Öndeyiş: Aşağıdaki ölçek geliştirme sürecini 2011 yılında çalışmıştım. Ölçeği geliştirdikten sonra bu ölçekle bir araştırma yapıp, makale olarak yayınladım. Ölçek geliştirme sürecini de ayrı bir makale olarak yayınlamayı planlamıştım ancak zamanla unuttum. 2024 yılı başında bir araştırmacının ölçeğimi kullanmak istemesi üzerine durumu hatırladım ancak ölçek geliştirme sürecini etraflıca yazıp akademik bir dergide yayınlamak için vaktim olmayacağını anlayınca bu haliyle ve Eğitişim Dergisi’nde yayınlamaya karar verdim.
Üniversiteler yüksek öğretim kurumları olarak birçok gerekçe için birçok görevi yapmak üzere kurulurlar. Bilim ve teknoloji üretecek bireyleri yetiştirme kurumu olarak bilime, ülkeye ve evrensel kültüre katkıda bulunmak asıl işlevidir. Bunun yanı sıra belirgin olan ya da olmayan başka işgörüleri de vardır. Ülkenin gençlerini bir araya toplayıp onları birbiriyle kaynaştırmak, yurt ve dünya sorunlarını birlikte irdeleyerek yeni ufuklar kazandırmak gibi. Üniversitenin dolaylı işlevleri de vardır. İçinde bulunduğu şehirle ilgili araştırmalar yapmak, şehrin genç nüfusunu artırarak hareketli bir şehir yaşamı elde etmek, yenilikçi bir nitelik kazandırmak, şehir ekonomisini canlandırmak bunlar arasında öne çıkanlardır.
Kars, 1980’den sonra ekonomik sıkıntılar yüzünden göçün yoğunlaştığı şehirlerden birisidir. 1992’de Kafkas Üniversitesi’nin açılması, göçün hızını yavaşlattığı gibi şehre öğrenciler sayesinde nakit para akışının sağlanmasından ötürü yeniden kalkınma umudu taşıyan illerden biri haline gelmişti. Üniversite ve öğrenciler şehir ekonomisini canlandırmış, şehir yeniden kalkınma yoluna girmiştir. O yıllarda üniversitenin öğrenci sayısı bakımından en büyük fakültesi Eğitim Fakültesiydi ve yine o yıllarda Eğitim Fakültesi yüksek puanlarla öğrenci alıyordu.
Başka bir üniversiteden Kafkas Üniversitesi Eğitim Fakültesine geçtiğimde üst sınıflarda öğrenci sayılarının azalması dikkatimi çekti. Öğrenciler bu fakülteyi kazandığı halde buldukları ilk fırsatta Kars’ı terk edip başka üniversitelere gidiyordu. Öğrencilerle yapılan konuşmalarda çok yönlü memnuniyetsizlik dikkati çekiyordu. Ayrılmalar memnuniyetsizlikten kaynaklanıyor gibi görünüyordu. Bunun bilimsel yöntemle araştırılması sorunun çözümü için önemli çareler üretmeye yol açabilirdi. Zira, bu kayıp hem Üniversitenin hem de Kars’ın kaybıydı.
Kafkas Üniversitesi Eğitim Fakültesindeki (KÜEF) programların üst sınıflarındaki öğrenci sayısının dikkati çekecek kadar azalması bu araştırmanın yapılma gerekçesini ortaya çıkarmıştır. Tablo 1’de bu durum görünmektedir.
Öncesi Öğretmenliği, PDR ve Türkçe Öğretmenliğinin ikinci öğretim kısmında bazı yıllarda kayıt sildirmenin olmaması o programların belirtilen yıllarda henüz öğrenci almamış olmasındandır. Üniversitenin öğrenci işleri biriminden alınan verilere göre 2006-2011 yılları arasında beş yılda toplam 482 öğrenci KÜEF’ten ayrılmıştır.
