Şiir en eski anlatım araçlarından biridir. Eski zamanlardan beri insanlar duygu düşüncelerini ifade etmek için şiiri kullanıyorlardı. Şiirin kısa dizelerden oluşması düz yazıya göre daha kolay anlaşılmasını sağlar. Onun ahenk yönü çocukların hayal dünyasıyla etkileşim kurmakta ve çocuklar tarafından anlaşılmasını kolaylaştırmaktadır. Eski zamanlardan beri çocuklara öğretilmek istenen olaylar tekerlemelerle, şiirlerle öğretilmeye çalışılmıştır
Şiirler dilin söz varlığı açısından, inşad becerisini geliştirmede önemli araçlardır. Bir şiiri, bir söylevi, bir edebî metni konuya uygun olacak şekilde çeşitli vurgularla, el, yüz, gövde hareketleriyle canlandırarak okumayı sağlayan inşad becerisi, şiirler vasıtasıyla çocuklara kazandırılabilir. Bunları kazanamayan çocuğun anlatımı zengin olmaz ve donuk bir ifadesi bulunur, duygular hareketlere, jest-mimiklere yansımaz (Açık Önkaş ,2009).
TEVFİK FİKRET’İN EĞİTİME VERDİĞİ ÖNEM
Çocuklara ve gençlere ayrıcalıklı bir önem veren Tevfik Fikret, onları geleceğin en nitelikli değerleri olarak görmüştür. Ülke kalkınmasında bu dinamik kitleye önemli misyonlar yükleyen Fikret, özellikle modern bir eğitim sistemine ihtiyaç duyulduğuna işaret etmiştir. Bu nedenle şiirlerinde çağdaş, gerilikten uzak hurafelerden arındırılmış çocuk ve gençler üzerinde yaratacağı olumlu etkiye dikkat çekmiş ve öğretmenliği boyunca da görev yaptığı eğitim kurumlarında bu ilkeleri yerleştirmek istemiştir ( Eronat,2007). Gerçekten de çocuklar geleceğin en değerli üyeleridir. Fikret’e göre eğitim çağdaş, hurafelerden uzak olmalı ancak böyle bir eğitimle gençler yetiştirilebilir.
Özellikle çocuklara yönelik şiirlerinde adeta pedagoji özelliklerinin inceliklerini gösteren şairin bu yönü her geçen gün biraz daha takdir toplamakta, ülkenin mevcut dönemdeki makus talihinin tersine çevrilmesi yönündeki evrensel düşünceleri geçen zamanla beraber daha iyi anlaşılmaktadır. Nitekim ünlü şairin hayatının son döneminde Türk çocuk ve gençliğine şiirlerinde hararetli bir eda ile seslenmesi kendisinin bu konudaki duyarlılığının somut bir göstergesidir (Eronat,2007). Zaten Fikret’in şiirlerinde kullandığı uslup ve seslendiği gençlik onun eğitim konusunda ne kadar duyarlı olduğunu ortaya koyuyor.
Türk edebiyatında daima özgün düşünceleri ve etkili ifadeleri ile iz bırakan ediplerimiz arasında sürekli sürekli ilk sırada kalmayı başaran Tevfik Fikret, sürekli bu istikrarını, geleceğe yönelik fikirlerine ve aynı zamanda bu geleceğin en önemli nitelikli değerleri olarak gördüğü çocuk ve gençler söz konusu olduğunda yerini sevgi ve merhamete ve en önemlisi bilinçli bir eğitim anlayışına bırakır. Bu yaklaşımın oluşumu, hayata çok yönlü ve derin bir perspektif ile bakan Tevfik Fikret’in eğitimci kişiliğinde aranmalıdır (Sever, T.siz).
TEVFİK FİKRET’İN OĞLUYLA İLGİLİ ŞİİRLERİ
Tevfik Fikret 1895 yılında dünyaya gelen ve kendisine esin kaynağı olan oğlu Haluk’la ilgili şiirlerinin bir kısmını 1911 yılında kendi el yazısıyla basılan ‘’Haluk’un Defteri’’ adlı kitapta toplamıştır.(Sever,t.siz).Fikret gençliği hayatın ümidi olarak görür. Oğlu Haluk'la birlikte bütün Türk gençliğini düşünür. Ülkenin onlann çabalarıyla kalkınacağına, ileriye gideceğine inanır. Çünkü gençlerin elinde geleceği kurmak için cennet İcadar güzel bir vatan var (Arıkan, Z, t.siz).
