Posof Kent Müzesi*
Benim ailem Acaristan Bako Köyü’ndendir. 93 harbinden sonra göç edip Osmaniye’ye gelmiş, Osmaniye’deki Ahıskalılarla birlikte Osmaniye Merkez/Küllü Köyü’ne yerleşmiştir.
17–20 Ağustos 2014 tarihleri arasında gittiğimiz Posof ve ata toprakları Ahıska, zengin halk kültürü ile dikkatimizi çekmiştir.
Bu bağlamda Posof ve Ahıska halk kültürünün Kent Müzesi konseptinde sergilenmesi önerilmiş, hazırlanan ön hazırlık raporu 7 Eylül 2014 günü bir elektronik posta ile merhum Yunus Zeyrek’e gönderilmiştir.
Ahıska davasına gönül vermiş merhum Yunus Zeyrek’in konuyla ilgilenmesi, düşüncelerini söylemesi; benim için çok anlamlı, Posof için tavsiye, belki de son istek kabul edilmiştir.
“Çok Değerli İsmet Bey,
Bu kadar zahmet vererek ve kafa yorarak hazırlamış olduğunuz taslağı (haddim olmayarak) inceledim. Çok teşekkürler.
Bazı yerlerine dokundum, belki işe yarar diye.
Tabii ki daha üzerinde düşünülecek, çeşitlendirilecektir herhalde.
Ama ilk akla gelmesi gereken ve olmazsa olmazlarını yansıtan bu raporun başarıya ulaşmasını dilerim.
Yalnız başta naçiz şahsım olmak üzere isimlendirmelere dikkat etmeli diye düşünürüm. Zira biz faniyiz. Bugün adı öne çıkan bir şahıstan, öldüğü zaman bir şey kalmayacaksa onun adını böyle önemli yerlere vermek yarın başka sıkıntılara sebep olur. Siz de bilirsiniz Belediyelerin isimlendirmelerini!
Yani demem o ki moda değil, herkesin ittifak edeceği, itirazı olmayacağı isim gerekli. Öyle adamlar var ki zamanında pek anlaşılmamış olsa da öldükten sonra geride kalan bir tek eseri bile onu ebedi kılmaktadır.
Raporunuza -yine haddim olmayarak- kırmızıyla bazı notlar düştüm.
Son değerlendirmenizi yaparak gönderirsiniz.
Bilvesile selâm ve saygı tabiidir.”
Kent Müzeciliği
Müzeler, insanlık tarihine ait her türlü objenin, bilimsel kurallar içinde sergilendiği yerlerdir.
Müzeler, halkın kültürel kimliğinin gösterildiği, araştırmacıların çalışmalarını desteklediği ve tarihi verilerin gelecek kuşaklara nakledildiği yerlerdir.
Kent müzeciliği, yaşanılan kentin yerel kültürüne ve tarihine ait objelerin sergilendiği özel müzelerdir.
Kent müzeciliğinin gayesi, değişen sosyal hayata bağlı olarak yaşanan kentleşme olgusu içinde kaybolmaya başlayan yerel kültürün korunması isteğidir.
Kentin somut veya soyut kültür varlıklarının korunmasının yanı sıra, kentte yaşayan veya iz bırakan insan kaynaklarının hatıralarının yaşatılması da kent müzeciliği içindedir.
Kent müzeleri kentin belleğidir. Kentin turizm ve tanıtım merkezleridir.
Kamu kurum ve kuruluşlarının, gerçek ve tüzel kişilerin, vakıfların özel müze açmalarına yasa ile izin verilmiştir.
Özel müze açma isteği 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ve bu kanuna bağlı olarak çıkarılan Özel Müzeler ve Denetimleri Hakkında Yönetmelik hükümleri doğrultusunda incelenmektedir.
Özel müzeler, Kültür ve Turizm Bakanlığının izin belgesinde belirtilen taşınır kültür varlıklarını bulundurabilir ve teşhir edebilirler. Bu müzelerde taşınır kültür varlıklarının korunması devlet müzelerindeki usul gibidir.
Özel müzeler, Kültür ve Turizm Bakanlığı/Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğüne bağlı Müze Müdürlüklerinin sürekli denetimine tabidir.
