Dikkat edilirse, günümüzde en çok konuşulan, irdelenen, tartışılan kavramların başında demokrasi gelmektedir. Nedir demokrasi? Demokrasi bilinci nasıl oluşturulur?
Demokrasi, halkın egemenliği temeline dayanan yönetim biçimidir.[1] Halkın yönetimi, halkın kendi kendisini yönetmesi anlamına gelen siyasi yönetim biçimidir. Genel olarak, temsil, idare, seçenek, kontrol mekanizması, insan hak ve özgürlüklerine saygı gibi temel kavram ve düşüncelerle beslenen süreçtir. Demokrasi eşitlik ilkesine dayalıdır. Gerçek demokraside dil, din, ırk, mezhep fark ve ayrımcılıklarına yer verilmez.
Demokrasi Eğitimi, demokrasi bilinç ve kültürünün kavranması açısından büyük önem taşımaktadır. Farklılıklara saygı duyma, hoşgörü, sorunları akılcı yollarla çözebilme yeteneğinin kazandırılması, olaylara değişik açılardan bakabilme, insana saygı duyma ve önemseme, demokratik tartışmalar yapabilme demokrasi eğitimiyle kazandırılmak istenilen özelliklerin başında gelmektedir.
Demokrasi bir yaşam biçimi ve kültürdür. Demokrasinin yerleşmesi için bir takım yazılı düzenlemeler, kanunlar gerekli olabilir. Ancak sadece yazılı düzenlemeler demokrasinin yerleşmesi için yeterli değildir. Çünkü demokratik yaşam ancak yaparak, yaşayarak öğrenilir, kişiliklere yerleştirilir. Demokrasi eğitimi hayatın yalnızca belli bir bölümünü kapsamaz, yaşam boyu sürer. Hayat gelişim ve değişimden ibarettir. Gerçek bir demokrasi eğitiminde grup çalışmalarının ve araştırmaların önemi büyüktür. Demokrasi insan ve iletişimi kapsar. Sağlıklı demokrasiye ulaşmanın başlıca yolu verimli iletişimden geçer. İletişim ise anlatma, anlama, okuma ve dinleme ile mümkündür. Sözel iletişim, karşılıklı konuşma, anlatma ve dinlemedir. Doğru anlama, dinlemeyi bilmektir. Demokrasi eğitimi verilirken, dinleme eğitimi de göz ardı edilmemelidir. Anlayan, yorumlayan, ne dinlediğinin bilincinde olan insanlar demokrasiyi yaşamlarına geçirebilirler. Dikkat ederseniz, konuşma, ifade ve hitap etmenin daima altı çizilmekte, dinleme ve anlamanın önemi pek vurgulanmamaktadır. Oysa doğru anlamayan kişiler arasında sağlıklı iletişim kurmak ve demokrasiyi hayata geçirebilmek mümkün görünmemektedir. Anlama ve yorumlama işlevleri ise ancak dinlemeyi bilmekten geçer.
Bireyler arasında sağlıklı iletişim kurabilmenin ve bilgi edinebilmenin temel yolu, iyi bir dinleyici olmaktan geçer. Dinlemek, işitmek için kulak vermek ya da birinin sözünü, öğüdünü kabul edip gereğince davranmak olarak tanımlanabilir (Türk Dil Kurumu Sözlüğü). Verimli ve kalıcı öğrenme, bilgileri yaşama uyarlayabilme, anlama, anlatma ancak dinlemeyi bilmekle mümkündür.
Duyma işlevini dinlemeyle karıştırmak kanımca doğru olmaz. Çünkü bu iki işlev arasında fark vardır. Duyma pasif, dinleme ise amaçlıdır. Duyduklarınızı birkaç dakika sonra unutabilirsiniz. Ancak dinleme beraberinde yorum, düşünme, sonuç çıkarmayı da getirir. Dinleyen, karşı tarafın duygu ve düşüncelerini de algılar. Dinlemeyi bilen kişi çok çabuk kavrar. Kolay unutmaz. Dinlediklerinden sonuç çıkarır. Etkin ve doğru dinleme yanlış anlamalara yer vermez, hatalara göz yummaz. Ezbere öğrenmenin ilacı, kulak eğitimi ve dikkattir. İyi bir dinleyicide olması gereken temel özelliklerin başında dikkat gelmektedir. Dikkat, anlatılan konu üzerinde yoğunlaştırılmalıdır. Unutmamalıyız ki, ilgimizi çeken konuları dinlerken dikkatimiz artar. Dinleme, saygının da en büyük göstergelerindendir.
Sonuç olarak, etkili ve verimli bir demokrasi ve insan hakları eğitiminde, doğru iletişim şarttır. Kişiler her şeyden önce iletişim kurmayı öğrenmelidir. İnsanlar birbirlerini dinlemeyi öğrenmelidir. Verimli ve etkili iletişim yaşama geçirilmelidir. Demokrasi eğitiminde drama, rol yaptırma, grup çalışmaları, yaparak yaşayarak öğrenme, örneklendirme yöntemlerinin önem ve gereğini vurgulayacak olursak, bu yöntemlerin etkili olabilmeleri için dinlemeyi bilmenin de ne kadar gerekli olduğunu kavramış oluruz. Sağlıklı toplumlar sağlıklı ilişkiler kurar. Sağlıklı ilişkinin yolu da doğru iletişimdir. Doğru iletişime ise ancak dinlemeyi bilerek ulaşmamız mümkündür.