‘’Haluk’un Amentüsü’’ adlı şiir hem Haluk’un Defteri’nin en önemli hem de T. Fikret’in en ilerici ürünlerinden biridir. Şiirde boş inançlara karşı bilim ve teknik savunulur. Çünkü karanlığı çürük, temelsiz, boş (batıl) inançlar değil, aklın gücü aydınlatacaktır. Fikret’e göre insanlar birbirinin kardeşi ve yeryüzü insanlığın ortak yurdudur (Sever, t.siz).
….
Toprak vatanım nev-i beşer milletim…İnsan
İnsan olur ancak buna izanla inandım.
Şeytan da bizin, cin de, ne şeytan, ne melek var;
Dünya dönecek cennete insanla inandım
Ebna-yı beşer birbirinin kardeşi…Hülya!
Olsun ben o Hülya’ya da bir canla inandım
Bir gün yapacak fen şu siyah toprağı altın,
Her şey olacak kudret-i irfanla … İnandım.*
Geleceğin daha iyi, daha aydınlık, daha umutlu olması için bilimin gücüne inanmanın gerekliliği vurgulanır dizelerde. En büyük güçtür bilim… O değiştirecektir dünyayı. Bir anlamda uygarlığın bir övgüsüdür şiir.Haluk’un Defteri, geleceği inançla doludur. Fikret, bu şiirlerde zamanın kötülüklerini ortadan kaldırmak için bütün umudunu gelecek kuşaklara bağlamıştır (Sever,?).Haluk’u geleceğe küçük yaşlarda hazırlamaya çalışan şair, O’na daha küçük yaşlarda ‘’garipler ve yoksullar’’ için kendi haklarında feragat etmesi gerektiğini aşılar. ‘’Haluk’un Bayramı’’ şiirinde, güzel elbiseler giymiş oğluna babasız çocukları hatırlatır ve elbiselerini onlara vermesini ister.
‘Baban diyor ki: Meserret çocukların, yalnız
Çocukların payıdır! Ey güzel çocuk dinle;
Fakat sevincinle
Neler düşündürüyorsun bilir misin?...Babasız,
Ümitsiz, ne kadar yavrucakların şimdi
Siyah-ı mateme benzer teraney-i idi!
Çıkar o süsleri artık sevindiğin yetişir;
Çıkar, biraz da bu öksüz giyinsin eğlensin;
Biraz güzellensin
Şu ruy-i zerd-i sefalet… Evet meserrettir
Çocukların payı; lakin sevincinle
Sevinmiyor şu yetim, ağlıyor… Haluk dinle!
Şair ‘’Haluk’un Defteri’’ başlıklı şiirinde, oğlunun bir cümlesine dikkatleri çeker: Haluk defterine bir Türk bayrağı çizmiş ve bayrağın altına “Ölmek ve yaşatmak seni!“ yazmıştır. Fikret bunu şöyle anlatır:
“Defteri bile denmez, sekiz on parça kağıttır;
Üstünde Haluk’un mütereddid kalemiyle
Saf saf karalanmış yazılar, şüpheli hatlar;
Bir yanda vatan bayrağı, altında şu cümle;
“ Ölmek ve yaşatmak seni!“
Bu cümle babayı o kadar çok heyecanlandırır ki, cümlenin yazıldığı kağıtlar, O’nun için “bir yar, bir yar-i samimi“ olur. Tevfik Fikret şiirini bayrağa yaptığı şu hitapla bitirir.
“Ey şanlı vatan bayrağı, bir gün seni oğlum
Bir mevkib-i zi-heybet-i hürriyet önünde
Çekmiş görebilseydim… O pür-hande ölürken
Etmezsem eğer şevkini takdis ile secde,
Dünyada en alçak baba elbet ben “ (Dönmez,2004).