Bugün ülkemizde; sosyal destekler ve teşvikler sebebiyle özel müzeler, devlet müzelerinin sayısını geçmiştir. Özellikle kent müzeciliği hem yaygın hale gelmiş, hem de teşhir-tanzimde sanatın ve teknolojinin sınırsız imkânlarından yararlanıldığı için Türk müzeciliğini çeşitlendirmiştir.
Ülkemizdeki kent müzeleri içinde Bursa Kent Müzesi UNESCO ödülü almış örnek bir müzedir.
Panoramik müzeler içinde İstanbul 1453 Fetih Müzesi, başarılı savaş sahneleri sebebiyle de Ankara Anıtkabir Müzesi ziyaretçilerin çok ilgisini çekmiştir.
Posof Kent Müzesi Nasıl Olmalıdır?
Posof mütevazı bir ilçedir. Ama tarihiyle ve kültürüyle zengin bir bölgenin merkezidir.
Türkgözü Sınır Kapısı sebebiyle Türkiye’nin Kafkasya’ya açılan kapısı, Gürcistan’a ve Acaristan’a sınır olduğu için serhat ilçedir.
Şimdi Gürcistan sınırında kalmış olan kadim Ahıska’nın dünyaya açılan penceresidir.
Mütevazı bir ilçe olsa da Posof konumu sebebiyle, Türkiye’nin ve dünyanın dört bir tarafına dağılmış olan Ahıskalıların iletişim merkezi olmak gibi önemli bir konuma ve sorumluluğa sahiptir.
Bu sebeplerden dolayı Belediye bünyesinde açılacak olan Posof Kent Müzesi’nin en büyük paydaşının Posof Kaymakamlığı olması gerekir. Başta Dünya Ahıskalılar Birliği (DATÜB) olmak üzere Ahıska ve Kıpçak Türkleri ile ilgilenen, Ahıska’yı sevda haline getiren her kişi ve kuruluş da Posof Kent Müzesi’nin paydaşı kabul edilmelidir.
Müzecilik bir idari iştir.
Açılmak istenen Posof Kent Müzesi için öncelikle ilgili ve güvenilir bir personel görevlendirilmeli, vakit kaybetmeden eser toplamak ve bağış kampanyaları açmak için harekete geçilmelidir.
Kent Müzesi’ne eserler; bağış ya da satın alma yoluyla gelir.
Hangi yolla gelirse gelsin Müze personeline teslim edilen her eser “hesap verilebilir” bir titizlikle muhafaza edilmeli, Teslim Tesellüm Belgesi ile kayda geçirilmelidir. Asıl ve kopya olmak üzere iki nüshadan oluşan Teslim ve Tesellüm Belgesi’nde; Eserin Adı, Fotoğrafı, Cinsi/Malzemesi, Tanıtımı (tam, sağlam, kırık olup olmadığı) bilgileri açık ve net olarak belirtilmeli, Teslim Eden Kişi ve Teslim Alan Müze Personeli tarafından karşılıklı imza edilmelidir.
Teslim ve Tesellüm Belgesi’nin bir nüshası koçanında muhafaza edilmeli, bir nüshası da eserin sahibine verilmelidir.
a-Kent Müzesi Binası
Posof Kent Müzesi binası geniş bir bahçe içinde olmalıdır. Müzeye ilçe ve köylerden gelecek öğrenciler ile gruplar halinde gelecek yerli ve yabancı ziyaretçiler için böyle bir ortama ihtiyaç vardır.
Kent Müzesi tarihi bir bina olmalı veya milli mimarlık tarzında yeni bir bina yapılmalıdır.
Mesela müze binasının ön cephesi Şehit Yüzbaşı Esfel Bey çeşmesi veya merhum Kaymakam Önal Öztaş çeşmesi gibi silmeleri, yalancı sütunları ve sütunceleriyle milli mimarlık tarzımızı yansıtmalıdır.
Müze girişi mukarnaslı kavsaraları ile bir Selçuklu portalini (Giriş Kapısını) andırmalıdır.
Kapının iki tarafına konacak olan Sultan Alparslan ve Selçuklu Kartalı kabartmaları ile cepheye ihtişam kazandırılmalıdır.
