ÖZET
Küreselleşmenin eğitim üzerindeki etkileri üzerine çok konuşuldu ve tartışıldı. Olumlu ve olumsuz yönleri vurgulandı. Akademisyenler bunları tartışırken küreselleşme tüm hızıyla dünya ekonomisini, kültürünü ve eğitimini etkilemeye devam ediyor. Bu çalışmada küreselleşme gerçeğiyle, eğitim alanında yapılabilecek çalışmalar tartışılacaktır.
1. GİRİŞ
Bugün küreselleşmenin kaçınılmaz bir gerçek olduğu tüm dünya tarafından kabul ediliyor. Küreselleşme nedir, eğitim sistemimizi hangi açılardan etkilemektedir, olumlu yönlerini artırmak ve olumsuz etkilerini bertaraf etmek için ne gibi çalışmalar yapılabilir? Üzerinde durulması gereken asıl meselenin bu olduğunu düşünüyorum.
2. KÜRESELLEŞME KAVRAMI
Küreselleşme, sosyal, kültürel, ekonomik değerlerin uluslar arası alanda yayılması ve kabul görmesidir; ulusal bir alanda üretilmiş değerlerin, ulusal sınırları aşmasıdır. Kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması ve ekonomik, kültürel ve siyasal düzeyde dünya toplumlarının içiçe girmesidir (Tezcan, 2002, 35). Küreselleşme kavramını okuduğumuz tüm kaynaklardan yola çıkarak, hızla gelişmekte olan ulaşım ve iletişim kaynaklarıyla dünyanın coğrafi uzaklık kavramının ortadan kalkması olarak değerlendirebiliriz. Küreselleşme kavramı, üzerinde ortak bir görüş oluşturulamamasına karşın, başta bilişim ve ekonomi olmak üzere diğer sosyal alanlarda da derin etkileri görülen ve etkisi olduğu her alanda değişimi simgeleyen bir kavramdır (Akçay, 2003). Küreselleşme; ekonomi, kültür, eğitim, teknoloji, dil, din, siyaset gibi bir çok açıdan ele alınabilir. Haluk Tözüm bu konuda: “Küreselleşme teknoloji merkezli bir değişim sürecidir. Bilgisayarlaşma, telekomünikasyon teknolojileri, minyatürleşme, sıkıştırma teknolojisi ve dijitalleşme gibi yenilikler teknolojiyi küresel çapta yaygın kılmaktadır. ” demiştir (Tözüm, 2002, 151).Türk örf ve adetlerinde bulunmayan ve Hıristiyan bir rahiple ilişkilendirilen “Sevgililer Günü” kutlaması ile “Noel-Yılbaşı Kutlamaları” bize küresel dünyanın etkileridir.
Son yıllarda, e-devrim ile beraber, bilgisayar kullanımı artmış, İnternet öngörülemeyen ölçeklerde yaygınlaşmıştır. Özetle iletişim ve bilgi teknolojileri eğitim alanında, okullara, meslek eğitimi veren kuruluşlara ve üniversitelere bilgiyi üretme, işleme, saklama ve iletme sürecinde yeni fırsatlar sunmaktadır.
3. EĞİTİM AÇISINDAN KÜRESELLEŞME
Eğitim açısından küreselleşme, birbirleri ile yakın ilişkileri olan ulusların, ülkeler arasında rahatça dolaşabilecek, çalışabilecek, kültürler arası etkileşim ile farklı ortamlarda rahatça yaşayabilecek insanları yetiştirmek şeklinde anlaşılır. Öyleyse bilişim çağında eğitimin hedefi, kimliğini kaybetmeden, farklı kültür ve coğrafyalarda uyum ve başarı sağlayabilecek insanları yetiştirmek olmalıdır. Küreselleşme sürecinde insan, içinde bulunduğu ülkedeki eğitimi almak zorunda kalmaz. İnternet aracılığıyla, insanlar eğitimlerini istediği ülkedeki bir eğitim kurumundan alabilirler. Hatta, evinden çıkmadan dünyanın herhangi bir yerindeki şirkette istihdam edilebilir. Mademki eğitim gelecektir, gelecek de küreselleşecektir, öyleyse küreselleşmiş bir dünyaya uyum sağlayabilecek bireyler yetiştirmek de eğitimin temel hedefleri arasında olmalıdır.
