NİZAMİ’NİN DÜNYADA İZİ
Bengül BİROĞLU ŞAHBAZ[1]
İ. Işıl. GILIÇ[2]
“Çalış öz xalqının işinə yara,
Giysin əməlinlə dünya zərxara”
Genceli Nizami, yüzyıllar öncesinden bizlere şöyle sesleniyor: “Çalış, kendi halkına faydalı ol; senin gayretinle dünya altından ipek giyinsin.” Bu yazıda yukarıdaki gibi ilham veren pek çok beytin yazarı, Azerbaycan’ın Yunus Emre’si “Genceli Nizami”yi dünyaya tanıtmayı hedefleyen, Azerbaycan’dan ve Türkiye’den bir grup öğretmen tarafından yürütülmüş, “Nizami’nin Dünyada İzi” eTwinning projesinin çalışmalarından bahsedilecektir.
eTwinning Nedir?
eTwinning, Avrupa’daki okullar için oluşturulmuş bir eğitim platformudur. Bu kuruluşun amacı okullar arasında iletişimi sağlamak, iş birliği yapmak, projeler geliştirmek ve paylaşmaktır. 2005 yılında Avrupa Komisyonunun öğrenme Programının ana hareketi olarak başlatılan eTwinning, 2014 yılından bu yana AB Eğitim, Öğretim, Gençlik ve Spor programı olan Erasmus+’a, sıkı bir şekilde entegre edilmiştir. eTwinning platformunda 43 ülkeden, 232.932 okul ve 1.051.778 öğretmen çalışmalarını sürdürmektedir.
Türkiye’de de her kademeden okullarda eTwinning projeleri yürütülmekte ve yurt dışındaki okullarla bağlantılı çalışmalar yapılmaktadır.
Nizami’nin Dünyada İzi projesi de bir eTwinning projesi olarak Kasım 2021’de Azerbaycan Sumgayıt’tan 29 nömrəli tam orta məktəb öğretmeni Xeyale Quliyeva ve 26 nömrəli tam orta məktəb öğretmeni Konul Qafarova tarafından kurulmuştur. Devamında Bakü, Quba şehirlerinden de öğretmenler projeye dâhil olmuştur. Türkiye’den ise yalnızca Mersin’den Türkçe öğretmeni Bengül Biroğlu Şahbaz ve İngilizce öğretmeni İ. Işıl Gılıç projenin ortaklarındandır. Nisan 2022’de tamamlanan projede farklı branşlardan 10 öğretmen ve 11-15 yaş aralığından 51 öğrenci ile çalışmalar yürütülmüş; projeye ait web sitesi, sosyal medya hesapları ve çeşitli gruplarda projenin tanıtımı yapılmıştır.
Genceli Nizami kimdir?
Nizami, 1141’de Azerbaycan’ın Gence şehrinde doğdu. Asıl adı Cemaleddin Ebu Muhammed İlyas bin Yusuf’tur. Eserlerini Farsça yazan Türk düşünür ve şair Nizami; kendi eserlerinde özellikle memleketi Gence’ye olan sevgisini dile getirmiştir.
İlk kez Leylâ ile Mecnun’u, mesnevi şeklinde yazanlardandır. Tüm şiir Farsça yazılmıştır. Xamse ya da Beş mücevher (Panj Ganj) denilen eserleriyle meşhurdur. Henüz hayattayken ün kazanan Nizami, en önemli eserlerini ‘Hamse’ adı altında topladı. Hamse’de, Nizami’nin 1177’de yazdığı ‘Sırlar Hazinesi’, 1180’de yazdığı ‘Hüsrev ve Şirin’, 1188’de yazdığı ‘Leyla ve Mecnun’, 1196’da yazdığı ‘Yedi Güzel’ ve 1197-1209 arasında yazdığı İskendername adlı mesneviler yer alır.
Genceli Nizami’nin kıymetli eserleri, kendisinden sonra gelen büyük şair ve düşünürleri de etkiledi. Nizami’nin ‘Hamse’de işlediği konular, daha sonra Sadi Şirazi’nin ‘Bostan’ında, Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin ‘Mesnevi’sinde, Emir Hüsrev Dehlevi’nin ‘Hamse’sinde, Arif Erdebili’nin Ferhadname’sinde, Ali Şir Nevai ve Abdurrahman Cami’nin ‘Hamsal’larında ve Muhammed Fuzuli’nin ‘Leyla ve Mecnun’unda yeniden işlendi. Nizami, eserlerinde insan ve vatan sevgisine ağırlıklı olarak yer verdi. Nizami, doğduğu yer olan Gence’de 1209’da vefat etti ve burada defnedildi.
Nizami’nin doğumunun 880. yılı -2021 yılı- Azerbaycan’da Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından “Nizami Gencevi Yılı” ilan edildi. Bu özel durum sebebiyle Azerbaycan’ın pek çok yerinde Genceli Nizami’yi anma ve dünyaya tanıtma etkinlikleri yapıldı.
