Ahıska Türklerinin yaşadıkları sürgün sonrasında ortaya çıkan insan hakları ihlalleri ilgili sorunları akademik düzlemde ele almak için Bursa’da bir bilgi şöleni düzenlendi. Şölen, 11 Mart 2019 günü Türk Ocakları Derneği Bursa Şubesi ve Uludağ Üniversitesi'nin işbirliği ile “2. Uluslararası Türk Toplulukları Bilgi Şöleni: Ahıska Türkleri” adıyla yapıldı. İlk toplantıda Gagauz Türkleri konu edinilmişti. Gagauzlarla ilgili akademik-bilimsel bilgi azlığı dikkate alınınca isabetli bir toplantı olduğu hemen dikkati çekiyor. Aynı sorun yani akademik-bilimsel bilgi kıtlığı Ahıska sorununda da karşımıza çıkıyor. Bu boşluğu doldurmada Bursa Türk Ocağı Derneği başkanı Sayın Prof. Dr. Selçuk Kırlı olmak üzere yöneticilerinin gayreti her türlü takdirin üstündedir.
Ahıska, Ardahan ilimizin komşusu olan ve Gürcistan’a bırakılmış bir yerleşim yeridir. Orada Ahıska Türkleri yaşardı. Ahıska Türkleri, 1944 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) yönetimindeyken Gürcistan Devleti’nin de işbirliğiyle, sırf Türk oldukları için, insanlık dışı koşullar altında Orta Asya köylerine dağıtılmıştır. Yıllarca sıkıyönetim baskı ve zulmü altında yaşayan bu toplum, SSCB’nin 1991’de dağılmasından sonra tarihi ana vatanları olan Ahıska’ya dönmek istedilerse de Gürcistan birçok zorluk çıkararak vatanlarına dönmelerini engelledi. Bu engelleme hala devam etmektedir.
Ahıska Türkleri, her türlü baskı ve zorlamaya karşı kültürel varlığını korumayı başarmış bir toplumdur. Buna rağmen bu toplum hala insan hakları ihlalleri yaşamakta ve kültürel varlıklarını sürdürmekte ciddi sorunlarla karşılaşmaktadır.
Türk olmanın bedelini ödemekte olan bu toplum hakkında Türkiye kamuoyu yeterince bilgilendirilmiş değildir. Medyada küçük haberler ve 14 Kasım'daki sürgün yıldönümlerinde Ahıska toplumunun temsilcilerinden birkaçının kısa süreli yıldönümü konuşmaları dışında genel medyada yer bulamamaktadırlar. Bir istisna olarak 2015 yılında TRT tarafında çekilen “Büyük Sürgün Kafkasya” adlı diziyi önemli bir gelişme olarak kaydetmek gerekir.
Ahıska Türkleri üzerine yapılan akademik çalışmalar Türkiye’de son yıllarda atmasına rağmen yine de yeterli değildir. Gelenekselleşmiş sempozyumlar yoktur. Hala hakemli Ahıska Araştırmaları Dergisi yayına başlayamamıştır. Oysa Türkiye dışında, özellikle Batılı ülkelerde daha fazla tez ve makale gibi bilimsel yayın yayınlanmış bulunmaktadır. Türk araştırmacıların Ahıska sorunu ve Ahıska Türklerinin insan hakları, eğitim, göç ve iskân gibi sorunlarına yeterince ilgi göstermeyişinin sebeplerinin başında Ahıska toplumunu tanımamak ve dil engelinin geldiği düşünülmektedir. Türk akademisyenler Batılı dilleri araştırmalarda kullanabiliyorken başta Rusça ve Çince olmak üzere Türk Dünyasında konuşulan dillere hakim değildirler. Türkiye'de Rusça, Çince hatta Türk lehçelerini bilenlerin sayısı çok azdır. Bu yüzden Ahıskalılarla ve Türk Dünyasıyla ilgili özgün kaynaklara erişme ve kütüphane araştırması yapmak zorlaşmaktadır. Bu engeli aşmak için kısa vadeli katkıyı yine Ahıska Türklerinden beklemek durumundayız. Rusçaya ve Türk lehçelerine hâkim olan ve Türkistan coğrafyasını, tarihini ve kültürünü içinde yaşayarak bilen Ahıska Türklerinin çevirip Türkçeye aktaracakları bilgi ve belgelerle Türk üniversitelerinin konuya ilgisi artırılacaklardır. Üniversitelerimizde öğrenim gören yüzlerce Ahıskalı genç vardır. Bunları üniversiteler ve araştırma kuruluşları eleman olarak değerlendirmelidirler.
Bu bağlamda Bursa Türk Ocağı’nın düzenlediği bu uluslararası bilgi şöleni akademik yayınlara önemli bir katkı yapmıştır. Başka ülkelerde üretilen bilgi ve yabancı bilginlerin katılımı hem fikir alışverişini sağlamış hem de yeni araştırma ve yayın olanaklarının araştırıldığı sosyal bir ortam olmuştur.
