Nu: 33
Gyula NEMETH, “Zur Einteilung Der Turkischen Mundarten Bulgariens” Sofya-1956. Tercüme: Vural YILDIRIM “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine” TDAY. Bell. Ankara 1980-1981, S. 1
Doç. Dr.Leyla KARAHAN “ Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması”, TDK. yayını, Ankara 1996, s. 113
Prof.Dr. Ahmet CAFEROĞLU, “Tadeusz Kovalski”, TDED. Cilt: 3, S. 3-4, İstanbul 1949
Janos ECKMAN “ Varna Türk Ağzı” Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar. I. 1950, s. 1-25
N.K.DİMİTRİEV “Etyudi po Serbska Turestkomu Yazıkomu Vzaimodeistviyu” DAN.B. 1928
Mefkure MOLLOVA “Balkanlarda Merkez Bölgede Gakçı Ağızlar” , Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi İstanbul 1978
———- “Balkanlarda Türk Ağızları” Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi” İstanbul 1974, S. 2-3
Hüseyin DALLI “Kuzeydoğu Bulgaristan Türk Ağızları Üzerine Araştırmalar” TDK. yay. Nu: 450
G. NEMETH, a.g.m. s. 112-167
Prof. Dr. Ahmet CAFEROĞLU, “Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar İstanbul 1946 TDK. yayını
Gavor MUGONSKİ, “Gruppı Azerbaycanskogo Yazıka”, Bakı 1995 Yazın Bilim Enstitüsü Yayını
Doç Dr. Leyla KARAHAN, “Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması”, TDK yay. Ankara 1996, s. 98
Mecdut MANSUROĞLU “Fuat Köprülü Armağanı”, 1953, s. 346
G. NEMETH. a.g.m. s. 134
Prof. Dr. Tuncer GÜLENSOY, “Trabzon Yöresi Türküleri”, Anadolu Sanat Yayınları, İstanbul 1985, s. 37-40
G.NEMETH, a.g.m. s. 154
—————, a.g.m.. s :157
Doç Dr.Leyla KARAHAN, “ Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması” TDK. yay. Ankara-1996, s. 9
Prof. Dr. Ahmet CAFEROĞLU, “Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar”, TDK. Ankara 1994
——–Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler: İ.Ü. yay. İstanbul 1948
Prof. Dr. Muharrem ERGİN, “Türk Dil Bilgisi”, İstanbul 1980, s. 296
A. CAFEROĞLU, a.g.e. s. 221
G. NEMETH. a.g.e. s. 149
Prof. Dr. Ahmet CAFEROĞLU, İ. Ü. Ed. Fak. TDED. I946, s. 65-80
Yeni Batı Trakya, (Dergi), 86. ve 87. sayılar, İstanbul, Mayıs 1990, Haziran 1990
Ahmet TURAN, “Batı Trakya ve Doğu Anadolu Köy Adları Üzerine Bir Mukayese” Türk Dünyası Araştırmaları, S. 71, İstanbul Nisan 1991 s. 167-177
Köylerimiz 1981, T.C. İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü yayını, Ankara 1982.