Nizami’nin Dünyada İzi Projesi
Nizami’nin Dünyada İzi projesi de özellikle bu amaçla yani Nizami ve eserlerini tüm dünyaya tanıtmak amacıyla kurulmuş bir eTwinning projesi olarak vücut bulmuştur. Projede görevli öğretmen ve öğrenciler tanışmak, etkinlikleri planlamak ve gerçekleştirmek için pek çok kez çevrim içi görüşmeler yapmıştır. Bu görüşmelerin öğrenciler için oldukça ilgi çekici olduğu ve öğrencilere önemli tecrübeler kazandırdığı gözlemlenmiştir. Ülkemizin sınırları dışındaki okullarla iletişim kurmak ve iş birliği içinde çalışmak özgüveni arttıran, empati yapmayı sağlayan değerli adımlar olarak adlandırılabilir. Çevrim içi görüşmelerin en dikkat çekici yanlarından biri de katılımcıların herhangi bir tercümana veya tercümeye ihtiyaç duymadan sohbet edebilmeleridir. Küçük sözcük farklarıyla beraber Azerbaycan Türkçesini konuşanlar ile Türkiye Türkçesini konuşanların rahatça anlaşabildiği de görülmüştür.
Aylık çalışma planları ile yürütülen projede ilk olarak öğrenciler okul veya halk kütüphanelerine götürülerek Genceli Nizami’nin eserleri ile tanıştırıldı. Ardından yapılan çevrim içi sohbette eserler hakkında tartışmalar yapıldı ve projenin hedef kitlesi olan 11-15 yaş aralığa uygun eserler seçildi. Özellikle Sırlar Hazinesi (Mahzen-i Esrar) çocuklara uygun kısa ve öğüt verici hikâyelerden oluşmaktadır. Bu kitaptan “Yaralı Çocuk, Kerpiç Kesen İhtiyar, Hayır ve Şer” gibi kısa hikâyelerin sahneleştirilmesine karar verildi. Drama çalışması öncesinde oyunculuk ve sahne sanatları üzerine sohbet etmek amacıyla Azerbaycan’dan tiyatro sanatçıları Alekber Aliyev ve Namis Şirmemmedov ile çevrim içi görüşme yapıldı. Türkiye ve Azerbaycan ortaklığında yapılan görüşmede duygu dolu ve unutulmaz anlar yaşandı. Tiyatro sanatına yıllarını vermiş emektar oyuncular, bu çevrim içi toplantıda Türkiye’den de öğrencilerin olduğunu öğrenince çok memnun oldular, öğrencilerimizle uzun uzun sohbet ettiler. Sanatçılar, Azerbaycan ve Türkiye’nin “bir millet, iki devlet” olduğunu, her iki ülkenin de çocuklarının kardeş sayıldıklarını ifade ettiler. Özellikle Genceli Nizami’nin adıyla yola çıkılan bu projenin böylesine güzel buluşmalara ev sahipliği yapmasından duydukları gururu dile getirdiler. Tiyatro sanatçıları, sahneye çıkınca yaşadıkları heyecanı ve zaman zaman sahnede yaşadıkları aksaklıkları mizahi bir dille öğrencilerimize aktardı. Tiyatroda müzikal eğitimin de önemli olduğunu vurgulamak adına Azerbaycan mahnılarından (türkülerinden) da seslendirdiler. Uluslararası bir toplantı niteliği taşıyan görüşmelerde öğrenciler aynı zamanda topluluk önünde konuşma, düşüncelerini uygun bir dille ifade etme gibi konuşma becerisinin geliştirilmesine dönük kazanımları da edinmektedir.
Devam eden haftalarda öğrenciler, yukarıda bahsi geçen eserlerden birini seçerek okullarındaki imkânları dâhilinde oyunlaştırdılar. Böylece Genceli Nizami’nin 800 yıl öncesinden gelen sesi; 2022 yılında, Nizami’nin doğduğu toprakların kilometrelerce uzağındaki okulların duvarında yankılandı.
Sözün de su gibi letafeti var
Her sözü az demek daha hoş olar
Bir inci saflığı varsa da suda
Artık içilende derd verir su da
İnci tek sözler seç az konuş az din
Koy az sözlerinle dünya bezensin
Az sözün inci tek qıymeti solmaz
Çox sözün kerpiç tek qıymeti olmaz
Proje sonunda öğrencilere uygulanan anket sonuçlarına göz atıldığında ise Türkiye’de öğrenim gören ortaokul öğrencilerinin; daha önce Nizami’yi ve eserlerini duymadıklarını, proje etkinliklerinden sonra Genceli Nizami ve eserleri hakkında bilgi sahibi olduklarını ifade ettikleri görülmektedir. Elbette düşünür, yazar, şair Genceli Nizami’yi tek bir etkinlik veya proje ile çok yönlü tanımak/tanıtmak mümkün değildir. Bu proje, bundan sonraki çalışmalara kaynaklık edecek, benzer çalışmalara ışık tutacak, öğrenciler için kültür dünyamızın kapısını küçük bir parça da olsa aralayacak bir gayretin ürünüdür sadece. Bundan sonraki süreçte de yalnız Genceli Nizami’yi değil, tarih boyunca adından söz ettirmiş veya adı unutulmaya yüz tutmuş kültürümüzün mihenk taşları sayılan pek çok düşünür, yazar, şair ve bilim adamını da çocuklarımıza tanıtmak öncelikli hedeflerimiz arasında olmalıdır.
Kaynakça
https://www.etwinning.net/tr/pub/index.htm
https://www.turkedebiyati.org/genceli-nizami.html
https://nizaminindunyadaizi.weebly.com/
Nizami’nin şiirini seslendirdik
[1] Türkçe Öğretmeni
[2] İngilizce Öğretmeni