Öğrenciler, Üniversite Seçme ve Yerleştirme Sınavında Kafkas Üniversitesi Eğitim Fakültesine yerleştirildikleri halde birinci yılın sonundan itibaren başka üniversitelere giderek okuldan ve Kars’tan ayrılmaktadırlar. Bu durum Kars ve Kafkas Üniversitesinin olduğu kadar benzer özellikler taşıyan yeni kurulmuş taşra üniversitelerinin de sorunudur. Yatay geçiş yoluyla öğrenci kaybı taşra şehirleri ve üniversiteleri açısından aleyhte bir rekabettir ve bu rekabeti taşra üniversitelerinin bu koşullarda kazanmaları kolay olmayacaktır. Bu doğrultuda, öğrenci kaybına yol açtığı düşünülen şehrin imkân ve koşulları, üniversitenin öğrencilere sunduğu olanaklar ve eğitimin kalitesini irdeleyerek KÜEF öğrencilerinin görüşleri doğrultusunda öğrenci geçişlerinin sebeplerini bazı değişkenlere göre araştırmak için bir ölçme aracının geliştirilmesi gereklidir. Bu çalışmanın amacı üniversitelerde yatay geçişle başka üniversitelere giden öğrencilerin geçiş nedenleriyle ilgili geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı geliştirmek ve bu geliştirme sürecini açıklamaktır.
Veri Toplama Aracı
Araştırmacı tarafından bağımsız değişkenlerle ilgili veri toplamak ve kişisel özellikleri betimlemek amacıyla “Kişisel Bilgi Formu” ve yine araştırmacı tarafından geliştirilen “Üniversitede Yatay Geçiş Ölçeği” (ÜYGÖ) adı verilen ölçme aracıyla veri toplanmıştır.
Çalışma Grubu
Bu araştırmanın çalışma evrenini, 2011–2012 öğretim yıllının bahar döneminde Kafkas Üniversitesi Eğitim Fakültesinde okuyan öğrenciler oluştururken (n=1950), çalışma örneklemini yansız olarak belirlenen bu evrenden oranlı tabakalama tekniğiyle seçilen 358 öğrenci oluşturmuştur.
Tablo 2’de örnekleme alınan öğrencilerin bölüm, cinsiyet ve öğretim türüne göre dağılımı yer almaktadır.
Öğretmenliği % 33,2, Türkçe % 20,4, Sosyal B Bilgiler % 16,8, Fen Bilgisi % 14, PDR % 5,6’dır. Öğrencilerin % 60,9’u birinci öğretim, % 39,1’i ikinci öğretimde öğrenim görmektedir.
Tablo 3’te örnekleme alınan öğrencilerin bölge, aylık gelir ve sınıfa göre dağılımı yer almaktadır.
Ege ve Marmara bölgelerinden gelmişlerdir. KÜEF öğrencilerinin çoğunluğunun (% 56,2) Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinden geldikleri görülmektedir. Öğrencilerin % 59,5’i hayatlarının çoğunu şehirde, % 26’sı köyde ve % 14,5’i de büyükşehirde geçirmişlerdir. Örneklemdeki öğrencilerin % 57’si ayda 201-400 TL harcarken, % 33’ü ayda 401-600 TL, % 4,2’si 200 TL’nin altında, % 5,9’u ise 600 TL üzerinde harcama yaptıklarını belirtmişlerdir. Evren 1950 kişi olduğuna göre en üst değerden yapılacak bir hesaplamada KÜEF öğrencilerinin Kars ilinde ayda 916.000 TL harcadıkları görülür. Bu para Kars’ta harcanmaktadır. Ayrıca öğrenci başına devlet katkısı ve öğrenci harçları da Kars’ta harcanmakta, ekonomik faaliyetler artmakta hatta bir katma değer yaratmaktadır. Kars’ın ekonomik yönden daha da gelişmesi için öğrenci sayısının azalması değil, artması gerekir. Örneklemdeki öğrencilerin % 86,6’sı “mümkün olsaydı başka bir üniversiteye geçmek ister miydiniz” sorusuna “evet”, % 13,4’ü ise “hayır” diye cevap vermişlerdir.