Küreselleşme olgusunun eğitim sistemine, özellikle de eğitim siyasasına, eğitim ekonomisi ve finansmanına, öğretmen örgütlenmelerine, yaşam boyu eğitim yaklaşımlarına, okullara, öğretim programlarına ve sair alanlara ne gibi etkileri olduğu/olacağı incelenebilir (Durmuş, ).
Bugün her sahada çokça sözü edilen küreselleşme gerçekte, on dokuzuncu asrın son çeyreğinde eğitimde başlamıştır. Ekonomideki küreselleşme nasıl günümüzde bazılarını batırıp bazılarını yukarı çıkarırken eğitim de benzer sonuçları ortaya çıkarmıştır. Eğitim geleceğe yapılan bir yatırım olduğuna göre, küreselleşmenin eğitimin planlaması, uygulanması gibi her safhasında etkili olacağı açıktır. Küreselleşmenin eğitime hem olumlu hem de olumsuz etkileri vardır. Eğitim, küreselleşmeye uyarlanmadan, küreselleşmeyi kendi amaçlarına uyarlayabilecek güçtedir.
Artık bilgiye hükmedenlerin dünyaya hakim olduğunu vurgulayan Çelik, “Küreselleşmenin eğitim boyutuna baktığımız zaman da görünen manzara budur. Artık uzaktan eğitim, açıköğretim dediğimiz bir eğitim türü var” (Çelik, 2006) sözleriyle küreselleşmenin eğitime getirdiği bazı yenilikleri ifade etmiştir. Bütün dünyada küreselleşmeden doğrudan etkilenen bir kurum olmuştur eğitim. 20. Yüzyılın sonlarında, artık, ihtiyaç duyulan yetişmiş eleman nitelikleri değişmiştir (Çalışkan, 2006). Küresel bir dünyada, küresel değerleri kolayca kavrayabilen, ulusal değerlerini koruyabilen yurttaşlar yetiştirmek eğitimin görevidir (Çalışkan, 2006)
Eğitim, sadece küreselleşmeye uyum ya da entegre sorunu için değil, aynı zamanda küreselleşmenin yarattığı sorunları aşmak için bir araçtır. Eğitim küreselleşmeyi yenen insan tipini yetiştirecektir (Akçay, 2003).
Küreselleşmenin eğitim üzerindeki etkileri, eğitimin küresel gelişme ile ilişkisinin artırılması ve en iyi entelektüel kaynakların bir havuzda toplanması olmalıdır. Web tabanlı öğrenme, e-öğrenme, internetin öğrenim ve araştırmada kullanılması, uluslar arası öğretim ve öğrenim ortaklıkları, etkileşim ve paylaşımın web/video konferanslar üzerinden yapılması eğitimin küreselleşmesine verilebilecek en iyi örneklerdir.
Küreselleşmenin eğitime en büyük etkisi değişen iş koşulları sebebiyle çalışan iş gücünün zamanla yeni iş koşullarına uyum sağlayabilmek için yeni beceriler edinmelerinin zorunlu hale gelmesidir. Bu da beraberinde yaşam boyu öğrenmeyi mecbur kılmıştır. Üniversiteler kendi bulundukları ülkenin dışını da internetin sunduğu olanaklarla pazar olarak görmeye başlamışlardır (Ersoy Ahmet Fatih, Acartürk Cengiz ).
4. KÜRESELLEŞME VE KÜLTÜR AKTARIMI
Eğitimin en önemli görevlerinden biri gelecek nesillere kültür akışını sağlamaktır. Öncelikle kültürel yozlaşmanın küreselleşmenin eseri olup olmadığına bakalım. Okul dışında kitap okumak yerine vaktinin büyük bir kısmını televizyon karşısında geçiren bir kuşak içerisinde yaşıyoruz. İzlenen filmler genellikle Amerikan- ki aslında böyle bir millet yok- kaynaklı olduğundan bir bu filmlerde Amerikalı dünyaya bedeldir ve her kavgada haklı taraftır. Hiç farkında olmadan bizde izlerken kendimizi onların tarafını desteklerken buluruz. İsterseniz yabancı filmleri yasaklayalım ve Türk filmlerini yayınlayalım. Göreceğimiz ekran bizi kendi kültürümüzden soğutmaya yetecek karalamalarla doludur. İstanbul Kanatlarımın Altında (4.Murat erkeklere ilgi duyar ve ulema sahtekardır.), Salkım Hanımın Taneleri (Ermenilere soykırımı yapıldığı iddiaları ) gibi bir çok filmimiz kendi kültür ve tarihimizden utanmamızı sağlayacak gerçek dışı sahnelerle doludur.