Bilgi şöleninde halen birçok ülkede yaşamak zorunda bırakılan Ahıska Türklerinin tarihi, kültürü, din ve inanç sistemleri ve etnografik kaynaklarının incelenip yeni bilgi ve belgeler ortaya konmuştur. Katılımcılar konunun tanınmış uzmanlarıydı ve birçok ülkeden davet edilmişlerdi. Bu uluslararası akademik toplantı Kazakistan, Kırgızistan, Ukrayna, Rusya Federasyonu, Azerbaycan ve Türkiye’den konuyla ilgili önemli çalışmaları olan bilginlerce renklendirildi. Toplantıya davet edilen Ahıska Türkleri konusunda araştırma ve yayınları olan bilginler Rusya Federasyonundan 4, Kazakistan’dan 2, Azerbaycan’dan 3, Ukrayna’dan 1 ve diğerleri de Türkiye’den olmak üzere 25 araştırmacıydı.
Açılış töreninde Uludağ Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Yusuf Ulcay, Bursa Türk Ocakları Derneği başkanı Prof. Dr. Selçuk Kırlı ve ilk Ahıska romanlarından birini (Salkım Söğütlerin Gölgesinde) yazan büyükelçi ve yazar Fırat Sunel birer konuşma yaptılar. Bilgi şöleninin düzenlenmesinde büyük katkıları olan Prof. Kırlı duygulandırıcı ve düşündürücü bir konuşma yaparak büyük alkış aldı.
Türk Ocakları Bursa Şube Başkanı Prof. Dr. Selçuk Kırlı, “Bizim bütün maksadımız, koskoca bir orman olan Türk dünyasının, zaman içinde parça parça küçük ormancıklara, korulara bölünmesinden bu yana geçen bunca yılda, zaman zaman birbirine yabancılaşan, zaman zaman unutulan, Türk topluluklarının geleneklerini, tarihini, inançlarını tekrar oturup hep birlikte tartışmak ve bunun sonunda da nesillere intikal edebilecek bir kitapta bunları toplamaktır.” dedi.
Konuşmaların ardından hediyeler verildi. Rektör Prof. Yusuf Ulcay, Prof. Dr. Selçuk Kırlı, Prof. Dr. Cengiz Alyılmaz ve Dr. İkram Çınar’a çapan giydirildi. Ayrıca Prof. Kırlı, “Türk Dünyasının Aksakalı” sıfatıyla hançerle kuşatıldı.
Toplantıyı az ama ilgili ve nitelikli bir kitle izledi. Öğrencilerin salonda bulunması değerliydi. Not alanlar çoğunluktaydı. Oturum aralarında salon dışında yazarlarla ve izleyicilerin kendi aralarındaki konuşmalarda edinilen izlenime göre bildiriler heyecan yaratmıştı. Bu heyecanın toplantıdan sonra merakını gidermek amaçlı araştırmalara dönüşeceğini ve yeni bilgileri doğurtacağını söylemek kehanet sayılmamalıdır.
İki sorunu dile getirmeden edemeyeceğim. İlki, toplantıda soru ve tartışmalar için yeterince zaman ayrılamamasıydı. Dünyanın farklı yerlerinden gelmiş onca uzmandan daha fazla verim almak için sorular sorulabilmeli, tartışmalı hususlarda bu değerli uzmanlardan ek bilgiler de alınabilmeliydi. Bu sorunun yanıtını toplantıyı düzenleyenlerden edindik; toplantıyı bir güne sığdırma zorunluluğu! Paralel salonlarda eşanlı olarak düzenlenseydi toplantı biraz ferah olabilirdi ama katılımcılar ve izleyiciler tercih yapmak zorunda kalacak ve bazı konuşmaları kaçıracaklardı...
İkincisi de salondaki izleyici azlığıydı. Bursa gibi Atabeklilerin ve Ahıskalıların epeyce nüfus barındırdıkları bir şehirde ilgi ve katılımın daha yüksek olması beklenirdi. Duyuru ve tanıtımların yeterince yapıldığı anlaşılıyor. Muhtemelen o gün Ahıska Derneklerinden birinin eski başkanının vefat etmesi ve duyarlı kitlenin "son görevi" tercih etmesi bunun nedeni olmalıdır.
Ertesi günkü sosyal program da etkileyici idi. Osmanlı Devleti’nin ilk başkenti olan Bursa Anadolu’daki önemli eserlere ev sahipliği yapan bir yer. Heykel ve civarı, 1399 yılında yapılan Ulu Camii ve içindeki dinsel, kültürel ve etnografik inceliklerin rehber tarafından açıklanması konukların hayli ilgisini çekti. Panoramik müze ise hayranlık uyandırıcıydı. Bunlar özellikle dış ülkelerden gelenler açısından daha fazla etkileyici oldu. Dış Türkler buradaki kardeşlerinin tarihsel birikimi ile gurur duydular ve sevinç ve gururlarını sergilemekten de kaçınmadılar.