Veri Toplama Aracının Geliştirilmesi
Araştırmada öğrencilere “giden arkadaşlarınız neden gitti ve sizi burada rahatsız eden olgular nelerdir” sorularına kompozisyon yazarak cevap istenmesiyle başlanmıştır. Bu yazılardan ve literatür taramalarından sonra madde havuzu oluşturulmuştur. 79 maddeli taslak ölçek alan uzmanı, akademisyen ve öğrencilerden oluşan 20 kişiye incelettirilmiş ve 30 madde konuya ilgisizliği ve benzer maddelerin olduğu gibi gerekçelerle elenmiştir. Kalan 49 madde öğrencilere uygulanmış ve faktör analizi sırasında beş boyutlu, 22 maddeli bir ölçek elde edilmiştir. 6’lı Likert tipi olarak değerlendirilmiş, seçenekler (1) Kesinlikle Katılmıyorum, (2) Katılmıyorum, (0) Fikrim Yok, (3) Arasıra/Kısmen Katılıyorum, (4) Katılıyorum, (5) Tamamen Katılıyorum biçimindedir. Ölçek maddeleri olumsuz olduğu için veriler girildikten sonra istatistiksel işlemler öncesinde tersten puanlanmıştır. Ölçek, “Üniversitede Yatay Geçiş Ölçeği” (ÜYGÖ) olarak adlandırılmıştır.
Ölçeğin yapı geçerliliği için faktör analizi yapmadan önce verilerin faktör analizine uygunluğunu sınama açısından Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testi yapılmıştır. KMO’da örneklem büyüklüğü değerinin .50’den düşük olmaması gerekir ve bu değer 1’e yaklaştıkça ölçme aracının ölçme uygunluğunun o düzeyde arttığı kabul edilir (Kalaycı 2006). Analiz sonuçlarına göre ölçeğin KMO değeri ,84’tür (n=358). Bu değer verilerin faktör analizi yapabilmek için yeterli ve ölçme uygunluğunun “iyi” düzeyde olduğunu gösterir (Çokluk, Şekercioğlu ve Büyüköztürk 2012, 207). Bartlett’in bütünlük testi sonucu da 2866,064, anlamlılık düzeyi p<0.00 olarak çıkmıştır. (Serbestlik derecesi 231’dir.) X²(231) = 2866,064; p<.01. Bu sonuç da varyansların homojen olarak dağıldığı Bartlett test’i yardımıyla görülmüştür ve veri setinin faktör analizine uygun olduğu sonucuna varılmıştır. Ölçeğe açımlayıcı faktör analizi, varimax döndürmesi yapılmıştır. Beklenti üç faktörlü (şehirden, üniversiteden ve akademisyenlerden kaynaklanan nedenler) bir ölçeğin ortaya çıkması yönündeydi ancak yapılan işlem sonucu beş faktörlü bir ölçek elde edilmiştir.
Açıklanan toplam varyans 58,711’dir. Ölçeği oluşturan beş faktörün açıkladıkları varyans oranları sırasıyla şöyledir: Birinci faktör varyansın % 26,624, ikinci faktör % 11,488, üçüncü faktör % 8,773, dördüncü faktör 6,531 ve beşinci faktör 5,295’dir. Maddelerle ilgili olarak tanımlanan beş faktörün faktör yük değerlerinin aralığı ise ,844 ile ,451 arasında değişmektedir. Bu analiz ile ölçeğin yapı geçerliği sağlanmıştır. Ölçeğin birinci faktöründe 6, iki, üç, dört ve beşinci faktörde 4 madde yer almaktadır. Ölçekten alınabilecek en düşük puan 22, en yüksek puan 110’dur. Birinci faktörde en düşük puan 6, en yüksek 30 puandır. Diğer faktörlerde alınabilecek en düşük aritmetik ortalama puanı 4 iken en yükseği 20 puandır. Ölçeğin alt boyutlarından alınabilecek düşük puanlar o boyutun yatay geçişte etkisinin azlığı, yüksek puanlar ise etkisinin çokluğu şeklinde değerlendirilmiştir.