Giriş kapısının önündeki merdivenler ziyaretçilerin toplu hatıra fotoğrafı çektirmeleri için birkaç basamaklı yapılmalıdır.
Ziyaretçilerin teşhir edilen eserlere odaklanabilmesi için salonlara pencere açılmamalı, standlar özel ışıklarla aydınlatılmalıdır.
b-Teşhir ve Tanzim Projesi Taslağı
Posof Kent Müzesi, salonlar, gişe ve idari odalardan oluşmalıdır.
Müzeyi ziyaret edecek olan yaşlılar ve engelliler için bir asansör bulunmalıdır.
Ziyaretçilerin müze salonlarını bir düzen ve disiplin içinde gezmesi sağlanmalıdır.
1-Kent Kültürü Salonu
Giriş kattadır.
Gişenin ve üst kata çıkılan merdivenin yanındadır.
Kent Kültürü Salonu’nda, bir galeri (koridor) düzeni içinde, tarihi çarşılar düzeninde Posof’un maddi kültür ürünlerinin yer aldığı odalarda, Posof’un insan hazineleri; ustalar, zanaatkârlar tematik olarak canlandırılmalıdır.
Standlarda: harman, yayık yayma, peynir yapanlar, ev ortamı, mutfak ve yiyecekler, dokuma tezgâhları (şal, halı, kilim, keçe vs), ağaç, deri, taş ve maden işçiliği, sosyal hayat, düğün, oyun ve çalgılar vs. yer almalıdır.
Bu bölümde eski tarım aletleri de düşünülmelidir. Mesela eskiden Ahıska müzesinin önündeki çift sürme aracı (cılga) gibi objeler olmalıdır.
Eskiden yegâne ulaşım aracı olan at ve donanımı; taşıma araçları olan kağnı, kızak bulunmalıdır.
2- Yunus Zeyrek Okuma Salonu
Giriş kattadır.
Posof ve Ahıska bölgesiyle ilgili kitaplar ve süreli yayınlar burada bulunmalıdır.
Ziyaretçilere Posof tarihi ile ilgili seminer ve bilgi vermek, film ve belgesel göstermek için ihtiyaçtır.
3-Kent Tarihi Salonu (Ahıska Salonu)
Üst kattadır.
Bu bölüm Sergi Salonu halinde düzenlenmelidir. Duvarlarda, vitrinlerde, panolarda Posof’un tarihine dair objeler; fotoğraflar, fermanlar, haritalar vs. yer almalıdır.
Kıpçak Türklüğü ve Ahıska tarihi anlatılmalıdır.
Ayrıca bu vitrinlerde Posof’un fauna ve florası ile yer altı ve yer üstü zenginlikleri de yer almalıdır.
4-Ahıska Sürgünleri Salonu
Kent Tarihi Salonu’nun devamında, İstanbul 1453 Fetih Müzesi’nden esinlenerek yarım veya çeyrek panoramik salon olmalıdır.
Özel ışık ve efektlerle hazırlanmış olan Ahıska salonunda filmler ve belgesellerle sürgünler anlatılmalıdır.
5-Posoflu Âşıklar Salonu
Elinde sazı ile Âşık Müdâmî başta olmak üzere Âşık Zülâlî, Âşık Şenlik ve Âşık Sümmânî gibi çağının önde gelen âşıklarının ve Ahıskalı aydınların mumdan heykelleri sergilenmelidir.
Bu salonda ayrıca meşhur halk hikâyecisi Cafer Usta ile ilgili yayınlar, ailelerinden temin edilecek hatıra eşyaları vs.yer alabilir.
Eski kadın ve erkek kıyafetleri, davul, zurna, tef, ney, saz, tulum vs.gibi müzik aletleri de olabilir.
Posof yöresinin somut olmayan kültürü; atasözleri, deyimler, dualar, beddualar, maniler, tekerlemeler, türküler, fıkralar vs. de bu salonda tanıtılabilir.
Posof Kent Müzesi’nin bir gün gerçekleşmesini ümit ve temenni ederim.
——————————————————————————————————————————————
*İsmet İPEK, Sanat Tarihçi, Emekli Adana Müze Müdürü.