Kısa zamanda yayınlanacağını umduğum bildiri kitabını dört gözle bekliyoruz. Ahıska araştırmaları alanına önemli katkı olacağına inanıyoruz. Katılım gösteren ve katkı bulunan çok sayıda kişi ve kuruma teşekkür edip, saygılar sunuyorum. Bunların başında Türk Ocağı Bursa şube başkanı ve Uludağ Üniversitesinde Psikiyatri Profesörü olarak görev yapan Sayın Prof. Dr. Selçuk Kırlı, Eğitim Fakültesinden Dr. Minara A. Çınar ile toplantının altyapısını profesyonelce hazırlayan Burkon Şirketi çalışanları geliyor.
Sıradaki bilgi şöleni toplantısını ve konusunu da merakla bekliyoruz.
Toplantı programı ve yazarların sundukları bildiri başlıkları şu şekildeydi:
Açılış Konuşmaları
Prof. Dr. Selçuk Kırlı - Türk Ocakları Derneği Bursa Şubesi Başkanı
Fırat Sunel - Büyükelçi, Yazar
Prof. Dr. Yusuf Ulcay - Uludağ Üniversitesi Rektörü
Bildiriler:
“Ahıska’nın 1829 İşgaliyle Başlayan Göçler” / Prof. Dr. Muammer Demirel
“Türkiye'nin Ahıska Muhacirlerini Kabulü ve İskânına İlişkin Çalışmaları” / Prof. Dr. Selçuk Ural
“93 Harbi Sonrasında Anadolu’ya Gelen Ahıska Türklerinin Hüdavendigar Vilayetine İskânı” / Prof. Dr. Nejla Günay
“Konferanslar ve Anlaşmalar Döneminde Ahıska (19-20 yy.)” / Dr. Öğr. Üyesi Ayna Askeroğlu
“Kıpçak Türklüğünün Anadolu Türklüğü ile Buluşması ve Osmanlı İdaresi Altındaki Ahıska” / Dr. Öğr. Üyesi Fadime Tosik Dinç
“SSCB’nin Milliyet Politikası İnşasında Ahıska Türklerine Bakışları” / Prof. Dr. Mehmet Yüce
“Ahıska Türklerinin Problemleri ve Yeni Beklentileri” / Doç. Dr. Fuat Pepinov
“Rusya’nın Güneyindeki Ahıska Türklerinin Durumu” / Doç. Dr. Vadim Karastelev
“Entegrasyon ve Vatana Dönüş Arasında: Ukrayna’daki Ahıska Türkleri” / Prof. Dr. Elena Malinovskaya
“Ahıska Türkleri ve Volga Almanları: Uyum Sürecinin Karşılaştırmalı Analizi” / Dr. Ansar Usmanov
“Türkiye’ye Göç Eden Ahıskalı Türklerin Yaşadıkları Hukukî ve Sosyal Sorunlar” / Orhan Faik
“Bir Ahıska Romanı: Salkım Söğütlerin Altında” / Fırat Sunel (Büyükelçi)
“Ahıska Türklerinin Dili ve Menşei” / Prof. Dr. İsmayıl Kazımov
“Azerbaycan’da Yaşayan Ahıska Türklerinin Edebiyatında Vatan Konusu” / Prof. Dr. Asif Hacılı
“Ahıska Türklerinin Etno-Kültürel Gelişimi ve Yerel Kültüre Katkıları” / Prof. Dr. Svetlana Akkieva
“Ahıska Romanında 1944 Sürgünü” / Dr. Öğr. Üyesi Minara Aliyeva Çınar
“Ulus-ötesi Yurttaşlık Kimliğine Sahip Ahıskalı Türkler'in Sosyo-Kültürel ve Dinsel Kazanımları ile Kayıpları” / Dr. Öğr. Üyesi Rasim Bayraktar
“Kırgızistan'daki Ahıska Türklerinin Gelişmesi” / Dr. Öğr. Üyesi Mavliuda Guseinova
“Sürgün ve Eğitim: Ahıska Türkleri” / Dr. Öğr. Üy. İkram Çınar
“1944 Sürgün Öncesi Ahıskalı Aydınlar” / Dr. Öğr. Üyesi Sevil Piriyeva Kahraman
“Tiflisskiye Vedomosti” Gazetesinde İşgale Uğramış Ahıska Tasviri” / Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Niyazov
“Kazakistan'da yaşayan Ahıska Türklerinin Durumu” / Dr. Çingiz Badalov
“Bursa'da Göçmen Ahıskalı Türk Kadınlarının Sorunları” / Nilüfer Mutlu
Fotoğraflar
Prof. Dr. Selçuk Kırlı
Büyükelçi Fırat Sunel