Ölçme aracının toplam Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayısı ,86’dır. Cronbach Alpha değeri .80 ile 1.00 arasında ise ölçek yüksek derecede güvenilirdir (Akbulut, 2010: 80). Tablo 4’te de görüldüğü gibi boyutların Cronbach Alpha değerleri sırasıyla birinci boyut; ,845, ikinci boyut; ,752, üçüncü boyut; ,734, dördüncü boyut; ,746, beşinci boyut ise ,640 ve toplamda ,860’tır. Sonuç olarak ÜGYÖ, öğrencilerin üniversitelerden yatay geçiş yapmadaki algılarını açıklayabilecek, 22 maddeden oluşan, beş boyutlu bir ölçektir.
Kaynakça
Akbulut, Y. (2010). Sosyal bilimlerde SPSS uygulamaları. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
Çınar, İ. (2016). Üniversite öğrencilerinde üniversiteler arasında yatay geçiş algılarının incelenmesi: Kafkas Üniversitesi Eğitim Fakültesi örneği. Kastamonu Eğitim Dergisi. Cilt 24, No 1. s. 317-334.
Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve Lisrel uygulamaları, Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara.
Kalaycı, Ş. (2006). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Asil Yayın Dağıtım, Ankara.
RG (Resmi Gazete). 2010. “Yükseköğretim Kurumlarında Önlisans ve Lisans Düzeyindeki Programlar Arasında Geçiş, Çift Anadal, Yan dal ile Kurumlar Arası Kredi Transferi Yapılması Esaslarına İlişkin Yönetmelik.” Resmi Gazete, Sayı: 27561. 24 Nisan 2010.
EK:
“ÜNİVERSİTEDE YATAY GEÇİŞ ÖLÇEĞİ” (ÜGYÖ) ÖLÇEK MADDELERİ
| Mad No |
Maddeler
|
Boyut Adı |
| 1- | Şehrin gençleri kız öğrencilere karşı saygısız davranıyor |
1-Şehrin etkisi |
| 2- | Şehrin yetişkinleri kız öğrencilere karşı saygısız davranıyor (laf atma gibi) | |
| 3- | Şehir halkı kız öğrencilere kötü gözle bakıyor | |
| 4- | Şehirde kız/erkek arkadaşımla rahat bir şekilde dolaşamıyorum | |
| 5- | Şehir halkı şiddete meyilli | |
| 6- | Bu şehirde baskıcı bir yaşama biçimi var | |
| 7- | Bazı akademisyenler kendi alanlarında yetersiz |
2- Öğretim Süreci |
| 8- | Bazı akademisyenler derse giriyor ama ders işlemiyor | |
| 9- | Bazı akademisyenler dönem boyunca dersi öğrencilere anlattırıyor | |
| 10- | Bazı akademisyenler ders süresini verimli kullanmıyor | |
| 11- | Üniversitemiz tanınmış bir üniversite değil |
3- Üniversitenin Etkisi |
| 12- | Kampus elverişli değil | |
| 13- | Kampusta çevre düzeni iyi değil | |
| 14- | Okulun fiziki durumu eğitime uygun değil | |
| 15- | Bazı akademisyenler öğrencilere şiddet uyguluyor |
4- Olumsuz akademisyenlik |
| 16- | Bazı akademisyenler öğrenciler arasında siyasi ayrımcılık yapıyor | |
| 17- | Bazı akademisyenler öğrenciler arasında din/mezhep ayrımı yapıyor | |
| 18- | Bazı akademisyenler öğrencileri notla (dersten bırakmakla) tehdit ediyor | |
| 19- | Bazı akademisyenler sınav sonuçları konusunda hak aramamızı hoş karşılamıyor |
5- Akademisyen öğrenci ilişkileri |
| 20- | Akademisyen-öğrenci ilişkileri zayıf | |
| 21- | Araştırma görevlileri “kendini beğenmiş” davranışlar sergiliyor | |
| 22- | Bazı akademisyenler sınavlarda cevapları noktası, virgülüne kadar isteyerek öğrencileri ezbere yönlendiriyor |