TEVFİK FİKRET’İN ŞERMİN ADLI KİTABINDAKİ ÇOCUK EĞİTİMİ
Tevfik Fikret, kafasındaki Batılı, üretken fenne inanan insan tipi için sembol olarak bazı mekanlar ve aletleri kullanmış, çocuklara kullandırmıştır. Şair el becerisi, emek ve çalışma azminin kıymetini çocuklara göstermeye kendi başlarına bir şeyler yapabilmenin onlara vereceği neşeyi anlatmaya çalışır. Örneğin Marangoz adlı şiirinde insanın alın teriyle ve bileğinin gücüyle meydana getirdiği eser karşısında mutlu olması gerektiğini bir çocuğun ağzından şöyle anlatır:
“Elim işler, işim ürer; aletlerim bire birer
Geçerler her gün elimden; onları pek severim ben
Oooooh, sevgili aletlerim; ben sizi her gün bilerim
Tezgâhımın bir yanında; hepsi durur sıra sıra
Fikret,“ Marangoz“ şiiri dışında emeğin değerini ve emekle bir şeyler tamir edebilmenin değerini, yani teorik bilgilerin değil pratik bilgilerin çocuğa kazandırılması gerektiği mesajını “ Kırık At“ adlı şiirinde verir. Şermin’de Doğu kültürüne has Çocuk yetiştirme metotlarının yanlışlığına da işaret eden Fikret çocukları korkutmak için kullanılan “umacı“ gibi unsurların onların ruhsal gelişimine zarar verdiğine ve onları mutsuz kıldığına dikkati çeker.
“Umacı geliyor diye çocuk aldanır her şeye
Ama artık yüreğini; oynatmıyor ne ecinni
Ne cadı ne dev ne şeytan; çünkü hepsi yalan
Şiirin son mısraında şairmesajını daha çok büyükler için vermiştir ve onlara ancak fenalıktan korkabileceklerini ifade etmiştir. Şiir şöyledir:
“Aklı başında insanlar,
Yalnız fenalıktan korkar“ demiştir.
Tevfik Fikret, Şermin’de yer alan “Umacı” şiirinde çocukları korkutan şeylerin gerçekte ne olduğunu onlara anlatarak onları bu tür korkulardan kurtarabileceğini savunur(Kaplan,1995).Umacı, Anadolu’da küçük çocukları korkutmak için uydurulmuş, kötü ve hayalî bir yaratıktır. Umacı, tıpkı cadı, cin, dev ve şeytan gibi masallarda ve efsanelerde çocuklara zarar vermek isteyen çirkin bir yaratık şeklinde tasvir edilir (Beydilli, 2005). Şiirlerinden kendisinin bir eğitim gönüllüsü olduğu anlaşılan Tevfik Fikret’in yine Promete şiiri, bu bağlamda eğitim ve ilerleme ile ilgili olandır;
“...............................................
“Onlar niçin semâda, niçin ben çukurdayım?
Gülsün neden cihân bana, ben yalnız ağlayım?.
Tarzında ilim ve fen yolunda yapılması gereken fedakarlıkları radikal imajlarladikkatlere sunması, şiiri daha da çarpıcı kılmakta, şairin fikirleriyle odaklaştırmaktadır. Netice itibariyle Tevfik Fikret düşünce ve fikirleri ile yaşadığı asrın ilerisinde olan bir aydındır (Eronat, 2007:42). Şermin adlı arı bir Türkçe ile yazdığı ve çocukları eğlendirerek hayatınbazı gerçeklerini dikkate sunduğu bu şiir kitabında onlara; okul ve okumasevgisini, çağdaş eğitimin gereğini, çalışmanın önemini, her şeyden öncehayatın temel gereksinimi olan sevgiyi, güzel sanatların insan dokusuna olangerekliliğini, düzenli çalışma prensiplerini, el işi becerilerini, büyüklerinsözünün önemsenmesi gerektiğini savunur.
Yine Fikret’in Sabah Olursa’da “ ... Siz ey fezâ-yıferdânın küçük güneşleri, artık birer birer uyanın!” tarzında dile getirip, gençlere uyanıkolması gerektiğine dikkat çekerek, onlara olan ümit ve güvenininsergilendiğini görmekte, mevcut şiirin bir diğer aksinin “Hasbihâl”de bu kez çocuklara yönelik olarak belirginleştiğini belirlemekte, onlara da tıpkı gençlerehitap ettiği gibi; yüzyılın bilim yılı olduğunu, karanlıklara sırtları dönük veaynı zamanda uyanık olmaları gerektiğini kendisinin şu çarpıcı dizelerindetanıklık etmekteyiz: (Eronat,2007:37).
“...............................................
