Muhammed Hüseyin Şehriyar, İran edebiyatı tarihinin en güçlü birkaç şairinden biridir. Azerbaycan eyaletinin Tebriz şehrinde doğmuştur. Azerbaycan Türk’üdür. Şiirlerini genellikle Farsça yazmış ama başta “Haydar Baba” olmak üzere Türkçe şiirleri de vardır. Şehriyar, İran dışında Azerbaycan ve Türkiye’de de iyi tanınmaktadır. 20. yüzyılda Türk Dünyasının en büyük edebiyatçılarından biri olarak kabul edilir.
Şehriyar başta aşk olmak üzere neredeyse her insani ve toplumsal konuda şiir yazmıştır. Modernist ve demokrat bir kişiliği vardır (Çınar, 2016). İran’da Şah yönetiminin antidemokratik özelliklerinden ötürü ona karşı Humeyni muhalefetini desteklemişse de, onların yönetimi başlayınca gördükleri karşısında onlara da karşı çıkmış, çok sayıda şiir yazmıştır.
Aşağıdaki şiirler onun modernist ve demokrat bir kişilik olarak kadın hakları yönünden kadınların yaşadıklarını sorgulaması ve haklarını savunmak için cesaretlendirmek amacıyla yazdığı şiirlerden sadece ikisidir.
EY QADIN!
Hüququndan söhbət aç, bir söz söylə, ey qadın!
Ağır zəncirləri qır, düşsün dillərə adın.
Bu matəm paltarını parçala bir gün səhər,
Sənin aydınlığından işıq alsın üfüqlər.
Sən ki, həyat nəfəsli Məsiha yaratmısan,
Bəlkə yeri, göyü də elə sənsən yaradan.
Sən günəş timsalısan, yaraşıq ver özünə,
Ox ol naməhrəmin də, məhrəmin də gözünə.
Dinib-danışan saz ol, yaşa nəğmələr kimi,
Bu sonsuz kədərinlə parçalama qəlbimi.
Şərəf-şan bayrağını ucalt öz əməlinlə,
Səadət bayrağını sanc dünyaya əlinlə.
İstərəm görünməsin bir də gözlərində nəm,
Mərd ol, cəsarətini görsün bütün bu aləm.
Sən aysan, öz başına yumruq niyə döyürsən?
Düyünlə yumruğunu, şeyxin başına döy sən!
HİCABIN ÜZ QARALIĞI
Aytək üzündən at, gözəlim, o niqabı sən,
Ta ki, xəcalət eyləyəsən afitabı sən.
Gör, mən yazıq ki, gözlərinin bir fədasiyam,
Bundan xərab eyləmə mən tək xərabı sən.
Qorxum budur ki, tapmayasan gülməyə macal,
Axtar bu göz şüşəmdə o gülgün gülabı sən.
Onda ki, gözlərin süzülüb bir çimir gəzər,
Qov lap uzaqlara belə qəflətli xabı sən.
Gör, inqilab bayrağı zülfündə gizlənir,
Qalx, qaldır, ey mələk, aləmi-inqilabı sən.
Nöqsana, eybə pərdə çəkər, gizlədər niqab,
Ey gül, götür üzündən, ayır o niqabı sən.
Ağlar bulud ki, gülşəni-aləmdə gül gülə,
Gülsən o gül kimi, dağıdarsan səhabı sən.
Öz haqqın istəyərsə qadın, söylə bir görək,
Hardan, necə, nədən verəcəksən cavabı sən.
Ağ gün gətirdi şeyxə sənin qarə paltarın,
Qarə gününlə qarə edibsən hicabı sən.
Meydan danışma şeyxə, ona mey nəyə gərək?
Xalqın qanın içir, yerə əndər şərabı sən.
Düşdü güzarımız yenə də qəm diyarına,
Bir yolluq eylə qafilədən bu sərabı sən.
Şərin çırağı olmasa, aydındı yolların,
Öz xeyir əməllərinlə qazandın savabı sən.
Saqi, dayan, qulağa pıçıldar bahar yeli,
Şövq ilə səslə bir də bu eşqi-əzabı sən.
Dünya qopanda qəm qopacaq hər tərəfdə, bil,
Fövt etmə fürsəti, götürüb çal rübabı sən.
Gör ki, necə bu çərxi-fələk fırlanır hələ,
Yad eylə torpaq olmuş o Əfrasiyabı sən.
Xacəylə, şeyxlə vuruşur Şəhriyari-şeir,
Çöndər, varaqla bir də o zəngin kitabı sən.
Şehriyar’ın bu şiirleri Höküme Billuri tarafından Farsçadan çevirmiştir. Kaynak: Mǝhǝmmǝdhüseyn Şǝhriyar. (2014). Seçilmiş Esǝrleri. Kitab Klubu, Bakı, Azerbaycan, s. 129-130.
Çınar, İ. (2016). “Şehriyar’ın Eğitim Anlayışı / Shahriar’s Approach to Education”, Turkish Studies. Volume 11/19 Fall, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11219 , p. 245-266.