Eğitimin temel taşlarından biri olan kitaplara bakalım. Batı Dilleri Ve Edebiyatı bölümünde öğrenciyken incelediğimiz tüm kitaplarda kahraman hep sarı saçlı, mavi gözlü, merhametli İsa karakteriydi. Biz ise kendi kültür, din ve tarihimizi karalayan yazarları, en çok okunanlar listesine getirtiyoruz (O. Pamuk gibi).
Kültürümüzün hem parçası olan hem de aktarılmasında araç olan dil eğitimimize bakalım. Küreselleşme her dilin öğrenimini kolaylaştırıyor ama küresel dünyanın insanları önce İngilizce’yi tercih ediyor. Sömürge olmayan hiçbir ülke, çocuklarını başka bir ulusun dili ile eğitmez (Çınar, 2006). Yabancı dil ders kitapları bize Mr. Brown ile Mrs. Brown’ın dilinden dünya kültürünü (Avrupa Kültürü) tanıtıyor. Sokaklarda center, baby, kid yazılarıyla karşılaşıyoruz. Aydınlarımız yarı Türkçe yarı İngilizce konuşuyorlar memleket meselelerini. Bütün bu olanlar küreselleşmenin kültürümüze etkileridir. Ancak dikkat edilirse kültürümüzdeki tahrip küreselleşip diğer dünya ülkeleriyle iç içe olmaktan ziyade yerel etkenler tarafından gerçekleştiriliyor. Yargılamamız gereken suçlu küreselleşme değil, eğitim sistemimizin her türlü yozlaşmaya açık şekilde planlanması ve uygulanmasıdır. Küresel toplum hem yerel özelliklerini korumalı, hem de küresel değerlere sahip olmalıdır.
5. ÖNERİLER
Yabancı dil ders kitapları milli kültürümüzü yansıtan okuma parçalarından oluşmalıdır. Bu sayede çocuk yabancı dilin amaç değil araç olduğunu öğrenecektir. Yabancı dil alanında lisans yapmış olanların Eğitim Bilimleri ve Türk Dili Edebiyatı bölümlerinde yüksek lisans yapmaları özendirilerek, dili, kültür kodlarımızı aktarmak için kullanmaları sağlanmalıdır.
Socrates, Comenius gibi eğitim ortaklıkları devam ettirilmelidir. Bu programlarda yararlanıcı olarak gönderilecek bireylere, amacın bilgi aktarımı olmasının yanı sıra ülkemizi ve kültürümüzü anlatmaları olduğu, seminer gibi programlarla anlatılmalıdır. Küreselleşmenin bir sonucu olarak tüm dünya ülkelerinin Amerika’ ya benzemesi olasıdır ama dünya nüfusu ve coğrafyasını göz önünde bulundurarak Türkleştirilebilmesi de olasıdır. Küreselleşme batı dünyasının silahı ise onların silahını kullanarak ulusumuzu koruyabilir ve devamını sağlayabiliriz
Eğitim politikamız okul duvarlarıyla sınırlı kalmamalıdır. Daha önce film ve kitapların milli şuur üzerindeki etkilerinden bahsetmiştim. Milli kültür ve değerlerimizi yeni nesillere aktaracak film, çizgi film ve kitapların tanıtımı iyi yapılmalıdır. Böyle bir politika izlenirse film yapımcıları ve yazarlar da benzer eserler üretme eğiliminde olacaklardır.
Anne baba eğitimi veren kurumlar ve programlar desteklenerek yeni neslin bilişim çağına uyumlu, düşünebilen, bilgiyi yorumlayabilen bireyler olması sağlanmalıdır. Küresel bir dünyada, çağı kavrayabilen, ulusal değerlerini koruyabilen yurttaşlar yetiştirmek eğitimin görevidir (Çınar, 2006). Okul öncesi eğitim kurumlarından başlayarak eğitim sisteminin her aşamasını, bilişim teknolojileri ve dolayısıyla küreselleşmeyi milli şuur çerçevesinde ele alarak planlamak gerekir. Elbetteki uygulama aşamasında en büyük görev öğretmenlerindir. Öğretmen yetiştiren kurumlara zor fakat yüce görevler düşmektedir.