Tahta, rahle, hep mükemmel;
Hiçbirisi yoktu evvel.
Hasırlarda sürünürdük,
Evlere hep câhil döndük.
Bize nisbet bugün birer
Küçük âlimsiniz sizler.
Okuyunuz; okuyanlar
Bu kitapta yer alan şiirlerinde, Tevfik Fikret, çocukları doğruluğa, çalışmaya, kardeşliğe, insanları sevmeye yönlendirmek istemekte, onları iyi birer insan olmaya hazırlayacak duyguları işlemektedir. Bunu yaparken de çocuk ruhunu ve çocuk dünyasını çok başarılı bir şekilde yakalayabilmektedir.
SONUÇ
Şiir en eski anlaşma araçlarından biridir. İnsanlar duygu ve düşüncelerini ifade etmek için eskiden beri şiirden yararlanmışlardır. Şiirin ahenkli oluşu, söylenirken kulağa hoş gelmesi onun daha kolay anlaşılmasını ve okunduğu anda insanda haz bırakmasını sağlamaktadır. Bu nedenle çocuklara verilen eğitimde de şiirin önemli bir yeri vardır. Tevfik Fikret de çocuklara eğitim verilmesinde şiirin önemine dikkatleri çekmiştir. Fikret’ e göre gençler geleceğin kurtarıcılarıdır.
O gençlere ve çocuklara verilen eğitimin hurafelerden uzak olmasını ve onları çağdaşlaştıracak bir yapıda eğitimin verilmesinin daha doğru olduğunu söylemiştir. Gerçekten de geleceğe umut olan gençlerin yobazlaşmış bilgilerle değil de yeniliği oluşturacak ve geleceği kurtaracak bilgilerle eğitilmesi gelecek için daha olumlu sonuçlar verecektir. Tevfik Fikret gerçekten de eğitim konusunda en önemli ediplerimizin başında gelir. Onun engin fikirleri çocuklara daha iyi bir eğitim verilmesi konusundadır. Tevfik Fikret, oğlu Haluk için de bir şiir kitabı yazmıştır. Onu bu eğitim anlayışı doğrultusunda yetiştirmeye çalışmıştır.
Tevfik Fikret “Haluk’un Defteri“ adlı kitabında oğlu Haluk’a şiir vasıtasıyla doğruyla yanlışı anlatmaya çalışmaktadır. Bu da çok etkili bir yöntem gerçekten de. Fikret geleceğin bilimle şekillenmesine önem vermiştir. Haluk’un geleceği umutlarla dolu bir gelecektir. Şermin adlı kitabında çocuklara şiir yöntemiyle bilgi ve eğitim vermeye çalışmaktadır. Şermin’deki eğlenceli dil çocukları hem eğlendirirken hem de bilgilendirme amacı vermektedir. Bu kitaptaki şiirlerde Fikret çocuklara doğruluğu dürüstlüğü öğretmeye çalışmaktadır. Özellikle Umacı şiirinde çocuklara umacının ne olduğunu açıklamış ve korkularından arındırmaya çalışmıştır.
KAYNAKÇA
Arıkan, Z. : Türkiye'nin çağdaşlaşmasında Tevfik Fikret ve Atatürk, Tarihsiz
Beydili,C. : “Omacı (Umacı)”, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Yurt Kitap-Yayın, Ankara, s. 444 (2005).
Dönmez, O. : Ekim, Sızıntı Dergisi , 26, 309 (2004).
Eronat, K. :“ Tevfik Fikret’in şiirlerinde çocuk ve gençlik” ,D.Ü. ZiyaGökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 33-43 (2007).
Fedai, Ö. : Ali Ekber’in şiir demeti ve Tevfik Fikret’in Şermin adlı eserlerinde çocuklara verdikleri eğitimin mahiyeti “ Turkish Studies- International
PeriodicalForTheLanguages, LiteratureandHistory of Turkishor Turkic Volume6(3), 7763-769 (2011).
Kaplan,M. :Tevfik Fikret, Dergâh Yay. , İstanbul, s. 190 (1995).
Sever, S. : “ Tevfik Fikret ve çocuk şiirleri“
Önkaş Açık, N. : “Çocuk Edebiyatı kitaplarında şiirin yeri“ , Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), 23, 8-9(2009).
100 temel eser (kitap özetleri), (2008).