Küreselleşme her yaşta ve her yerde eğitimi mümkün kılmaktadır. Yetişkin eğitim programları giderek önem kazanmaktadır. Okulların ve yetişkin eğitim sistemlerinin küreselleşmesi bireysel öğrenme hızlarına önem veren her yaşta, her bireye özel olarak hitap eden okullar haline dönüşmesi ve bunun için özel projelerin hazırlanarak uygulamaya konması ile daha kolay olacaktır. Bu aşamada en büyük sorun istihdam meselesidir. Beyin göçü, küreselleşmenin hızlandırdığı bir sorundur. Bu süreçte küresel kıyaslamaların ve etkilenmelerin bir sonucu olarak telekomünikasyon ve bilişim sektörü firmaları eğitim sistemine girerek, akademik pazarın uluslararasılaşmasına, “beyin göçü” nün çoğalmasına ve ulusal kültürel kimliğin tehdit altına girmesine neden olacağı düşünülebilir (Alpaslan, Durmuş). Yetişmiş işgücümüzü elimizde tutmak için acil önlemler alınmalıdır.
6.SONUÇ
Bilgisiz insan yenilik ve değişimlerden korkar ve yeniliğe karşı bir tavır alır. Nasıl Avrupa ülkeleri her yeni gelişmeyi kendi çıkarlarına uyarlayabiliyorsa, bizler de bu değişimi planlayarak olumlu ve istenilen bir duruma dönüştürebiliriz. Ben küreselleşmeyi akan suya benzetiyorum. ‘Suyun akışını durdururum’ iddiasında bulunan insan kendi kendini kandırmış olur. Gündüz ortasında gözünü kapayanlar sadece kendisine gece yapar (Çelik, 2006). Akıllı insanlar suyun akışını durdurma iddiasında bulunmazlar, suyu regüle ederler, yani düzene sokarlar. Suyun önüne baraj yaparsınız sulamada kullanırsınız, elektrik elde edersiniz. Suyu kendi hizmetinize ancak bu şekilde alırsınız (Çelik, 2006). Dünya büyük bir hızla küreselleşmektedir, artık olumsuz etkilerini tartışmayı bırakıp, planlı bir küreselleşme sürecine ayak uydurma zamanı gelmiştir. Küreselleşmeye uyumu sağlayacak olan da eğitimdir.
7. KAYNAKÇA
Akçay, Cengiz. Küreselleşme, Eğitimsel Yoksunluk ve Yetişkin Eğitimi, Milli Eğitim Dergisi, 2003
Çelik, Hüseyin. www.meb.gov.tr/haber/haberayrinti, 27.03.2006
Çalışkan, Engin. Küreselleşme ve Eğitim, Eğitişim Dergisi, www.egitisim.gen.tr 27.03.2006
Çelik, Vehbi, Gömleksiz Mehmet Nuri. A Critical Examination of Globalization and its Effects on Education,Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:10, Sayı 2, 2000
Çınar, İkram. Mankurtlaştırma Süreci, Ankara: Anı Yayıncılık, 2006.
Demir, Hilal. Küreselleşme ve Çokkültürcülük, Eğitim Araştırmaları Dergisi, Ocak 2002, www.ingilish.com
Durmuş, Alpaslan. Küreselleşmenin Eğitime Etkileri Üzerine Öngörüler, www.yarindergisi.com/yarindergisi2/yazilar
Ersoy Ahmet Fatih, Acartürk Cengiz. Uluslar arası Çevrimiçi Yüksek öğretim ve Türkiye’nin Durumu:Üniversite Bilgi İşlemlerine Öneriler
Tezcan, Mahmut. Küreselleşmenin Eğitim Boyutu, Eğitim Araştırmaları Dergisi, Ocak 2002, Sayı 6
Tözüm, Haluk. Küreselleşme Gerçek mi , Seçenek mi ?” , Doğu-Batı Dergisi , Sayı 18 , Ankara. 2002